Nordycko-Bałtycki Korytarz Wodorowy to projekt zakładający zbudowanie infrastruktury do transportu wodoru przez kilka nadbałtyckich państw: Finlandię, Estonię, Łotwę, Litwę, Polskę i Niemcy. Wodór jako paliwo, które nie emituje dwutlenku węgla podczas spalania, staje się kluczowym elementem przyszłych, ekologicznych systemów energetycznych.
Mówiąc o roli wodoru w transformacji energetycznej chodzi przede wszystkim zintegrowanie jego produkcji (za pomocą elektrolizy wody) z odnawialnymi źródłami energii. Dzięki temu powstaje „zielony wodór”. Dlatego taka inicjatywa jak Nordycko-Bałtycki Korytarz Wodorowy (NBKW, znany też pod angielską nazwą Nordic-Baltic Hydrogen Corridor - NBHC) odgrywa kluczową rolę w strategiach dekarbonizacji Europy ŚrodkowoWschodniej i Północnej. W projekt zaangażowani są operatorzy gazociągów ze wszystkich uczestniczących w nim krajów (Gasgrid z Finlandii, Elering z Estonii, Conexus Baltic Grid z Łotwy, Amber Grid z Litwy, Gaz-System z Polski i Ontras z Niemiec).
Połączenie ma być gotowe do 2040 r. Trasa (jeszcze nieokreślona dokładnie) ma liczyć 2500 km, a przesyłać będzie nią można do 2,7 mln ton wodoru rocznie. Projekt ten wpisuje się w unijną strategię wodorową, w cele Europejskiego Zielonego Ładu, w REPowerEU oraz Fit for 55. A zintegrowanymi z korytarzem odnawialnymi źródłami energii odnawialnej byłyby przede wszystkim turbiny wiatrowe stojące na Morzu Bałtyckim, a w mniejszym stopniu ogniwa fotowoltaiczne.
Projekt jest częścią szerszej inicjatywy European Hydrogen Backbone (EHB), która zakłada utworzenie pięciu głównych korytarzy dostaw wodoru w Europie do 2030 roku. Oprócz korytarza nordycko-bałtyckiego, planowane są również trasy łączące Afrykę północną z Europą południową oraz z południowo-zachodnią, region Morza Północnego z Europą wschodnią i południowo-wschodnią. Każdy z tych korytarzy ma na celu efektywne połączenie obszarów produkcji wodoru z regionami o wysokim zapotrzebowaniu na ten pierwiastek.
Korytarz wodorowy nie tylko umożliwi transport tego kluczowego paliwa na dużą skalę, ale także ma przyczyni się do rozwinięcia potencjału innowacyjnego w regionie, poprzez integrację innowacyjnych rozwiązań w dziedzinie energetyki i logistyki. Infrastruktura korytarza wodorowego zostanie zaprojektowana tak, aby wspierać rozwój hubów wodorowych, które będą napędzać kolejne innowacje w przemyśle oraz energetyce.
Szacuje się, że NBKW do 2050 r. umożliwi obniżenie emisji CO2o około 37 milionów ton rocznie, co stanowi około 0,1% globalnych wysiłków na rzecz ograniczenia zmian klimatycznych. Oznacza to, że będzie miał szczególne znaczenie dla przemysłu ciężkiego, transportu oraz sektora energetycznego w regionie. Zastosowanie wodoru jako paliwa dla pojazdów o stałych trasach takich jak ciężarówki, autobusy, pociągi oraz statki jest bardzo obiecującą perspektywą. Podobnie w energochłonnych sektorach takich jak hutnictwo, chemia czy rafinerie. Ponadto, integracja korytarza z istniejącą infrastrukturą energetyczną przyczyni się do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego regionu oraz do rozwoju odnawialnych źródeł energii.
Unia Europejska przyznała NBKW status Projektu Wspólnego Zainteresowania (PCI). Realizacja projektów o statusie PCI jest finansowana poprzez różnorodne mechanizmy, takie jak fundusz „Łącząc Europę” (Connecting Europe Facility - CEF). Poszczególni partnerzy, jak polski Gaz-System także będą musieli pozyskiwać finansowanie, np. z banków czy od zainteresowanych przedsięwzięciem partnerów przemysłowych.
Przed projektem stoją też liczne wyzwania materiałowe, technologicznej, logistyczne i systemowe. Konieczne będzie np. zastosowanie materiałów i podwyższonej odporności czy też zapewnienie wyższego ciśnienia w samym rurociągu. Rozwiązać trzeba będzie także kwestię magazynowania wodoru.
Innej kategorii wyzwaniami są kwestie geopolityczne i geoekonomiczne. Cały czas trzeba brać pod uwagę zagrożenie ze strony Rosji czy ewentualnie innych państw. Mowa tu o sabotażu dotyczącym samej infrastruktury, jak o atakach hakerskich na oprogramowanie. W końcu korytarz ma przechodzić w części po dnie Bałtyku, a konkretnie przez Zatokę Fińską, nad którą leżą nie tylko Finlandia i Estonia, ale też Rosja. Autorzy artykułu w Studiach Wschodnioeuropejskich wskazują też na zagrożenie - co prawda o niskim prawdopodobieństwie - konfliktem zbrojnym między Rosją a państwami wschodniej flanki NATO.
Poważnymi kwestiami mogącymi wpływać na realizację projektu to różnice potencjału gospodarczego w poszczególnych partnerów. Np. Niemcy produkują 70 GW energii z wiatru dla całego wybrzeża, nie tylko Bałtyku), Polska 17,2 GW, a tylko Łotwa 4 GW. W tym kontekście, eksperci Instytutu Polityki Energetycznej oraz Wojskowej Akademii Technicznej wskazują, że realizacja projektu może najwięcej korzyści przynieść Niemcom, które przerzucą znaczące koszty budowy infrastruktury na państwa pełniące rolę tranzytową.
- Podobnie jak w przypadku gazu naturalnego, może występować konkurencja o status regionalnego hubu lub choćby lidera wodorowego – ocenia czwórka autorów. - Dotyczy to zwłaszcza Niemiec (przodujących w projektach wodorowych w Europie) i Polski (wiodącego producenta szarego wodoru w Europie, ale intensywnie rozwijającego ekosystem zielonej gospodarki wodorowej). Wyzwaniem dla całości projektu NBKW może być także realizacja innych projektów przez Niemcy, np. korytarza wodorowego Włochy-Austria-Niemcy (także z listy PCI), co może prowadzić do przesunięcia pieniędzy, priorytetów politycznych oraz odciągnięcia uwagi przemysłu od współpracy nordycko-bałtyckiej.
To nie koniec problematycznych kwestii. Znacznie poważniejsze wyzwania wynikają z umiejscowienia tego projektu w szerszym kontekście geopolitycznym. Chodzi o surowce, półprodukty, jak i produkty końcowe (urządzenia) dla gospodarki opartej na wodorze. Większość surowców krytycznych dla tego sektora pochodzi z Chin (nikiel, tytan, metale ziem rzadkich) i z Republiki Południowej Afryki (platyna, iryd, ruten, rod). Chińczycy produkują gotowe elektrolizery alkaliczne kilkukrotnie taniej niż Europejczycy. Zapewnienie stabilności łańcuchów dostaw surowców (zwłaszcza tych z unijnego wykazu surowców krytycznych) i technologii, a także współpraca z partnerami zewnętrznymi (by uniknąć ograniczeń w handlu, protekcjonizmu lub innych napięć) będą zatem kluczowe, zarówno dla NBKW, jak i szerszego rozwoju technologii wodorowych w UE.
Istotne jest, aby państwa Europy Środkowo-Wschodniej umiały zbudować wokół tej infrastruktury skalę korzyści na własne potrzeby, by nie dać się sprowadzić do roli tranzytowej. Skuteczne zarządzanie ryzykami będzie kluczowe dla powodzenia samego projektu oraz dla transformacji energetycznej w kierunku gospodarki niskoemisyjnej całym w regionie Europy ŚrodkowoWschodniej i Północnej.
Maciej Mrozowski, Zuzanna Nowak, Mariusz Ruszel (eksperci Instytutu Polityki Energetycznej im. Ignacego Łukasiewicza), Paweł Stawarz (ekspert Wojskowej Akademii Technicznej)
Artykuł „Korytarz Wodorowy - kluczowa droga do dekarbonizacji gospodarek Europy Środkowo-Wschodniej", jak i cały najnowszy numer Studiów Wschodnioeuropejskich można znaleźć pod linkiem https://swe.uw.edu.pl/Nr%2021.pdf
USD
EUR
CHF
GBP