Ważne zmiany w prawie spadkowym

W ostatnim czasie polski ustawodawca zadecydował się na wprowadzenie istotnych zmian w prawie spadkowym, dostosowując polskie przepisy do postanowień prawa unijnego bądź modyfikując je w bardziej korzystnym dla spadkobierców kierunku. Nowe uregulowania mają doniosłe znaczenie również dla sytuacji prawnej przedsiębiorców, gdzie czynnik transgraniczny odgrywa coraz większą rolę, jak również dla pracowników sektora morskiego pracujących w różnych rejonach świata.

Zmiany obowiązujące od 17 sierpnia 2015 roku – Europejskie poświadczenie spadkowe

Zmiany wprowadzone ustawą z dnia 24 lipca 2015 roku o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy - Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2015.1137 z dnia 2015.08.11), które weszły w życie w dniu 17 sierpnia 2015 roku, dotyczą w głównej mierze dostosowania polskiego prawa spadkowego do przepisów unijnych – Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 roku.

Przede wszystkim Ustawodawca zadecydował o wprowadzeniu do polskiego sytemu prawnego instytucji Europejskiego poświadczenia spadkowego - dokumentu obowiązującego w całej Unii Europejskiej, ułatwiającego spadkobiercom wykazanie praw do spadku we wszystkich krajach Wspólnoty. Europejskie poświadczenie spadkowe może wydać zarówno Sąd, co do zasady na podstawie przepisów o stwierdzeniu nabycia spadku bądź Notariusz, na podstawie przepisów o sporządzaniu aktów poświadczenia dziedziczenia – z wyjątkami wskazanymi w ustawie z dnia 14 lutego 1991 roku Prawo o notariacie (Dz.U.2014.164 z dnia 2014.02.04 ze zm.). Wniosek o wydanie Europejskiego poświadczenia spadkowego przez Sąd to koszt rzędu 300 zł. Wprowadzenie ww. instytucji do polskiego systemu prawa ma niezwykle istotne znaczenie dla spadkobierców, którzy odtąd będą mogli w prosty sposób wykazać prawo do majątku pozostawionego przez spadkodawcę poza granicami kraju.

Ujednolicone zostały także zasady dotyczące transgranicznych postępowań spadkowych – co do zasady prawem regulującym zasady dziedziczenia po zmarłym jest prawo ostatniego zwykłego pobytu spadkodawcy w chwili jego śmierci, chyba że spadkodawca sam wskaże prawo właściwe. Uprzednio w polskim systemie prawnym prawem właściwym było prawo ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.

Ustawodawca wprowadził również zapis usprawniający postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku w sytuacji gdy w postępowaniu nie uczestniczą wszyscy potencjalni spadkobiercy bądź Sąd powziął jakiekolwiek wątpliwości co do kręgu spadkobierców po zmarłym. W poprzednim stanie prawnym Sąd mógł wezwać potencjalnych spadkobierców, aby zgłosili swoje prawa do spadku w ciągu 6 miesięcy od dnia ogłoszenia stosownego wezwania. Dopiero po upływie ww. terminu Sąd mógł wyznaczyć rozprawę w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku. Obecnie termin ten został skrócony do 3 miesięcy, co znacząco wpłynie na przyśpieszenie i tym samym usprawnienie całej procedury.

Zmiany, które wejdą w życie 18 października 2015 roku – ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe

W dniu 18 października 2015 roku na mocy ustawy z dnia z dnia 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2015.539 z dnia 2015.04.17) wejdą w życie niezwykle istotne zmiany w prawie spadkowym wprowadzające nowe zasady odpowiedzialności za długi spadkowe w przypadku braku złożenia jakiegokolwiek oświadczenia przez spadkobiercę w kwestii przyjęcia bądź odrzucenia spadku. W obecnym stanie prawnym spadkobierca w ciągu 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się o tytule swojego powołania może złożyć oświadczenie o przyjęciu spadku wprost, z dobrodziejstwem inwentarza lub spadek odrzucić.

Przyjęcie spadku wprost oznacza dziedziczenie majątku po zmarłym w całości – zarówno aktywa jak i długi spadkodawcy wchodzą do masy spadkowej. Spadkobierca będzie wówczas odpowiedzialny za długi spadkowe bez żadnego ograniczenia. Dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza oznacza z kolei ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkodawcy tylko do wysokości majątku czynnego spadku. Jeżeli zatem w chwili śmierci zmarły posiadał nieruchomość, której wartość wynosi ok. 200.000 zł oraz zadłużenie w łącznej wysokości 300.000 zł, wówczas spadkobierca odpowiedzialny będzie za długi spadkowe jedynie do wysokości 200.000 zł.

W obecnym stanie prawnym (obowiązującym do dnia 17 października 2015 roku) brak złożenia oświadczenia przez spadkobiercę w terminie 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się o tytule swojego powołania skutkuje przyjęciem spadku wprost. Powyższy zapis nie obowiązuje spadkobierców - osób niemających pełnej zdolności do czynności prawnych (małoletnich do ukończenia 18 roku życia), osób, co do których istnieje podstawa do ich całkowitego ubezwłasnowolnienia oraz osób prawnych – w przypadku braku złożenia stosownego oświadczenia ww. osoby przyjmują spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Na marginesie warto przypomnieć, iż złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez spadkobierców mających dzieci skutkuje automatycznie wejściem zstępnych spadkobiercy odrzucającego spadek w krąg spadkobierców ustawowych po zmarłym. Wobec powyższego, w razie decyzji o odrzuceniu spadku, pełnoletnie dzieci spadkobierców odrzucających spadek również powinny złożyć stosowne oświadczenia o odrzuceniu spadku bądź rodzice powinni złożyć ww. oświadczenie w imieniu małoletnich dzieci przed Sądem Rodzinnym.

Nowelizacja art. 1015 § 2 k.c. przewiduje natomiast, iż brak złożenia oświadczenia w terminie 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się o tytule swojego powołania skutkuje przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Powyższą zmianę należy oceniać niezwykle korzystnie z punktu widzenia sytuacji majątkowej przyszłych spadkobierców. Ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe do wysokości majątku czynnego jest racjonalnym rozwiązaniem ustawodawcy, chroniącym obywateli przed nieświadomym odziedziczeniem długów spadkodawcy. W najgorszym przypadku spadkobierca przeznaczy bowiem całość odziedziczonego majątku na spłatę zadłużenia.
Należy jednakże podkreślić, iż ograniczenie odpowiedzialności za długi nie będzie obowiązywać w stosunku do dziedziczonych nieruchomości obciążonych hipoteką. W tym przedmiocie aktualne pozostaną dotychczasowe przepisy, w świetle których każdoczesny właściciel nieruchomości jest odpowiedzialny za spłatę zobowiązania uwidocznionego w dziale IV księgi wieczystej.

W konsekwencji Ustawodawca wprowadził także możliwość sporządzenia wykazu inwentarza – prywatnego spisu składników majątku oraz długów zmarłego. Uprawnionymi do sporządzenia ww. wykazu majątku będą spadkobierca, zapisobierca windykacyjny bądź wykonawca testamentu. Do tej pory uprawnionym do sporządzenia spisu inwentarza był jedynie komornik na podstawie wniosku złożonego w sądzie. Wykaz inwentarza będzie musiał zostać przygotowany na podstawie specjalnego formularza. Jakiekolwiek celowe zatajenie bądź wpisanie nieprawdziwych informacji do wykazu inwentarza skutkować będzie brakiem możliwości powołania się na ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe.

Pamiętać należy, iż nowe zasady dziedziczenia długów obowiązywać będą w stosunku do spadków otwartych po dniu 17 października 2015 roku. Jeżeli zatem spadkodawca umrze w dniu 17 października 2015 roku (dzień otwarcia spadku), wówczas zasady odpowiedzialności za długi spadkowe będą regulowały dotychczasowe przepisy.

Wnioski

Powyżej opisane zmiany w prawie spadkowym należy ocenić pozytywnie – polskie prawo spadkowe zaczyna coraz mniej odbiegać od standardów obowiązujących w krajach Unii Europejskiej, chroniąc obywateli przed nieświadomym odziedziczeniem długów oraz ułatwiając wykazanie praw do spadku znajdującego się zagranicą.
 

http://www.kancelaria-gdynia.eu

www.facebook.com/Legal.Marine.Mateusz.Romowicz

Autorzy pracują w Kancelarii Radcy Prawnego Legal Consulting - Mateusz Romowicz.