MEW w polityce ochrony klimatu Unii Europejskiej

W poniższej publikacji zostaną zaprezentowane założenia dotyczące ochrony klimatu na płaszczyźnie strategii, inicjatyw i kierunków działań przyjętych przez Unię Europejską. Polityka ochrony klimatu UE to pewna „mapa drogowa” dla państw członkowskich UE, które nie powinny pozostawać bierne w obliczu tych ambitnych planów.

Z uwagi na powyższe, należy z całą mocą podkreślić, iż wizje dotyczące budowy polskiego MEW muszą iść w parze ze zdecydowanymi działaniami faktycznymi oraz legislacyjnymi, czego obecnie ewidentnie w Polsce brak.

Coraz więcej, firm, które skierowały swoje biznesowe zainteresowanie na polski rynek offshore zaczyna konfrontować się z pasywnością polskich decydentów w tych zakresach, brakiem odpowiedniego przeszkolenia polskiej administracji i niepokojącym upływem czasu. Dzieje się to w obliczu bardzo zdecydowanych działań innych państw UE (m.in. Dania, Holandia, Niemcy, Szwecja), które niedługo mogą stać się trudnym wzorem do doścignięcia dla Polski.

Polska musi wyjść z etapu marketingu dotyczącego morskiej energetyki wiatrowej, co wypadło nam naprawdę świetnie, w fazę wykonawczą, gdzie w sumie nic się nie dzieje.

Niestety istnieje również uzasadniona obawa, że wiele z brakujących regulacji m.in. dot. niewybuchów na dnie Morza Bałtyckiego, bezpieczeństwa MFW, ekspertyz geologicznych, polskiego łańcucha dostaw etc., będzie konstruowana w pośpiechu, bez niezbędnych konsultacji w trybie „gaszenia pożaru”, co z pewnością wpłynie na ich niską jakość legislacyjną.

Poniżej przedstawiamy podstawowe dokumenty Komisji Europejskiej, które dotyczą morskich źródeł odnawialnych, w celu przedstawienia czytelnikom założeń polityki ochrony środowiska Unii Europejskiej w horyzoncie czasowym 2030/2050, który wbrew pozorom wcale nie jest tak odległy, dlatego należy podjąć pilne działania, tak aby Polska sprostała tym wyzwaniom.

Stanowisko Komisji Europejskiej

W ocenie Komisji Europejskiej energia z morskich źródeł odnawialnych jest jedną z najbardziej obiecujących metod zwiększenia w nadchodzących latach wytwarzania energii elektrycznej w sposób umożliwiający osiągnięcie europejskich celów w zakresie dekarbonizacji i zaspokojenie wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną w przystępnej cenie.

Oceany i baseny morskie Europy mają ogromny potencjał, który można wykorzystać w sposób zrównoważony i przyjazny dla środowiska, uzupełniając inne działania gospodarcze i społeczne.

Obecnie morska energia wiatrowa wytwarza czystą energię elektryczną, która jest konkurencyjna wobec energii wytwarzanej za pomocą istniejącej technologii opartej na paliwach kopalnych. Jest to historia niekwestionowanego europejskiego przywództwa w dziedzinie technologii i przemysłu: Europejskie laboratoria i przemysł szybko opracowują szereg innych technologii, aby wykorzystać możliwości naszych mórz do produkcji zielonej energii, od pływających elektrowni wiatrowych po technologie energii oceanicznej, takie jak wykorzystujące energię pływów czy fal, pływające instalacje fotowoltaiczne i stosowanie alg do produkcji biopaliw.

Przewaga Europy jako lidera w dziedzinie energii z morskich źródeł odnawialnych może opierać się na ogromnym potencjale mórz Unii Europejskiej, od Morza Północnego i Morza Bałtyckiego po Morze Śródziemne, od Atlantyku po Morze Czarne, a także na morzach otaczających regiony najbardziej oddalone UE oraz kraje i terytoria zamorskie.

Wykorzystanie tego potencjału technologicznego i fizycznego ma kluczowe znaczenie dla realizacji przez Europę celów redukcji emisji dwutlenku węgla do 2030 r. i osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r.

Europejski Zielony Ład

Trwałe rozwiązania w zakresie zmiany klimatu wymagają zwrócenia większej uwagi na rozwiązania oparte na zasobach przyrody, w tym zapewnienia zdrowych i odpornych mórz i oceanów. środki w obszarze polityki morskiej. Będą one obejmować bardziej zrównoważone sposoby gospodarowania obszarami morskimi, w szczególności w celu wykorzystania rosnących możliwości pozyskiwania energii z morskich źródeł odnawialnych.

Dalsze obniżanie emisyjności systemu energetycznego ma kluczowe znaczenie dla osiągnięcia celów klimatycznych na lata 2030 i 2050. Ponad 75 % emisji gazów cieplarnianych w UE pochodzi z produkcji i wykorzystania energii w różnych sektorach gospodarki. Efektywność energetyczna musi stać się priorytetem. Trzeba stworzyć sektor energetyczny bazujący w dużej mierze na źródłach odnawialnych, jednocześnie wycofując w szybkim tempie węgiel i obniżając emisyjność sektora gazu. W UE zaopatrzenie w energię musi być zarówno bezpieczne, jak i przystępne cenowo dla konsumentów i przedsiębiorstw. W tym celu należy zapewnić pełną integrację, wzajemne połączenie i cyfryzację europejskiego rynku energii, przy jednoczesnym poszanowaniu neutralności technologicznej.

Wszystkie unijne polityki powinny się przyczyniać do zachowania i odbudowy kapitału naturalnego Europy. Komisja będzie również wspierać lepiej połączone i dobrze zarządzane morskie obszary chronione.

Proces przechodzenia na czystą energię powinien angażować konsumentów i przynosić im korzyści. Odnawialne źródła energii będą odgrywać kluczową rolę. Zasadnicze znaczenie będzie miało zwiększenie produkcji energii wiatrowej na obszarach morskich, w oparciu o współpracę regionalną między państwami członkowskimi. Inteligentna integracja odnawialnych źródeł energii, efektywności energetycznej i innych zrównoważonych rozwiązań we wszystkich sektorach pozwoli obniżyć emisyjność najniższym możliwym kosztem. Dzięki szybkiemu spadkowi kosztów odnawialnych źródeł energii i sprawniejszym politykom wspierającym te źródła rachunki za energię płacone przez gospodarstwa domowe korzystające z odnawialnych źródeł są już niższe niż wcześniej.

Polityka handlowa może wspierać transformację ekologiczną UE. Służy ona jako platforma współpracy z partnerami handlowymi w działaniach na rzecz klimatu i środowiska.

Zobowiązania do prowadzenia działań na rzecz zrównoważonego rozwoju, szczególnie w kontekście walki ze zmianą klimatu, są coraz ważniejszym elementem unijnych umów handlowych. Komisja przykłada również coraz większą wagę do wdrażania i egzekwowania zobowiązań w zakresie zrównoważonego rozwoju zawartych w umowach handlowych UE.

Strategia UE mająca na celu wykorzystanie potencjału energii z morskich źródeł odnawialnych na rzecz neutralnej dla klimatu przyszłości, Bruksela, dnia 19.11.2020 r. COM(2020) 741 final

W komunikacie w sprawie Europejskiego Zielonego Ładu w pełni uznano potencjał morskiej źródeł odnawialnych w zakresie przyczyniania się do nowoczesnej, zasobooszczędnej
i konkurencyjnej gospodarki.

W planie dotyczącym celu klimatycznego na 2030 r. wskazano, dlaczego i w jaki sposób emisje gazów cieplarnianych powinny zostać ograniczone do 2030 r. o co najmniej 55 % w porównaniu z poziomem z 1990 r. Będzie to wymagało rozwoju przemysłu morskiej energii wiatrowej, który według szacunków wymaga mniej niż 3 % europejskiej przestrzeni morskiej, a zatem może być zgodny z celami unijnej strategii ochrony różnorodności biologicznej (Unijna strategia na rzecz bioróżnorodności 2030. Przywracanie przyrody do naszego życia COM2020 380 final).

Aby zwiększyć tempo, UE i państwa członkowskie potrzebują długoterminowych ram dla przedsiębiorstw i inwestorów, które promują rozsądne współistnienie instalacji morskich i innych sposobów wykorzystania przestrzeni morskiej, przyczyniają się do ochrony środowiska i różnorodności biologicznej oraz umożliwiają rozwój społeczności rybackich. Pomaga to tworzyć wysokiej jakości miejsca pracy, ułatwia rozwój infrastruktury sieciowej wzmacnia współpracę i koordynację transgraniczną, zapewnia kierowanie finansowania badań na rozwój i wdrażanie niedojrzałych technologii oraz promuje konkurencyjność i odporność całego łańcucha dostaw i przemysłu UE. Technologie cyfrowe powinny być kluczowym czynnikiem sprzyjającym przyspieszeniu rozwoju i integracji produkcji energii morskiej w szerszych systemach energetycznych, przy jednoczesnym zminimalizowaniu wpływu na środowisko, zapewnieniu precyzji, efektywności, zaawansowanej analizy danych i rozwiązań opartych na sztucznej inteligencji.

Biorąc pod uwagę długi czas realizacji projektów dotyczących energii z morskich źródeł odnawialnych (do 10 lat), strategia ta wyznacza kierunek strategiczny i towarzyszące mu warunki w kluczowym momencie, aby umożliwić przyczynienie się technologii w zakresie energii z morskich źródeł odnawialnych do osiągnięcia naszych celów klimatycznych na lata 2030 i 2050.

Dzieje się tak również w momencie, gdy fundusz odbudowy NextGenerationEU stanowi wyjątkową okazję do uruchomienia kapitału publicznego w celu zrównoważenia ryzyka spowolnienia prywatnych inwestycji na obszarach morskich w związku z kryzysem związanym z COVID-19.

Badania dotyczące skutków środowiskowych powodowanych przez technologie energii z morskich źródeł odnawialnych są również konieczne w celu likwidacji deficytów w zakresie danych i informacji. Zwiększenie zdolności w zakresie wiedzy i tworzenia modeli ułatwi zarówno określenie przyszłych obszarów wdrożenia, jak i proces wydawania pozwoleń.

W ramach przyszłych działań należy uwzględnić takie wyzwania związane z badaniami i innowacjami, a także odnieść się do możliwości, jakie niesie ze sobą rozwój i wdrożenie morskiej energii wiatrowej. Obejmują one integrację infrastruktury, obieg zamknięty uwzględniony w ramach projektu, zastępowanie surowców krytycznych, ograniczanie wpływu technologii dotyczących energii morskiej na środowisko oraz tworzenie umiejętności i miejsc pracy.

Aby osiągnąć wzrost mocy do poziomu 300/40 GW energii z morskich źródeł odnawialnych przy maksymalnych korzyściach dla gospodarki UE, łańcuch dostaw energii z morskich źródeł odnawialnych musi być w stanie zwiększyć swoje moce i utrzymać wyższe wskaźniki instalacji. Producenci materiałów odpornych na korozję, turbin wiatrowych i oceanicznych oraz dostawcy wież, fundamentów, urządzeń pływających i kabli będą wszyscy potrzebowali inwestycji w celu zwiększenia swojej produkcji. Niektóre porty będą wymagały modernizacji, a nowe statki muszą zostać zbudowane i oddane do użytku. Na przykład tylko kilka europejskich portów morskich nadaje się obecnie do montażu, produkcji i serwisowania instalacji związanych z energią z morskich źródeł odnawialnych. Według szacunków branżowych na modernizację infrastruktury portowej i statków potrzebne są łączne inwestycje w wysokości ok. 0,5–1 mld EUR. Modernizacji będą musiały się również poddać setki dostawców komponentów, z których wielu to MŚP.

Strategie polityczne dotyczące strony popytu, takie jak długoterminowe planowanie, współpraca regionalna i jasne ramy regulacyjne, mogą stanowić sygnał i wskazywać przyszłe szacunkowe wielkości, na podstawie których przemysł i inwestorzy muszą dokonać z wyprzedzeniem inwestycji i jeszcze bardziej zindustrializować swoje moce produkcyjne.

Jednocześnie potrzebne mogą być również strategie polityczne po stronie podaży. Europejski łańcuch dostaw energii z morskich źródeł odnawialnych jest dynamiczny i wysoce konkurencyjny, ale będzie musiał sprostać wyzwaniom związanym ze zwiększeniem skali i utrzymaniem doskonałości w kontekście rosnącej konkurencji na rynkach światowych.

Nowa strategia przemysłowa dla Europy

W komunikacie zatytułowanym „Nowa strategia przemysłowa dla Europy” Komisja Europejska uwypukliła potrzebę bardziej strategicznego podejścia do sektorów energii odnawialnej i łańcuchów dostaw, na których są one oparte, w celu utrzymania wiodącej pozycji Europy na świecie i jej doskonałości.

Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych we wszystkich gałęziach przemysłu będzie się opierać na zasadzie „efektywność energetyczna przede wszystkim” i będzie uzależnione od bezpiecznych i wystarczających dostaw energii ze źródeł niskoemisyjnych po konkurencyjnych cenach. Wymagać to będzie planowania i inwestycji w technologie, zdolności i infrastrukturę niskoemisyjnego wytwarzania energii. Potrzebować będziemy bardziej strategicznego podejścia do sektorów energii ze źródeł odnawialnych, takich jak energia morska oraz do łańcucha dostaw takiej energii. Pozwoli to również zaspokoić zapotrzebowanie na znacznie większą ilość energii elektrycznej, związane z dwojaką transformacją. Do tego należy dołożyć starania o lepsze połączenie europejskich systemów elektroenergetycznych, aby zwiększyć bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej i włączyć do nich więcej odnawialnych źródeł energii.

Dzięki transformacji przemysłu europejskiego w kierunku neutralności klimatycznej zależność od paliw kopalnych może ustąpić miejsca zależności od surowców nieenergetycznych, których dużą część pozyskujemy za granicą i w przypadku których obserwuje się nasilenie globalnej konkurencji. Zależność tę można ograniczyć przez zwiększenie recyklingu i wykorzystania surowców wtórnych.

Prognozuje się, że popyt na surowce podwoi się do 2050 r., dlatego też zróżnicowanie źródeł zaopatrzenia jest kluczowe dla zwiększenia bezpieczeństwa dostaw w Europie. Surowce krytyczne mają zasadnicze znaczenie również dla rynków w takich obszarach jak: elektromobilność, baterie, energia ze źródeł odnawialnych, produkty lecznicze, przemysł lotniczy i kosmiczny, obronność i aplikacje cyfrowe.

Ambitniejszy cel klimatyczny Europy do 2030 r.

W czasach coraz mniejszej płynności nie powinniśmy odruchowo inwestować w starą gospodarkę opartą na węglu, ale zachęcać do inwestowania w innowacyjne i niskoemisyjne technologie, dzięki czemu Europa stanie się nowoczesną i zieloną gospodarką. Musimy ratować i tworzyć nowe miejsca pracy i źródła dochodów nie tylko w perspektywie miesięcy czy lat, ale dziesięcioleci.

Kluczową cechą transformacji ekologicznej jest modernizacja zasobów kapitałowych UE, wymagająca większych inwestycji początkowych i związanych z nimi oszczędności paliwowych, dzięki którym inwestycje początkowe z czasem się zwrócą. Należy zwiększyć inwestycje związane z energią. Co roku w latach 2021–2030 UE będzie musiała zainwestować 350 mld EUR więcej niż w latach 2011–2020, co stanowi wzrost o około 90 mld EUR rocznie w porównaniu z inwestycjami koniecznymi do osiągnięcia obecnych celów w zakresie klimatu i energii na 2030 r. Oprócz wsparcia publicznego inicjatywa na rzecz zrównoważonego finansowania ukierunkuje inwestycje prywatne na ekologiczną odbudowę gospodarki. Unijna systematyka dotycząca zrównoważonego rozwoju, unijna norma dotycząca obligacji ekologicznych i klimatyczne wskaźniki referencyjne będą najważniejszymi narzędziami umożliwiającymi zbliżenie finansowania do potrzeb gospodarki realnej. Biorąc pod uwagę nasz duży rynek wewnętrzny, przyspieszenie transformacji pomoże zmodernizować całą gospodarkę UE, zwiększając szanse na zdobycie wiodącej pozycji w dziedzinie czystych technologii oraz na uzyskanie przewagi konkurencyjnej na rynkach światowych. Tworzenie nowych łańcuchów wartości i rozszerzanie innych łańcuchów przyczyni się również do poprawy otwartej strategicznej autonomii europejskich ekosystemów przemysłowych. Przyczyni się to do przejścia na prawdziwą gospodarkę o obiegu zamkniętym, która wraz z cyfryzacją będzie stanowić centralny element modernizacji niezbędnej do poprawy ogólnej wydajności i odporności europejskiej gospodarki.

Polityka dotycząca zmiany klimatu i energii wspiera politykę czystego powietrza w zakresie poprawy zdrowia obywateli Unii. Ma to znaczenie zwłaszcza w szeregu państw członkowskich Europy Środkowej i Wschodniej, w których występują stosunkowo wysokie poziomy zanieczyszczeń. Redukcja emisji gazów cieplarnianych o 55 % mogłaby przyczynić się do dalszego zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza, umożliwiając osiągnięcie do 2030 r. całkowitej redukcji o 60 % w porównaniu z 2015 r. Zmniejszyłoby to szkody dla zdrowia w porównaniu z poziomami z 2015 r. o co najmniej 110 mld EUR. Intensyfikacja działań w dziedzinie klimatu dodatkowo zmniejszyłaby koszty kontroli zanieczyszczenia powietrza o co najmniej 5 mld EUR w 2030 r. i przyczyniłaby się do złagodzenia innych problemów środowiskowych, takich jak zakwaszanie.

Bezprecedensowa europejska reakcja gospodarcza na COVID-19 daje wyjątkową możliwość przyspieszenia transformacji w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu poprzez inwestycje w niezbędną transformację, i zapewnienia, by odbywała się ona w sposób sprawiedliwy i uczciwy społecznie. Next Generation EU oraz wieloletnie ramy finansowe na lata 2021–2027, o łącznych środkach przekraczających 1,8 bln EUR, zapewniają znaczne zasoby, które pomogą w realizacji dwojakiej transformacji – ekologicznej i cyfrowej, do której dąży Europa. Skuteczne przeciwdziałanie kryzysowi gospodarczemu przy jednoczesnym czerpaniu korzyści z przyspieszenia przejścia na czystą i zrównoważoną gospodarkę wymaga, aby te ambitne cele zapisano również w pełni w planach odbudowy i zwiększania odporności państw członkowskich.

Komisja Europejska już w 2016 roku w dokumencie „Czysta energia dla wszystkich

Europejczyków” podkreśliła, że Europa pozostaje liderem w dziedzinie energii wiatrowej. 43 % wszystkich turbin wiatrowych zainstalowanych na świecie pochodzi od kilku największych
europejskich producentów. W Europie największymi pracodawcami w sektorze odnawialnych źródeł energii są: przemysł energii wiatrowej, słonecznej, fotowoltaicznej (PV) i energii
z biomasy. Wzrost w obszarze energii ze źródeł odnawialnych powinien opierać się na najbardziej innowacyjnych technologiach pozwalających znacznie obniżyć emisję gazów cieplarnianych (Czysta energia dla wszystkich Europejczyków Bruksela, dnia 30.11.2016 r., COM2016 860 final).

Przyszłością Europy są odnawialne źródła energii – w tym morska energetyka wiatrowa – trwające prace legislacyjne

Chcąc osiągnąć neutralną dla klimatu Europę do 2050 r., Komisja przedstawi pakiet Fit for 55, który pozwoli ograniczyć emisje o co najmniej 55% do 2030 r. Obejmie on szerokie obszary polityki – od odnawialnych źródeł energii po efektywność energetyczną, charakterystykę energetyczną budynków, a także użytkowania gruntów, opodatkowania energii, wspólnego wysiłku redukcyjnego i handlu uprawnieniami do emisji. Mechanizm dostosowania granicy węglowej pomoże zmniejszyć ryzyko ucieczki emisji i zapewni równe warunki działania, zachęcając partnerów UE do zwiększenia ich ambicji klimatycznych. Ponadto Komisja zaproponuje środki mające na celu wdrożenie europejskiego planu działania dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym, strategii UE w zakresie różnorodności biologicznej oraz strategii „od pola do stołu”.

Podsumowanie – co z tego wynika dla polskiej gospodarki?

Przedstawione wyżej dokumenty określające politykę klimatyczną, będącą częścią polityki ochrony środowiska Unii Europejskiej nie pozostawiają złudzeń co do przyjętego kierunku odchodzenia od paliw kopalnych w najbliższych dekadach.

Kraje Unii Europejskiej są najważniejszymi odbiorcami polskich towarów oraz największymi dostawcami towarów do Polski. Od momentu dołączenia do UE kraje Wspólnoty odpowiadały za około 80% naszego eksportu oraz około 60% importu do Polski. W pierwszej dziesiątce najważniejszych odbiorców rodzimych towarów w 2020 roku osiem państw było członkami Unii Europejskiej – głównym partnerem handlowym były Niemcy (28,9% udziału w całości polskiego eksportu), na drugim miejscu Czechy (5,8% udziału), a na trzecim Wielka Brytania (5,7% udziału). Podobnie wygląda sytuacja w usługach.

Unia Europejska to odbiorca około 70% eksportowanych przez Polskę usług oraz dostawca prawie 80% usług do Polski. Tak jak w przypadku towarów, w pierwszej dziesiątce najważniejszych odbiorców naszych usług było osiem państw z Unii Europejskiej. W porównaniu do 2010 r. (od tego roku GUS pokazuje w swojej bazie danych statystyki dot. obrotów usługowych) eksport usług do UE wzrósł o prawie 138%, a import usług z UE wzrósł o 66%.

Nie ma zatem odwrotu od dekarbonizacji gospodarki i przejścia na bezemisyjne źródła energii, co przy rosnącym zapotrzebowaniu energetycznym oznacza konieczność rozwoju m.in. energetyki wiatrowej, w tym morskiej energetyki wiatrowej, jako wiodących źródeł pozyskiwania energii elektrycznej.

Ten rozwój niestety nie nastąpi, jeżeli w dalszym ciągu państwo polskie pozostanie tak bierne w zakresie legislacyjnym, organizacyjnym i decyzyjnym, jeśli chodzi o polski MEW, gdyż czas nieubłaganie ucieka, a zarówno polskie porty, polskie stocznie jak i inne firmy z branży morskiej z coraz większą niecierpliwością czekają na niezbędne decyzje, dofinansowania, działania i regulacje prawne, które umożliwiłyby im faktyczny „start” tych jakże ważnych dla bezpieczeństwa energetycznego Polski inwestycji.

Powyższe wnioski pozostaną aktualne bez względu na fakt członkostwa w Unii Europejskiej, gdyż założenia dotyczące handlu międzynarodowego państw członkowskich z krajami spoza Unii Europejskiej i tak będą opierać się o kryterium zrównoważonego rozwoju, co wprost wskazuje Europejski Zielony Ład. Zatem należy przyjąć, iż dostawy towarów i usług na rynek Unii Europejskiej będzie podlegał w przyszłości kontroli związanej z ograniczeniem emisji (zanieczyszczenia) u źródeł powstania towaru i usługi, a truizmem będzie stwierdzenie, że energia jest podstawowym i niezbędnym składnikiem każdego z powyższych.