Podatek tonażowy jest specyficznym rodzajem podatku adresowanym do wąskiego, ściśle określonego grona „odbiorców”. Podatek tonażowy stanowi jedno z podstawowych narzędzi polityki transportowej państw członkowskich Unii Europejskiej w przedmiocie żeglugi morskiej. Przed wprowadzeniem przepisów w tym zakresie, brak stosownych regulacji w prawie europejskim umożliwiał armatorom tworzenie spółek żeglugowych w państwach tzw. taniej bandery, popularnie nazywanych również krajami wygodnej bandery, co negatywnie wpływało na gospodarkę morską państw unijnych.
We wspomnianych państwach tanich bander, działalność spółek żeglugowych wiązała się ze znacznym obniżaniem podatków, kosztów rejestracji oraz innych kosztów eksploatacyjnych, co stanowiło tak atrakcyjne zachęty prawno-podatkowe dla armatorów, że krajowe (standardowe) rejestry utraciły na znaczeniu. Obierany przez armatorów kierunek wywierał negatywne skutki ekonomiczne m.in. poprzez znaczne zmniejszenie wpływów z podatków do budżetów poszczególnych państw członkowskich. Te tendencje przyczyniły się do opracowania rozwiązań w systemach unijnych zachęcających armatorów do rejestrowania statków pod banderami państw unijnych-często specjalnie tworzonych w tym celu tzw. drugich rejestrów krajowych.
Podatek tonażowy, będący z założenia jednym z ważniejszych instrumentów polityki podatkowej państw członkowskich Unii Europejskiej wobec żeglugi morskiej, w polskim porządku prawnym jest regulowany przez ustawę z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym (Dz. U. Nr 183, poz. 1353 oraz z 2008 r. Nr 209, poz. 1316). Wejście tej ustawy w życie miało na celu w szczególności powstrzymanie niekorzystnego zjawiska przenoszenia zarejestrowanych w Polsce statków polskich armatorów do rejestrów innych państw oraz przywrócenie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw żeglugowych.
Z uwagi na fakt, że podatek tonażowy stanowi środek pomocy publicznej, określony w Komunikacie Komisji C(2004)43 Wytyczne Wspólnoty w sprawie pomocy publicznej dla transportu morskiego (Dz. Urz. UE C 13 z 17.01.2004, str. 3), już na etapie opracowywania ustawy o podatku tonażowym pojawiła się konieczność notyfikacji projektu ustawy do Komisji Europejskiej, jako aktu normatywnego przewidującego pomoc państwa dla przedsiębiorstw żeglugowych. Komisja Europejska przedstawiła swoje stanowisko, które doprowadziło do wprowadzenia pewnych modyfikacji w ustawie, która została dostosowana do unijnych wytycznych w tym zakresie (m.in. w zakresie okresu opodatkowania podatkiem tonażowym armatorów).
Przewidywane skutki wprowadzenia ustawy regulującej podatek tonażowy w Polsce, które określono w uzasadnieniu do omawianej ustawy
Zgodnie z uzasadnieniem do wyżej wskazanej ustawy nowe regulacje miały mieć pozytywny wpływ m.in. na:
1) sektor finansów publicznych, w tym budżet państwa i budżety jednostek samorządu terytorialnego
Wejście w życie projektowanej ustawy nie spowoduje konieczności ponoszenia dodatkowych wydatków z budżetu państwa oraz z budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Przedmiotowy projekt nie będzie miał wpływu na zmniejszenie dochodów budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego w stosunku do wielkości wynikających z obowiązujących przepisów. (…)
Podkreślając konieczność kompleksowego podejścia do kwestii pomocy państwa dla transportu morskiego, w tym możliwość opodatkowania podatkiem tonażowym, należy zaznaczyć, iż ta forma opodatkowania działalności gospodarczej jest bardzo korzystna dla armatorów, szczególnie tych, którzy nie zatrudniają polskich pracowników. Armatorzy tacy nie ponoszą wysokich kosztów pracy, jakie obowiązują w Polsce i sam podatek tonażowy jest wystarczająco atrakcyjną zachętą do rejestrowania statków w rejestrze polskim. Natomiast dla armatorów zatrudniających polskie załogi samo opodatkowanie podatkiem tonażowym jest niewystarczające, dlatego, jak to zostało wskazane, ta forma opodatkowania powinna być stosowana wraz z innymi formami pomocy państwa dla transportu morskiego, o których mowa w Wytycznych Wspólnoty w sprawie pomocy publicznej dla transportu morskiego.
Wobec powyższego trudno jest obecnie przewidzieć ilu polskich i zagranicznych armatorów zdecyduje się na rejestrację swoich statków i podjęcie działalności w Polsce. Z całą pewnością wszelkie formy zachęt kierowanych do przedsiębiorców w celu przyciągnięcia ich kapitału do kraju powinny dać pozytywne efekty i w konsekwencji przynosić wpływy do budżetu państwa.
Na pozytywny wpływ nowelizowanej ustawy na finanse publiczne wpłynie również wyeliminowanie możliwości odliczania przez armatora, będącego osobą fizyczną, od kwoty podatku tonażowego składki zdrowotnej oraz od podstawy opodatkowania tym podatkiem składki na ubezpieczenie społeczne. Ponadto objęty podatkiem tonażowym przedsiębiorca eksploatujący statki, uiszczać go będzie w sposób ciągły, zapewniając stałe wpływy do budżetu państwa, zaś we wcześniejszych regulacjach prawnych, dotyczących podatku dochodowego od osób prawnych i fizycznych, wpływy te (lub ich brak) zależały od tego, czy prowadzona przez armatora działalność przynosiła zysk czy stratę. Projektowana regulacja nie wpłynie na zwiększenie wydatków budżetu państwa.
2) rynek pracy
Przepisy projektowanej ustawy mogą mieć pozytywny wpływ na rynek pracy. Ewentualny powrót statków pod banderę narodową może przyczynić się do stopniowego wzrostu zatrudnienia polskich marynarzy przez polskich armatorów. Dobra sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstw żeglugowych jest szansą na stopniowe ożywienie innych sektorów komplementarnych do sektora żeglugi morskiej takich, jak na przykład przemysł portowy i stoczniowy czy też szkolnictwo wyższe, co również wiązałoby się z powstaniem nowych miejsc pracy.
3) konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw
Projektowana regulacja będzie miała pozytywny wpływ na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość. Podatek tonażowy jako forma opodatkowania działalności gospodarczej ma służyć zachęceniu przedsiębiorców żeglugowych do rejestracji statków pod polską banderą i podjęcie działalności gospodarczej w Polsce. Ponadto wydłużenie okresu opodatkowania do 10 lat może przyczynić się do przeprowadzenia przez armatorów dokładniejszej analizy prowadzonej przez nich działalności żeglugowej przy jednoczesnym zapewnieniu możliwości korzystania z „legalnej” pomocy państwa, nienaruszającej konkurencyjności rynku europejskiego przez dłuższy okres.
W Unii Europejskiej od dawna postuluje się osiąganie dwóch głównych celów: wzmocnienia konkurencyjności unijnego transportu morskiego oraz wzrostu zatrudnienia wysoko kwalifikowanych pracowników w tym sektorze. Działania legislacyjne skierowane na osiągnięcie tych celów opierają się na ogólnym założeniu, z którego wynika, że im wyższa będzie jakość usług świadczonych przez przedsiębiorstwa żeglugowe (w tym zarządzających statkami) z obszaru UE, tym silniejsza konkurencyjnie będzie gospodarka unijna, a w konsekwencji umocni się pozycja Unii w międzynarodowym transporcie morskim.
Przepis zawarty w projekcie ustawy nakazujący podmiotom zarządzającym statkami zatrudnianie na lądzie lub na statkach głównie obywateli z Unii Europejskiej będzie korzystnie wpływał na wzmocnienie konkurencyjności i wzrost zatrudnienia pracowników sektora transportu morskiego pochodzących z UE. Wpływ na wzmocnienie konkurencyjności wynikać będzie z wkładu na rzecz gospodarki unijnej (obligatoryjny warunek kwalifikowalności związany z prowadzeniem działalności na terytorium państwa członkowskiego, który musi być spełniony przez podmiot, aby mógł skorzystać z dobrodziejstwa podatku tonażowego), natomiast wzrost zatrudnienia dokona się przez zwiększenie miejsc pracy dla pracowników w związku ze skierowaniem do pracy na statkach na morzu lub do armatorów na lądzie głównie obywateli Unii Europejskiej.
Regulacje polskie w zakresie podatku tonażowego-zakres zastosowania
Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r., o podatku tonażowym reguluje opodatkowanie podatkiem tonażowym niektórych dochodów przez przedsiębiorców żeglugowych eksploatujących morskie statki handlowe o polskiej przynależności (podnoszące polską banderę) w żegludze międzynarodowej. Zgodnie z omawianą ustawą opodatkowaniu podatkiem tonażowym podlegają armatorzy prowadzący działalność polegającą na świadczeniu usług w żegludze międzynarodowej, z wykorzystaniem statków o pojemności brutto powyżej 100 GT każdy, w zakresie:
1) transportu ładunków lub pasażerów,
2) holowania pełnomorskiego, pod warunkiem że co najmniej 50 % przychodów z działalności faktycznie wykonywanej w ciągu roku przez holownik stanowią przychody uzyskane z usługi holowania innego niż holowanie do portu i z portu oraz w granicach portu,
3) ratownictwa pełnomorskiego,
4) pogłębiania, pod warunkiem że co najmniej 50 % przychodów z całości działalności faktycznie wykonywanej w ciągu roku przez pogłębiarkę stanowią przychody z transportu wydobytych materiałów na pełnym morzu,
- którzy dokonali wyboru tej formy opodatkowania.
Ponadto opodatkowaniu tym podatkiem podlega także działalność armatora w zakresie:
1) dzierżawy i użytkowania kontenerów,
2) prowadzenia działalności załadunkowej, rozładunkowej i naprawczej,
3) prowadzenia terminali pasażerskich,
4) sprzedaży towarów lub usług na pokładzie statku pasażerskiego i pasażersko-towarowego w celu ich wykorzystania na pokładzie statku,
5) prowadzenia działalności kantorowej na pokładzie statku pasażerskiego i pasażersko-towarowego,
6) dowozu lądowego i morskiego ładunków lub pasażerów,
7) przewozu ładunków lub pasażerów w transporcie multimodalnym,
8) zarządu nad statkami,
9) świadczenia usług agentów i maklerów morskich, usług brokerskich i usług agencji zatrudniania, związanych z załogą statku,
10) działalności polegającej na wynajmie, dzierżawie lub wyczarterowaniu statku
- pod warunkiem, że działalność ta jest związana ze świadczeniem usług, o których mowa w art. 3 ust. 1 ustawy – opisany powyżej.
Wyłączenia
Ustawodawca wyłączył jednak spod opodatkowania niektóre kategorie działalności. Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 3 ust. 3 ustawy o podatku tonażowym, opodatkowani nie podlega działalność w przedmiocie:
1) poszukiwań, badań geologicznych oraz wydobycia zasobów mineralnych z dna morskiego;
2) rybołówstwa lub przetwórstwa rybnego;
3) budowy portów morskich, budowy i remontu infrastruktury portowej lub urządzeń portowych;
4) budowy elektrowni wiatrowych;
5) budowy rurociągów przesyłowych na dnie morza;
6) budowy dróg wodnych lub pogłębiania dna dróg i zbiorników wodnych;
7) prac podwodnych;
8) świadczenia usług pilotowych w granicach portów morskich;
9) żeglugi pasażerskiej w granicach portów i przystani morskich;
10) edukacji, badań naukowych, sportu lub transportu rekreacyjnego;
11) eksploatacji statków stale zakotwiczonych lub zacumowanych, które nie posiadają zdolności żeglugowej.
Podstawa opodatkowania podatkiem tonażowym
Podstawę opodatkowania podatkiem tonażowym stanowi dochód przedsiębiorcy żeglugowego z działalności podlegającej opodatkowaniu odpowiadający iloczynowi dobowej stawki oraz okresu eksploatacji w danym miesiącu wszystkich statków przedsiębiorcy żeglugowego, z których dochód opodatkowany jest podatkiem tonażowym. Dobową stawkę ustala się w zależności od pojemności netto (NT) statku od każdych 100 jednostek, według stawek wyrażonych w euro. Stawka podatku tonażowego wynosi 19 % dochodu przedsiębiorcy żeglugowego z działalności podlegającej opodatkowaniu. Wybór opodatkowania podatkiem tonażowym następuje poprzez złożenie przez przedsiębiorcę żeglugowego oświadczenia, według ustalonego wzoru, o wyborze takiego opodatkowania, Oświadczenie to składa się do organu podatkowego właściwego w sprawach podatku tonażowego, którym jest naczelnik urzędu skarbowego właściwy w sprawach podatku dochodowego. Podmiot składający stosowne oświadczenie obowiązany jest zamieścić w nim dane identyfikujące przedsiębiorcę żeglugowego, w szczególności nazwę lub imię i nazwisko, adres i numer identyfikacji podatkowej, wraz z informacją o posiadanym Dokumencie Zgodności, dane dotyczące okresu opodatkowania, prowadzonej działalności przez przedsiębiorcę żeglugowego oraz informacje o statkach eksploatowanych przez niego w żegludze międzynarodowej - według stanu na dzień złożenia oświadczenia, takie jak: nazwa statku, numer identyfikacyjny Międzynarodowej Organizacji Morskiej (IMO), status statku u przedsiębiorcy żeglugowego, pojemność netto (NT) statku.
Okres opodatkowania
Przedsiębiorca żeglugowy podlega opodatkowaniu podatkiem tonażowym przez okres opodatkowania 10 lat. W okresie opodatkowania nie jest możliwa zmiana formy opodatkowania.
Podsumowanie
Chcąc ocenić skutki wprowadzenia omawianego podatku w polskim systemie prawnym należy zwrócić szczególną uwagę na fakt, iż podatek tonażowy stanowi od 2010 roku znikomy udział w budżecie Polski, bowiem niewielu armatorów zdecydowało się i decyduje się na rejestrację statków handlowych pod polską banderą.
Powyższe spowodowane jest m.in.: bardzo fiskalną polityką polskich organów podatkowych względem przedsiębiorców polskich i zagranicznych, liczne przeszkody administracyjne, brak stworzenia dodatkowych zachęt prawno-podatkowych dla armatorów, nieoczekiwane zmiany linii interpretacyjnych przepisów prawa podatkowego, polskie regulacje prawa pracy, które są bardzo mało elastyczne oraz inne relatywnie wysokie obciążenia publicznoprawne w Polsce, które ponosiliby armatorzy m.in. dot. ubezpieczeń społecznych.
Niestety próby uatrakcyjnienia polskiej bandery dla polskich i zagranicznych armatorów nie przyniosły oczekiwanego efektu, gdyż zabrakło w polskim prawie rozwiązań systemowych, które ułatwiłyby prowadzenie działalności gospodarczej zagranicznym armatorom w Polsce stanowiąc zarazem zachętę do przeniesienia biznesu żeglugowego do Polski. Przez wzgląd na powyższe uznać należy, iż cele określone w uzasadnieniu do omawianej ustawy nie zostały osiągnięte nawet w znikomej części.
Podkreślić należy, iż w pozostałych państwach UE obserwuje się równie niepokojące tendencje w zakresie odchodzenia przez armatorów unijnych od rejestracji statków w unijnych rejestrach przez wzgląd na bardzo wysokie obciążenia publicznoprawne, których nie jest w stanie zrekompensować preferencyjny podatek tonażowy.
USD
EUR
CHF
GBP