Odpowiedzialność skipera jachtu

Na wstępie należy wskazać, iż zagadnienie odpowiedzialności skipera zostanie przeanalizowane w niniejszym artykule w oparciu o przepisy polskie. W przepisach krajowych nie występuje definicja pojęcia skiper, określenie to zostało zaczerpnięte z angielskiego słowa skipper w okresie, gdy w kraju nastąpił wzrost zainteresowania prowadzeniem jachtów żaglowych. Potocznie przyjmuje się, iż skiper to określenie kapitana żaglowej jednostki pływającej, stosowane najczęściej wobec dowódcy jachtu sportowego lub rekreacyjnego. Dla potrzeb niniejszego artykułu, wiążąc osobę skipera z jachtami żaglowymi, przyjęto, iż za skipera uznać należy żeglarza jachtowego, jachtowego sternika morskiego, a także kapitana jachtowego. Na marginesie należy wskazać, iż zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sportu i Turystyki z dnia 09 kwietnia 2013 roku w sprawie uprawiania turystyki wodnej (Dz.U. 2013 poz. 460) patent sternika jachtowego może na wniosek posiadacza zostać wymieniony na patent jachtowego sternika morskiego wydawany na podstawie ww. rozporządzenia, zaś patenty jachtowego kapitana żeglugi bałtyckiej oraz jachtowego kapitana żeglugi wielkiej na patent kapitana jachtowego, także wydawany na podstawie ww. rozporządzenia.

Właściwość prawa i jurysdykcja 

Zgodnie z art. 92 Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza sporządzonej w Montego Bay dnia 10 grudnia 1982 r. statki pływające pod banderą danego państwa podlegają (z określonymi wyjątkami) wyłącznej jurysdykcji tego państwa na morzu pełnym. Jeśli zdarzenie skutkujące odpowiedzialnością skipera będzie miało miejsce na jachcie pływającym pod banderą państwa członkowskiego Unii Europejskiej, dla oceny właściwości prawa, które będzie stosowane w takim przypadku odnieść należy się do Rozporządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II) (Dz. Urz. UE. L Nr 199, str. 40). 

Zgodnie z art. 4 ww. Rozporządzenia, prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym powstaje szkoda, niezależnie od tego, w jakim państwie miało miejsce zdarzenie powodujące szkodę, oraz niezależnie od tego, w jakim państwie lub państwach występują skutki pośrednie tego zdarzenia. Jednakże zgodnie z ust. 2 ww. artykułu w przypadku gdy osoba, której przypisuje się odpowiedzialność i poszkodowany mają, w chwili powstania szkody, miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo tego państwa.

Powyższe oznacza, że w przypadku, gdy skiper i poszkodowany członek załogi mają miejsce zwykłego pobytu w Polsce, zastosowanie będzie miało prawo polskie.

Jeśli zaś chodzi o jurysdykcję („zdolność” sądu danego państwa do rozpoznania sprawy), zgodnie z art. 1103 K.P.C. sprawy rozpoznawane w procesie należą do krajowej (polskiej) jurysdykcji, jeżeli pozwany ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu albo siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej. Powyższe oznacza, że w przypadku, gdy skiper miałby miejsce zwykłego pobytu w Polsce, jurysdykcja należałaby do sądu polskiego.

Zasada ogólna

Co do zasady skiper bierze na siebie odpowiedzialność za członków załogi oraz powierzone mu mienie. W zależności od okoliczność skiper może odpowiadać za wyrządzoną ze swej winy szkodę, niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy czy za zniszczenie bądź utratę mienia. W pewnych sytuacjach jego odpowiedzialność może także przyjąć postać odpowiedzialności karnej. Istotne znaczenie dla ustalenia odpowiedzialności cywilnej będzie miała treść umowy zawartej pomiędzy skiperem, a członkami załogi. W związku z tym, iż w praktyce odpowiedzialność skipera najczęściej sprowadza się do odpowiedzialności deliktowej jest ona przedmiotem niniejszego opracowania.

Odszkodowanie, zadośćuczynienie i obowiązek alimentacyjny 

Zgodnie z art. 415 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku kodeks cywilny ustalono ogólną regułę dla odpowiedzialności za szkodę, do której doszło wskutek zdarzeń nazywanych czynami niedozwolonymi (odpowiedzialność deliktowa). Zgodnie z tym przepisem, kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Wina jest bezsporna, jeżeli sprawca dopuszcza się umyślnie czynu bezprawnego. Zarzut winy nieumyślnej można postawić sprawcy tylko wówczas, gdy ustalimy naganność decyzji, jaką sprawca podjął w konkretnej sytuacji, nieświadomy możliwości bezprawnego zachowania albo bezpodstawnie sądząc, że go uniknie. Dominuje pogląd, że właściwym kryterium oceny jest należyta staranność. 

Z pojęciem szkody najczęściej jest wiązane pojęcie odszkodowania. Wskazać należy, iż w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty. Przy czym jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł. W wyżej opisanych przypadkach, w sytuacji wystąpienia sporu sądowego, Sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Nadto osoba względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego. Jednocześnie Sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej, a także odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Zgodnie z art. 477 kodeksu cywilnego z ważnych powodów Sąd może na żądanie poszkodowanego przyznać mu zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy poszkodowany stał się inwalidą, a przyznanie jednorazowego odszkodowania ułatwi mu wykonywanie nowego zawodu.

W tym miejscu wskazać należy, iż w stosunkach między osobami fizycznymi zakres obowiązku naprawienia szkody może być stosownie do okoliczności ograniczony, jeżeli ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę wymagają takiego ograniczenia zasady współżycia społecznego.

Obrona konieczna i stan wyższej konieczności 

W sytuacji której skiper działa w obronie koniecznej, odpierając bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby, nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną napastnikowi. Jednakże szansę wystąpienia takiej sytuacji przy wykonywaniu obowiązków przez skipera można określić jako znikomą. Podobnie należy odnieść się do stanu wyższej konieczności uregulowanego w art. 424 kodeksu cywilnego, który stanowi, że kto zniszczył lub uszkodził cudzą rzecz albo zabił lub zranił cudze zwierzę w celu odwrócenia od siebie lub od innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od tej rzeczy lub zwierzęcia, ten nie jest odpowiedzialny za wynikłą stąd szkodę, jeżeli niebezpieczeństwa sam nie wywołał, a niebezpieczeństwu nie można było inaczej zapobiec i jeżeli ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze aniżeli dobro naruszone.

Wina w wyborze 

Przepis 429 kodeksu cywilnego regulujący winę w wyborze należy do tych unormowań, które przewidują odpowiedzialność odszkodowawczą innych podmiotów niż bezpośredni sprawca szkody. Powierzający, ponoszący odpowiedzialność na podstawie art. 429 kodeksu cywilnego, odpowiada za własną winę (wina w wyborze), lecz zarazem za skutek czynu niedozwolonego wykonawcy czynności, który wyrządził szkodę. Natomiast bez znaczenia dla odpowiedzialności powierzającego jest odpowiedź na pytanie, czy swoim zachowaniem (niewłaściwym wyborem) przyczynił się do wyrządzenia szkody. Dla ustalenia odpowiedzialności na podstawie art. 429 kodeksu cywilnego ustawodawca nie wymaga istnienia związku przyczynowego między zachowaniem osoby, której odpowiedzialność jest przypisywana, a zachowaniem bezpośredniego sprawcy szkody, lecz wyłącznie między zachowaniem bezpośredniego sprawcy a szkodą. Tym samym skiper musi mieć na względzie, że powierzając wykonanie czynności drugiej osobie odpowiada za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej mu czynności.

Odpowiedzialność zwierzchnika 

W sytuacji, w której skiper powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, a osoba ta wyrządzi ze swojej winy szkodę, odpowiedzialność ponosi skiper. Przy czym powierzenie czynności powinno nastąpić „na własny rachunek" skipera, a więc w jego własnym interesie, „w obszarze jego własnej aktywności”.

Przepisy ogólne dotyczące związku przyczynowego, szkody i sposobów jej naprawienia

Wskazać należy, iż przy ustalaniu odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych znajdują zastosowanie przepisy ogólne dotyczące związku przyczynowego, szkody i sposobów jej naprawienia (art. 361–363 kodeksu cywilnego). Tym samym zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. 

Natomiast samo naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu. Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.

Przedawnienie roszczenia o naprawnienie szkody 

Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

Przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletności.

Zachowanie należytej staranności

Chcąc zminimalizować ryzyko wyrządzenia szkody, skiper powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dochowywać należytej staranności. Pomocne w ustaleniu czy należyta staranność została dochowana mogą być przepisy dotyczące bezpieczeństwa zarówno na wodach morskich jak i śródlądowych, a także nakładające na skipera obowiązki. Uregulowania w tym zakresie znajdują się m.in. w ustawie z dnia 18 września 2001 roku kodeks morski (Dz.U. 2013 poz. 758), ustawie z dnia 18 sierpnia 2011 roku o bezpieczeństwie morskim (Dz.U. 2015 poz. 611), ustawie z dnia 21 grudnia 2000 roku o żegludze śródlądowej (Dz.U. 2013 poz. 1458), Rozporządzeniu Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 28 lutego 2012 roku w sprawie bezpiecznego uprawiania żeglugi przez jachty morskie (Dz.U. 2012 poz. 326), Rozporządzeniu Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 08 listopada 2013 roku w sprawie bezpieczeństwa przy uprawianiu turystyki wodnej (Dz.U. 2013 poz. 1366).

Podsumowanie 

Powstanie odpowiedzialność skipera na gruncie przepisów Kodeksu cywilnego o czynie niedozwolonym wiąże się z obowiązkiem naprawienia szkody, co najczęściej będzie skutkowało uszczupleniem majątku skipera. Głównie z powodu wypłaty odszkodowania bądź zadośćuczynienia. Celem zminimalizowania ryzyka wyrządzenia szkody, która może przecież powstać także z winy nieumyślnej, jest zachowanie należytej ostrożności oraz właściwe wykonywanie swoich obowiązków. Istotne jest również, aby skiper w sposób właściwy zabezpieczył swój interes poprzez sporządzenie stosownej umowy z załogą. Inną metodą ochrony, która wiąże się z poniesieniem dodatkowych kosztów, które jednakże mogą okazać się znacznie niższe od potencjalnie poniesionych w związku z powstaniem szkody jest zakup ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej skipera. Na marginesie wskazać należy, iż niewiele towarzystw ubezpieczeniowych w Polsce oferuje tego rodzaju ubezpieczenia.