Wejście Rzeczypospolitej Polskiej w struktury Państw Członkowskich Unii Europejskiej przyczyniło się do pogłębienia migracji polskich obywateli na terenie Europy. Przez wzgląd na falę wyjazdów polskich obywateli poza granice kraju w celach zarobkowych oraz powszechne przemieszczanie się obywateli innych państw europejskich, pojawiła się konieczność skoordynowania systemu zabezpieczenia społecznego w europejskiej wspólnocie i dostosowania go do nowych potrzeb oraz rosnących oczekiwań ze strony pracowników i pracodawców jak również Państw Członkowskich.
Wyżej wspominane, nowe regulacje wpłynęły również na zmianę sytuacji ubezpieczeniowej polskich marynarzy wykonujących pracę najemną na rzecz zagranicznych armatorów pod obcymi banderami (państw UE i EOG). Z uwagi na fakt, iż wielu polskich marynarzy wybrało jako alternatywę, w zakresie zabezpieczenia społecznego, ubezpieczenie w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS), w poniższym artykule zostaną omówione stosowne regulacje odnoszące się do powyższego zagadnienia.
Zabezpieczenie społeczne
Poprzez pojęcie zabezpieczenia społecznego rozumieć należy ogół środków i działań instytucji publicznych Państw Członkowskich Unii Europejskiej, mających na celu ochronę obywateli przed niezawinionym niedostatkiem lub na wypadek niemożności zaspokojenia podstawowych społecznie potrzeb. Zakres działań instytucji publicznych w zakresie zabezpieczenia społecznego obywateli określono początkowo w art. 4 rozporządzenia 1408/71 w nawiązaniu do Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 102 z 1952 r. o minimalnej normie zabezpieczenia społecznego, a następnie w art. 3 rozporządzenia 883/2004, które zastąpiło ww. rozporządzenie 1408/71. Zakres działań poszczególnych systemów prawnych obejmuje;
• świadczenia z tytułu choroby,
• świadczenia z tytułu macierzyństwa i równoważne świadczenia dla ojca,
• świadczenia z tytułu inwalidztwa,
• świadczenia z tytułu starości,
• renty rodzinne,
• świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i choroby zawodowej,
• zasiłków na wypadek śmierci,
• świadczeń dla bezrobotnych (nie dotyczy KRUS),
• świadczeń przedemerytalnych (nie dotyczy KRUS),
• świadczeń rodzinnych.
Cel harmonizacji systemu zabezpieczenia społecznego
Zharmonizowanie systemu zabezpieczenia społecznego z założenia gwarantuje obywatelom Państw Członkowskich Unii Europejskiej ochronę praw nabytych, realizację świadczeń z ubezpieczenia społecznego wszystkim przemieszczającym się w obrębie państw członkowskich pracownikom oraz ich rodzinom, w tym osobom prowadzącym działalność na własny rachunek, do których zalicza się rolników i ich domowników. Unijne zasady koordynacji mają zastosowanie w państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Liechtenstein, Islandia, Norwegia), znajdują zastosowanie także w odniesieniu do Szwajcarii. Podstawowymi aktami prawnymi koordynującymi zabezpieczenie społeczne na obszarze Wspólnot Europejskich są następujące rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE): 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE. L. 200 z 07.06.2004 r.) i 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE. L. 2009. 284. 1).
Ubezpieczenie marynarzy w państwach UE i EOG
Zgodnie z zasadą ogólną osoby, do których ma zastosowanie Rozporządzenie 883/2004, podlegają ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego. W przypadku osób zatrudnionych lub pracujących na własny rachunek na statku na morzu, właściwym ustawodawstwem będzie ustawodawstwo tego państwa pod banderą jakiego pływa statek. Jednakże, osoba zatrudniona na pokładzie statku pod banderą jednego państwa, a otrzymująca wynagrodzenie za pracę od pracodawcy, mającego siedzibę na terytorium innego państwa, podlega ustawodawstwu tego państwa, gdzie pracodawca ma swoją siedzibę lub prowadzi swoją działalność, o ile jednak pracownik zamieszkuje na terytorium tego państwa (art.11 ust. 4 Rozporządzenia 883/2004).
Przesłanki ubezpieczenia marynarza w KRUS
Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym rolników, ubezpieczenie społeczne rolników obejmuje rolników i pracujących z nimi domowników, którzy;
1. posiadają obywatelstwo polskie lub
2. przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, zgody na pobyt tolerowany lub w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej, lub
3. są obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu.
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników przewiduje, iż ubezpieczeniu podlega się z mocy ustawy lub na wniosek. Ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu podlega z mocy ustawy rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny, domownik rolnika, osoba pobierająca rentę strukturalną współfinansowaną ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz małżonek osoby pobierającej rentę , jeżeli renta strukturalna współfinansowana ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich wypłacana jest ze zwiększeniem na tego małżonka. W pozostałych przypadkach możliwe jest objęcie rolnika ubezpieczeniem po złożeniu stosownego wniosku.
Marynarz pracujący zagranicą, a ubezpieczenie w KRUS
Polski marynarz, który wyjeżdża do pracy u zagranicznego armatora, zobowiązany jest do bieżącego powiadomienia o tym fakcie jednostki KRUS właściwej dla miejsca położenia gospodarstwa rolnego w terminie 14 dni od podjęcia pracy (art. 37 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Obowiązek dokonania zgłoszenia faktu podjęcia pracy poza granicami kraju, w tym także pracy na statku, ma kluczowe znaczenie z punktów widzenia okoliczności decydujących o podleganiu ubezpieczeniu społecznemu rolników lub wyłączeniu spod tego ubezpieczenia.
Zgodnie z art. 3a ww. ustawy ubezpieczenie ustaje od dnia następującego po dniu, w którym ustały okoliczności uzasadniające podleganie ubezpieczeniu.
W praktyce, marynarz posiadający stały kontrakt (umowę o pracę), w oparciu o który jest mu wypłacane wynagrodzenie w systemie off/onboard nie może być w ogóle ubezpieczony w KRUS w tym okresie, gdyż pozostaje w stosunku pracowniczym przez cały okres obowiązywania umowy o pracę i uzyskuje dochody z tytułu pracy najemnej na rzecz zagranicznego pracodawcy.
Z kolei marynarz, który zawiera kontrakty na czas pracy na statku i uzyskuje tylko dochody onboard może po powrocie do Polski i spełnieniu ww. przesłanek ustawowych wnioskować o ubezpieczenie w KRUS.
Ubezpieczenie w KRUS, a obowiązek obligatoryjnego opłacania składek w państwie bandery statku
Jak wskazano powyżej, przepisy omówionych Rozporządzeń nakładają na polskich marynarzy obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w państwie bandery statku (odpowiednik polskiego ZUS). Marynarz, który chce zwolnić się z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w państwie bandery statku ma taką możliwość, ale chcąc osiągnąć ten cel powinien legitymować się obligatoryjnym tytułem do ubezpieczenia społecznego w Polsce np. w wyniku zawarcia umowy o pracę w Polsce lub w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej na własnych rachunek w Polsce.
Co ważne tylko obligatoryjne ubezpieczenie w ZUS daje możliwość takiego zwolnienia (wyłączenia), a ubezpieczenie w KRUS niestety nie daje takiej możliwości polskiemu marynarzowi.
Wnioski
Ubezpieczenie w KRUS z założenia nie jest ubezpieczeniem dedykowanym marynarzom, którzy z uwagi na swoją mobilność oraz liczne formy zatrudnienia u zagranicznych pracodawców/armatorów pod różnymi banderami rzadko wpisują się w wyżej omówione przesłanki ustawowe. Ci z marynarzy, którzy ubezpieczają się w KRUS muszą pamiętać, iż zgodnie z art. 3a ww. ustawy ubezpieczenie w KRUS ustaje od dnia następującego po dniu, w którym ustały okoliczności uzasadniające podleganie ubezpieczeniu. Podkreślić należy, iż marynarz jest zobligowany do poinformowania jednostki KRUS właściwej dla miejsca położenia gospodarstwa rolnego, które posiada w terminie 14 dni od podjęcia pracy.
Radca prawny - Alicja Bożek
http://www.kancelaria-gdynia.eu
www.facebook.com/Legal.Marine.Mateusz.Romowicz
Autorzy pracują w Kancelarii Radcy Prawnego Legal Consulting - Mateusz Romowicz.
USD
EUR
CHF
GBP