Wiele osób, które w trakcie swej kariery zawodowej wykonywały pracę w szczególnych warunkach, w tym pracę marynarza, uzyskało informację o możliwości przejścia na emeryturę w niższym wieku emerytalnym. Z uwagi jednak na reformę emerytalną i chęć stopniowego wycofania instytucji wcześniejszej emerytury, ubezpieczeni często mają problem z ustaleniem, które przepisy ich dotyczą.
Warto wobec tego wskazać, że potoczne określenie „wcześniejsze emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach” obejmuje w rzeczywistości trzy odrębne instytucje - dwie pochodzące z ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz emeryturę pomostową, wprowadzoną ustawą o emeryturach pomostowych.
Instytucje te warto opisać, by uniknąć wątpliwości interpretacyjnych i ułatwić ubezpieczonym wnioskowanie o przysługujące im świadczenia.
Wcześniejsze emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
Jak zostało już wskazane powyżej, ustawa o emeryturach i rentach z FUS zawiera dwie odrębne regulacje pozwalające niektórym ubezpieczonym skorzystać z możliwości przejścia na emeryturę w niższym wieku emerytalnym. Pierwsza z nich to emerytura z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób urodzonych w latach 1949 – 1968, druga zaś to wcześniejsza emerytura na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. Warto zauważyć, że obie wskazane regulacje, już w swych nazwach, zawierają elementy wspólne. Rozróżnienie ich jest jednak konieczne dla właściwego zrozumienia o jaką emeryturę mógłby wnioskować konkretny ubezpieczony. Zostaną one szczegółowo opisane poniżej.
Emerytura z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób urodzonych w latach 1949 – 1968
W pierwszej kolejności należy wskazać, że ustalenie, jakie zasady obowiązują ubezpieczonych urodzonych w latach 1949 – 1968, chcących uzyskać wcześniejszą emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnych charakterze, wymaga sięgnięcia do wielu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Oznacza to, że konieczne jest nie tylko rozważenie treści przepisu art. 46, umożliwiającego osobom urodzonych w tych latach na przejście na emeryturę w niższym wieku emerytalnym, ale również do przepisów dotyczących emerytur dla osób, które urodziły się przed dniem 01 stycznia 1949 r. Należy bowiem wyjaśnić, że ustawodawca przewidział przechodzenie na wcześniejszą emeryturę przez osoby urodzone w latach 1949 – 1968 jedynie jako wyjątek od ogólnej zasady.
Zgodnie z art. 32 ustawy „ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2 i 3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 ust. 2 i 3”. Wiek określony we wspomnianym art. 27 to 60 lat dla kobiet oraz od 65 lat do 65 lat i 4 miesięcy dla mężczyzn. Zgodnie zaś z art. 46 analizowanej ustawy, wprowadzona art. 32 możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę, obowiązuje również osoby urodzone w latach 1949 – 1968 pod warunkiem spełniania określonych w nim warunków. Należy je w tym miejscu przytoczyć.
Ubezpieczony może skorzystać z uprawnień określonych w art. 46 jeśli nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego albo złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa, a warunki określone przepisem art. 32 spełnił do dnia 31 grudnia 2008 r. Próżno jednak w treści art. 32 szukać konkretnych warunków, które ubezpieczeni muszą spełnić, by uzyskać prawo do wcześniejszej emerytury. Przepis ten jedynie wskazuje ogólnie, że „za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia”. Ustęp 4 przepisu precyzuje natomiast, że „Wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych”. Oznacza to, że warunki, które ubezpieczony musi spełnić do dnia 31 grudnia 2008 r. określone są w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i to tam należy szukać informacji o konkretnym dla danego pracownika wieku emerytalnym i pozostałych warunkach uzyskania świadczenia.
Reasumując należy wskazać, że ubezpieczeni urodzeni w latach 1949 – 1968 mogą uzyskać prawo do wcześniejszej emerytury, jeżeli do dnia 31 grudnia 2008 r. spełnili następujące warunki:
1. Udowodnili okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 dla mężczyzn;
2. Udowodniły wymagany okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, określony w wymienionym wyżej rozporządzeniu;
3. Osiągnęli wymagany przepisami rozporządzenia wiek emerytalny;
4. Nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie zgromadzonych środków na dochody budżetu państwa.
Należy również podkreślić, że nic nie stoi na przeszkodzie złożeniu wniosku o wcześniejszą emeryturę po dniu 31 grudnia 2008 r., o ile do tego dnia spełnione zostały wszystkie wymagane warunki.
Wcześniejsza emerytura na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r.
Art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS znajduje się w Dziale X, Rozdziale 2 „Przepisy przejściowe”. Należy zatem wyjaśnić, że omawiana regulacja została wprowadzona w celu łagodzenia skutków reformy emerytalnej i umożliwia skorzystanie z uprawnienia jakim jest wcześniejsza emerytura osobom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. Należy wyjaśnić, że w przeciwieństwie do wcześniej omawianej regulacji, w tym przypadku nie ma ograniczenia sprawiającego, że z przepisów mogą skorzystać osoby urodzone najpóźniej w 1968 r. Nie oznacza to jednak, że możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę na podstawie art. 184 nie jest obwarowana szczególnymi wymaganiami.
Zgodnie bowiem z omawianym przepisem na wcześniejszą emeryturę mogą przejść ci ubezpieczeni, którzy w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze określony w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983 r. oraz okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Warto wskazać, że emerytura na podstawie art. 184 przysługuje pod warunkiem nie przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie zgromadzonych środków na dochodu budżetu państwa.
Należy podkreślić, że ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych weszła w życie 01 stycznia 1999 r.. Oznacza to, że wymienione powyżej warunki dotyczące udowodnienia wymaganego stażu ogólnego i szczególnego muszą być spełnione do tego dnia, by uprawnienie do wcześniejszej emerytury uzyskać na podstawie analizowanego przepisu. Konieczne jest również osiągnięcie wieku emerytalnego określonego wskazanym wyżej rozporządzeniem, jednak może to nastąpić po dniu 01 stycznia 1999 r.
Podsumowując osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r. mogą przejść na wcześniejszą emeryturę po spełnieniu następujących warunków:
1. Na dzień 01 stycznia 1999 r. posiadały okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn;
2. Na dzień 01 stycznia 1999 r. posiadały okres pracy w szczególnych warunkach określony Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983 r.;
3. Osiągnęły wymagany wiek emerytalny, określony wyżej wymienionym rozporządzeniem;
4. Nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyły wniosek o przekazanie zgromadzonych środków na dochody budżetu państwa;
Emerytury pomostowe
01 stycznia 2009 r. weszła w życie ustawa o emeryturach pomostowych, w której również mowa o świadczeniu z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Należy zaznaczyć, że jest to regulacja odrębna od emerytur z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, chociaż również czyni odniesienia do ustawy emerytalnej.
Należy wskazać, że emerytura pomostowa jest dodatkowym - poza systemem emerytalnym - okresowym świadczeniem. Osoby uprawnione będą je otrzymywać pomiędzy zakończeniem swojej kariery zawodowej, a osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Emerytura pomostowa ma zatem formę świadczenia przedemerytalnego, do którego prawo ustanie w momencie osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, uprawniającego do uzyskania emerytury na zasadach określonych w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. , poz. 1440, z późn. zm.). Nie jest zatem tożsama z wcześniejszą emeryturą, chociaż spełnia podobną funkcję.
W uzasadnieniu projektu ustawy o emeryturach pomostowych czytamy „Rozwiązania zawarte w projektowanej ustawie będą dotyczyły osób objętych pracowniczym systemem ubezpieczeń społecznych, będą miały charakter przejściowy i obejmą zamkniętą liczbę określonych podmiotów”. Powyższe oznacza, że prawo do emerytury pomostowej uzyskają wyłącznie ci pracownicy, których zawody wymienione są w załączonych do ustawy wykazach, po spełnieniu określonych ustawą warunków. Oznacza to, że dla ustalenia uprawnienia do emerytury pomostowej nie stosuje się wskazanego wcześniej Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983 r. Należy wyjaśnić, że w porównaniu do rozporządzenia wykazy prac, które uznawane są za pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze są znacząco ograniczone.
Ustawa o emeryturach pomostowych wskazuje, że prawo do emerytury pomostowej przysługuje, z uwzględnieniem art. 5 – 12, pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:
1. urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;
2. ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;
3. osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;
4. ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;
5. przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;
6. po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;
7. nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.
Nie sposób w tym miejscu nie odnieść się do rozwiązania przyjętego w art. 49 analizowanej ustawy. Zgodnie z nim prawo do tego świadczenia przysługuje również osobie, która:
1. po dniu 31 grudnia 2008 roku nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3,
2. spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i art. 5-12,
3. w dniu wejścia w życie ustawy, a zatem na dzień 01 stycznia 2009 r. miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.
Przepis ten umożliwia skorzystanie z utworzonego ustawą świadczenia także tym pracownikom, którzy pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze nie wykonywali po dniu 31 grudnia 2008 r., pod warunkiem spełnienia wymienionych w nim wymagań.
Omawiając emerytury pomostowe warto wskazać, że ustawa zawiera również regulacje mającą na celu rekompensować fakt wykonywania pracy w szczególnych warunkach tym ubezpieczonym, którzy nie skorzystali z możliwości wnioskowania o emeryturę pomostową lub emeryturę w niższym wieku emerytalnym. Zgodnie z art. 21 ust. 1 „rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat”. Należy wskazać, że rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego.
Podsumowanie
System emerytalny w Polsce zawiera trzy instytucje, które pozwalają przejść na wcześniejszą emeryturę pracownikom wykonującym prace w szczególnych warunkach. Warunki uzyskania świadczeń na podstawie omówionych instytucji są zasadniczo analogiczne, obwarowane są jednak szczególnymi wymaganiami, takimi jak terminy do których musi nastąpić spełnienie wymaganych przepisami prawa warunków. Należy zaznaczyć, że tylko znajomość różnic pomiędzy poszczególnymi regulacjami pozwoli na właściwy wybór podstawy prawnej dla żądanego świadczenia.
Należy również wyjaśnić, że w niektórych przypadkach ten sam ubezpieczony spełnia warunki przewidziane dla więcej niż jednej z omówionych regulacji. W takim przypadku analiza konkretnego stanu faktycznego pozwoli na ustalenie wariantu najbardziej korzystnego dla ubezpieczonego.
www.facebook.com/Legal.Marine.Mateusz.Romowicz
Autorzy pracują w Kancelarii Radcy Prawnego Legal Consulting - Mateusz Romowicz.
USD
EUR
CHF
GBP