Ubezpieczenie zdrowotne polskich marynarzy w Polsce

Sytuacja ubezpieczeniowa polskich marynarzy w zakresie ubezpieczeń społecznych niejednokrotnie znacząco odbiega od sytuacji osób pracujących w innych sektorach gospodarki. Za oczywistą przyczynę takiego stanu rzeczy należy uznać fakt, iż marynarze są zatrudniani przez podmioty zagraniczne i wykonują pracę na statkach zarejestrowanych pod obcymi banerami eksploatowanych w różnych regionach świata. 

Istotny jest też specyficzny system zatrudnienia, obejmujący okresy pracy na morzu i pobyty na lądzie. Jako kolejną istotną okoliczność wskazać należy kontraktowy model zatrudnienia, związany niejednokrotnie z faktycznymi przerwami w wykonywaniu pracy oraz zróżnicowanymi warunkami w zakresie ubezpieczeń społecznych. Wspomniana powyżej specyfika pracy marynarzy nie sprzyja zachowaniu ciągłości ubezpieczenia społecznego w systemie polskim, co niejednokrotnie naraża nieubezpieczonego marynarza na znaczne koszty w przypadku hospitalizacji w Polsce. Kolejną z konsekwencji przerw w ww. ubezpieczeniu marynarza może okazać się konieczność uiszczenia opłaty dodatkowej w razie chęci przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia.

Ubezpieczenie zdrowotne

Zgodnie z art. 68 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, osoby nie podlegające obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu, pracownicy przebywający na urlopie bezpłatnym, posłowie do Parlamentu Europejskiego wybrani w Rzeczypospolitej Polskiej lub każda inna osoba podlegająca ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania (art. 11 ust. 3 lit. e rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego), mogą ubezpieczyć się dobrowolnie na podstawie pisemnego wniosku złożonego w Funduszu, jeżeli ma miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne stanowi sposób na uzyskanie ubezpieczenia zdrowotnego przez osoby nieobjęte obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym. Adresatami dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego, są przede wszystkim artyści nieobjęci ubezpieczeniem społecznym oraz osoby, które czerpią dochody z wynajmu lub z umów o dzieło, ale także osoby podejmujące zatrudnienie poza granicami kraju. Ubezpieczenie dobrowolne przeznaczone jest zatem głównie dla osób, które pozostają poza systemem obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego.

Podstawę wymiaru składki opłacanej przez:

1) osobę, o której mowa w ust. 1, stanowi kwota deklarowanego miesięcznego dochodu, nie niższa jednak od kwoty odpowiadającej przeciętnemu wynagrodzeniu;

2) korzystającego, o którym mowa w ust. 2, stanowi kwota odpowiadająca minimalnemu wynagrodzeniu;

3) osobę, o której mowa w art. 3 ust. 2 pkt 1-4, stanowi kwota odpowiadająca wysokości specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych.

Wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 9% podstawy jej wymiaru. Składka jest miesięczna i niepodzielna. Składkę w pełnej wysokości za miesiąc kalendarzowy, w którym podlegało się ubezpieczeniu, także za niepełny miesiąc, należy opłacić do 15 dnia następnego miesiąca.

Podejmując jednak decyzje o przystąpieniu do dobrowolnego opłacania składek należy pamiętać, że jeżeli przerwa w ubezpieczeniu trwa dłużej niż 3 miesiące, warunkiem objęcia dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym w NFZ jest wniesienie opłaty dodatkowej. W przypadku, gdy przerwa będzie krótsza, bądź w ogóle nie nastąpi, wniesienie opłaty nie będzie konieczne. Wysokość opłaty jest ściśle uzależniona od okresu, w którym dana osoba nie była objęta ubezpieczeniem zdrowotnym i wynosi:

1) 20% dochodów przyjętych jako podstawa wymiaru składki dla osoby, której przerwa w ubezpieczeniu zdrowotnym i opłacaniu składek wynosi nieprzerwanie od 3 miesięcy do roku;

2) 50% dochodów przyjętych jako podstawa wymiaru składki dla osoby, której przerwa w ubezpieczeniu zdrowotnym i opłacaniu składek wynosi nieprzerwanie powyżej roku do 2 lat;

3) 100% dochodów przyjętych jako podstawa wymiaru składki dla osoby, której przerwa w ubezpieczeniu zdrowotnym i opłacaniu składek wynosi nieprzerwanie powyżej 2 lat do 5 lat;

4) 150% dochodów przyjętych jako podstawa wymiaru składki dla osoby, której przerwa w ubezpieczeniu zdrowotnym i opłacaniu składek wynosi nieprzerwanie powyżej 5 lat do 10 lat;

5) 200% dochodów przyjętych jako podstawa wymiaru składki dla osoby, której przerwa w ubezpieczeniu zdrowotnym i opłacaniu składek wynosi nieprzerwanie powyżej 10 lat.

W przypadku marynarzy posiadających obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), zamieszkujących na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) do okresu przerwy w podleganiu ubezpieczeniu zdrowotnemu, nie wlicza się okresu ich zatrudnienia na statkach morskich o obcej przynależności.

Na gruncie wspomnianego powyżej przepisu art. 68 Ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, wniesienie opłaty na rachunek funduszu dotyczy osób, które chcą ubezpieczyć się dobrowolnie. A contrario, opłaty za okres niepodlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu nie wnoszą osoby, które obowiązkowo podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu.

W tym miejscu warto opisać kilka sytuacji, w których dochodzi do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego, które to wyklucza konieczność uiszczenia opłaty dodatkowej na rachunek Funduszu.

Rejestracja w Urzędzie Pracy jako osoba bezrobotna

Zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 24 Ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają bezrobotni niepodlegający obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu. Powyższe oznacza, iż w związku z treścią art. 68 ust. 1 w zw. z ust. 7 ww. Ustawy, w okresie trzech miesięcy od wyrejestrowania osoby jako bezrobotnej, istnieje możliwość dobrowolnego ubezpieczenia społecznego bez konieczności uiszczenia opłaty dodatkowej. Wynika to z faktu, iż ubezpieczenie zdrowotne podczas zarejestrowania jako osoba bezrobotna jest obowiązkowe, zaś art. 68 ust. 8 Ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych przewiduje obowiązek wniesienia opłaty wyłącznie w przypadku dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego.

Należy wskazać, iż zgodnie z art. 119 Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, bezrobotny, który podjął zatrudnienie, inną pracę zarobkową lub działalność́ gospodarczą bez powiadomienia o tym właściwego powiatowego urzędu pracy, podlega karze grzywny nie niższej niż̇ 500 zł. Wobec tego, każda zmiana w statusie zatrudnienia powinna zostać zgłoszona Urzędowi Pracy, pod rygorem nałożenia kary pieniężnej.

Zgłoszenie do ubezpieczenia przez członka rodziny

Zgodnie z art. 67 Ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych osoba, która podlega obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego ma obowiązek zgłosić do Funduszu członków rodziny, którzy po zgłoszeniu uzyskują prawo do świadczeń opieki zdrowotnej. W świetle art. 5 ust. 3 ww. Ustawy, przez członka rodziny rozumie się następujące osoby:

a) dziecko własne, dziecko małżonka, dziecko przysposobione, wnuka albo dziecko obce, dla którego ustanowiono opiekę, albo dziecko obce w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka, do ukończenia przez nie 18 lat, a jeżeli kształci się dalej – do ukończenia 26 lat, natomiast jeżeli posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności
b) małżonka,
c) wstępnych pozostających z ubezpieczonym we wspólnym gospodarstwie domowym.

Z racji faktu, iż ustawodawca nakłada na ubezpieczonego obowiązek zgłoszenia członków rodziny wskazanych w powyższym przepisie, ubezpieczenie przez członka rodziny uznać należy za obligatoryjne, tj. niepodlegające opłacie dodatkowej. Członkowie rodziny uzyskują prawo do świadczeń opieki zdrowotnej od dnia zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego.

Ubezpieczenie zdrowotne w ramach działalności gospodarczej

W świetle art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c Ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniem społecznym lub ubezpieczeniem społecznym rolników, które są osobami prowadzącymi działalność pozarolniczą lub osobami z nimi współpracującymi, z wyłączeniem osób, które zawiesiły wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Oznacza to, iż osoba prowadząca działalność gospodarczą obligatoryjnie odprowadza składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Wobec powyższego, osoba prowadząca działalność gospodarczą, z racji obowiązku nałożonego na nią w art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c ww. Ustawy, nie ma obowiązku wniesienia na rachunek Funduszu opłaty z tytułu przerwy w ubezpieczeniu społecznym w terminie 3 miesięcy od opłacenia składki w ramach działalności gospodarczej, gdyż ubezpieczenie takie nie jest w rozumieniu ustawy ubezpieczeniem dobrowolnym.

Wnioski

Polski ustawodawca uzależnia dobrowolne ubezpieczenie od wniesienia opłaty na Fundusz, w przypadku gdy dochodzi do przerwy w ubezpieczeniu trwającej 3 miesiące i dłużej. Marynarze, pomimo specyfiki wykonywanej pracy, nie stanowią wyjątku w tym względzie. Warto wspomnieć, iż przy okazji tworzenia założeń do Ustawy o pracy na morskich statkach handlowych pojawiły się postulaty zmian w tej kwestii, które mają doprowadzić do zwolnienia marynarzy z opłaty dodatkowej w omawianym zakresie. Założenia te zostały przyjęte przez Radę Ministrów, zaś projekt zmian w ustawie został przekazany na dalszy etap ścieżki legislacyjnej. Trudno jednak określić, czy i w ogóle te zmian wejdą w życie.

W związku z powyższym, do czasu wprowadzenia ewentualnych zmian w obowiązującym prawodawstwie, opłata dodatkowa funkcjonować będzie w dotychczasowym kształcie nadanym jej przez Ustawę o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Należy mieć jednak na względzie, iż obowiązek wniesienia opłaty dodatkowej dotyczy wyłącznie ubezpieczenia dobrowolnego, podejmowanego po przerwie trwającej przez 3 miesiące i dłużej. Powyższy obowiązek nie istnieje zatem zarówno w razie przerwy w ubezpieczeniu trwającej krócej niż 3 miesiące, jak i w przypadku ubezpieczenia obowiązkowego.

Podkreślić należy, iż polscy marynarze powinni być objęci ubezpieczeniem zdrowotnym, które zapewni im ochronę ubezpieczeniową z NFZ na wypadek m.in. hospitalizacji lub leczenia przewlekłych chorób.