UWAGA: W/NOR- zmiany w zakresie wydawania zaświadczeń dla marynarzy

Dnia 31 grudnia 2019 roku przestało obowiązywać porozumienie zawarte między właściwymi instytucjami Polski i Norwegii w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w odniesieniu do marynarzy polskich zatrudnionych na statkach zarejestrowanych w Norweskim Międzynarodowym Rejestrze Statków tzw. NIS.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych zawarł porozumienie z Directorate of Labour Welfare w zakresie regulowanym rozporządzeniem nr 883/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego – porozumienie to obowiązywało do 30 czerwca 2020 roku i zgodnie z informacjami z ZUS zostało przedłużone do końca roku 2020.

Oznacza to, że polscy marynarze pracujący na statkach pływających pod NIS w zakresie regulowanym w/w rozporządzeniem podlegają do dnia 31.12.2020 r. wyłącznie prawu polskiemu i są uprawnieni do uzyskania zaświadczenia W-Nor.

Ogólne zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym przez marynarzy

Określenie mającego zastosowanie ustawodawstwa następuje w oparciu o przepisy art. 11-16 Rozporządzenia 883/2004 r. W myśl zasady ogólnej osoby, do których stosuje się ww. rozporządzenie podlegają ustawodawstwu tylko jednego Państwa Członkowskiego. Co do zasady, osoba wykonująca w Państwie Członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego Państwa Członkowskiego (art. 11 ust 3 lit a).

Natomiast, w przypadku osób wykonujących pracę na statku ww. rozporządzenie przewiduje odmienne regulacje. Zgodnie z treścią art. 11 ust 4 praca najemna lub praca na własny rachunek wykonywana normalnie na pokładzie statku na morzu pod banderą Państwa Członkowskiego uważana jest za pracę wykonywaną w tym Państwie Członkowskim. Jednakże osoba zatrudniona na pokładzie statku pod banderą Państwa Członkowskiego a otrzymująca wynagrodzenie za taką pracę od przedsiębiorstwa lub osoby, których siedziba lub miejsce prowadzenia działalności są w innym Państwie Członkowskim, podlega ustawodawstwu tego ostatniego Państwa Członkowskiego, jeżeli zamieszkuje w tym Państwie. Do celów stosowania wspomnianego ustawodawstwa, przedsiębiorstwo lub osoba wypłacająca wynagrodzenie uważana jest za pracodawcę.

Art. 11 ust 4 odnosi się zarówno do osób wykonujących pracę najemną jak i osób wykonujących pracę na własny rachunek. Określenie praca najemna jak i praca na własny rachunek oznacza wszelką pracę lub sytuację równoważną, traktowaną jako taką do celów stosowania ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego Państwa Członkowskiego, w którym taka praca lub sytuacja równoważna ma miejsce (art. pkt 1 a i b rozporządzenia 883/2004 r.).

Mając powyższe na uwadze, art. 11 ust 4 znajduje zastosowanie zarówno w przypadku marynarzy zatrudnionych na pokładzie statku w oparciu o umowę o pracę (tzw. Contract of Employment) jak i świadczących pracę w oparciu o inne umowy np. cywilnoprawne (umowa zlecenie, o dzieło, świadczenie usług).

W myśl zacytowanego powyżej artykułu zasadą jest podleganie ubezpieczeniu państwa bandery statku.

Natomiast w przypadku otrzymywania wynagrodzenia za pracę od przedsiębiorstwa mającego siedzibę w innym Państwie, będącego jednocześnie miejscem zamieszkania marynarza, marynarz podlega ubezpieczeniu społecznemu w tym Państwie, bowiem dla celów ubezpieczeniowych przedsiębiorstwo wypłacające wynagrodzenie traktowane jest jak pracodawca.

W oparciu o zasadę ogólną, marynarz podlega obowiązkowi opłacania składek w państwie bandery. Natomiast jeżeli zgodnie z prawem danego państwa brak jest obowiązku poboru składek na ubezpieczenie społeczne w danym państwie to marynarz korzysta z tego zwolnienia i nie opłaca składek na ubezpieczenie społeczne.

Rozporządzenie EWG 1408/71 i Porozumienie pomiędzy Polską a Norwegią a stosowanie polskich przepisów w zakresie ubezpieczenia społecznego marynarzy

Właściwe władze Norwegii i Polski zawarły porozumienie w sprawie stosowania systemu zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych jeszcze pod rządami poprzedniego Rozporządzenia EWG nr 1408/71. Jednakże przepisy starego rozporządzenia są nadal stosowane do Norwegii w związku z czym do określenia sytuacji ubezpieczeniowej marynarzy zatrudnionych na statkach podnoszących banderę norweską stosujemy stare przepisy.

W myśl zasady ogólnej, zgodnie z art. 13 ust. 2c rozporządzenia 1408/71, osoba wykonująca działalność zarobkową na statku pływającym pod banderą państwa członkowskiego podlega przepisom prawnym tego państwa. Oznacza to, że marynarz pracujący na statku czy to jako pracownik najemny, czy jako osoba prowadząca działalność na własny rachunek, objęty jest ustawodawstwem tego państwa członkowskiego, pod którego banderą statek pływa. Od tej zasady przewidziane są wyjątki i postanowienia szczególne.

Pierwszy wyjątek dotyczy osób wykonujących pracę najemną w przedsiębiorstwie, w którym są zwykle zatrudnione na terytorium państwa członkowskiego albo na statku pływającym pod banderą państwa członkowskiego, wysłanych przez to przedsiębiorstwo w celu wykonywania pracy na jego rachunek na pokład statku pływającego pod banderą innego państwa członkowskiego (marynarz traktowany jest jak pracownik). Podlegają oni wówczas w dalszym ciągu przepisom prawnym wysyłającego państwa członkowskiego.

Marynarze mogą wykonywać pracę na statku nie tylko jako pracownicy, ale również jako osoby prowadzące działalność na własny rachunek. Rozporządzenie 1408/71 również dla nich przewiduje odstępstwo od przedstawionej wyżej ogólnej zasady prawa państwa bandery. Zgodnie mianowicie z art. 14b ust. 2 rozporządzenia 1408/71 osoba, która wykonuje działalność na własny rachunek zwykle na terytorium państwa członkowskiego albo na statku pływającym pod banderą państwa członkowskiego oraz wykonuje pracę lub określone czynności na własny rachunek na statku pływającym pod banderą innego państwa członkowskiego, w dalszym ciągu podlega przepisom prawnym pierwszego państwa członkowskiego, jeśli przewidywany okres wykonywania tej pracy nie przekracza 12 miesięcy.

Zasady ubezpieczeń społecznych innych niż marynarze osób wykonujących pracę na statkach reguluje art. 14b ust. 3 rozporządzenia 1408/71. Zgodnie z tym przepisem osoba, która nie wykonuje swojej pracy zwykle na morzu, wykonuje natomiast działalność zarobkową na wodach terytorialnych lub w porcie jednego państwa członkowskiego na statku pływającym pod banderą innego państwa członkowskiego, znajdującym się na tych wodach terytorialnych lub w porcie, i nie jest członkiem załogi tego statku, podlega przepisom prawnym pierwszego państwa członkowskiego.

W myśl art. 17 Rozporządzenia EWG nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników, osób pracujących na własny rachunek i członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie oraz w myśl Rozporządzenia EWG nr 574/72 w sprawie stosowania Rozporządzenia EWG nr 1408/71, osoby objęte zakresem podmiotowym Rozporządzenia, mieszkające w Polsce, a zatrudnione na statkach pływających pod banderą zarejestrowaną w NIS (the Norwegian International Ship`s Register), niezależnie od przepisu art. 13(2) litera c Rozporządzenia 1408/71 (czyli zgodnie z banderą statku) podlegają wyłącznie ustawodawstwu polskiemu.

Oznacza to, że obywatel polski pracujący na statku pod banderą NIS obowiązkowo podlega ubezpieczeniu społecznemu w Polsce.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych na podstawie dokumentu wydanego przez agencję pośrednictwa pracy lub bezpośrednio przez armatora, potwierdzającego tożsamość marynarza, jego miejsce zamieszkania i okres zatrudnieni a nadanym statku wydaje dokument potwierdzający podleganie ustawodawstwu polskiemu w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz przez jaki okres ustawodawstwo polskie ma zastosowanie (dni pobytu na statku).

Zaświadczenie to nosi nazwę W/NOR (obecnie druk wniosku o wydanie zaświadczenia W/NOR US-6).

Sytuacja ubezpieczeniowa marynarzy zatrudnionych pod banderą NIS od 01.01.2021 r.

Sytuacja ubezpieczeniowa polskich marynarzy po 01.01.2021 r może okazać się problematyczna. W oparciu o informacje którymi dysponuje Kancelaria zakłada się kilka scenariuszy /propozycji rozwiązania tej kwestii, z których żaden nie jest pewny i stanowi wyłącznie ewentualny plan działania na przyszłość, a mianowicie:

1. Rozważa się zawarcie kolejnego porozumienia

Zgodnie z informacją pracownika ZUS (departament rent zagranicznych ZUS, który jako jednostka dedykowana zajmuje się obecnie kwestiami wydawania zaświadczeń W/NOR) praktyką norweskich organów ubezpieczeniowych jest zawieranie porozumień krótkoterminowych obejmujących okresy np. półroczne. Norweskie organy dążą do wyeliminowania z obrotu prawnego tego typu porozumień. Nie bez znaczenia pozostaje w niniejszej sytuacji aspekt finansowy bowiem na mocy obecnie obowiązującego Porozumienia marynarze opłacają składki do polskiego ZUS, a w przypadku jego braku składki opłacane byłyby bezpośrednio w Norwegii. Składki w Norwegii obliczane są procentowo w oparciu o wysokość pensji marynarza i są znacząco wyższe niż składki opłacane w Polsce.

2. Zawieranie indywidualnych porozumień z marynarzami

Zgodnie z informacją pracownika ZUS planowane jest zawieranie indywidualnych porozumień z marynarzami w zakresie podleganiom ubezpieczeniom społecznym. Marynarz we własnym zakresie musiałby wystąpić o wydanie zaświadczenia W/NOR. Sprawę prowadziłby oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach, który to kierowałby wniosek marynarza do organów ubezpieczeniowych w Norwegii. Dopiero organy norweskie decydowałyby czy dany marynarz może podlegać ubezpieczeniom społecznym w Polsce czy też nie. Oznacza to, że w przyszłości dwóch polskich marynarzy zatrudnionych dla jednego armatora na tym samym statku (podnoszącym banderę NIS) może otrzymać odmienną decyzję w zakresie możliwości podlegania ubezpieczeniom społecznym w Polsce.

3. Zatrudnienie marynarzy przez polskie firmy

Kolejną opcją podlegania ubezpieczeniom społecznym w Polsce jest zatrudnienie marynarzy przez polskie firmy w oparciu o polskie przepisy prawne. W tej sytuacji marynarz bez względu na banderę podlegałby ubezpieczeniu w Polsce pod warunkiem, że mieszka w Polsce, jego pracodawca ma siedzibę w Polsce i pracodawca wypłaca mu z Polski wynagrodzenie. Jednakże wiązałoby się to także z możliwym opodatkowaniem dochodu marynarza w Polsce.

4. Wyrok w sprawie Walltopia

Nie bez znaczenia w niniejszej sprawie pozostaje fakt, iż Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w dniu 8 maja 2019 r. wydał wyrok w sprawie C-631/17 SF przeciwko Inspecteur van de Belastingdienst, dotyczący analizowanego przez Trybunał w wyroku C-451/17 Walltopia art. 11 ust. 3 lit. e) rozporządzenia 883/2004. Trybunał wskazał wprost na rolę miejsca zamieszkania danej osoby dla zastosowania ustawodawstwa z zakresu zabezpieczeń społecznych.

Zgodnie z tezą wyroku osoba mająca miejsce zamieszkania w Państwie Członkowskim, a która pracuje jako marynarz dla pracodawcy z siedzibą w jednym z Państw Członkowskich, na pokładzie statku pływającym pod banderą państwa trzeciego i poza terytorium Unii Europejskiej, zachowuje swoje miejsce zamieszkania w Państwie Członkowskim, z którego pochodzi. Oznacza to, że do tej osoby zastosowanie znajduje prawo Państwa Członkowskiego w którym zamieszkuje.

W tym miejscu należy wskazać, iż w przypadku Norwegii stosujemy nadal przepisy starego Rozporządzenia EWG 1408/71 w związku z czym wyrok jedynie pośrednio odnosi się do sytuacji prawnej marynarzy zatrudnionych pod NIS, jednakże z uwagi na fakt, iż obejmuje swoją materią tożsame regulacje może być stosowany analogicznie.

5. Powrót do zasady

Jeżeli nie zostanie zawarte nowe porozumienie w zakresie stosowania zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym zastosowanie znajdzie zasada – czyli podleganie ubezpieczeniom przez wzgląd na banderę statku. Oznacza to, że polscy marynarze będą podlegali obligatoryjnemu norweskiemu ubezpieczeniu społecznemu i tam będą zobligowani do opłacenia składek (8,2% pensji).

Podsumowanie

Sytuacja ubezpieczeniowa polskich marynarzy zatrudnionych na pokładach statków podnoszących banderę norweską NIS do dnia 31.12.2020 r jest zabezpieczona. Objęci są oni obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym w Polsce, po uregulowaniu którego otrzymują zaświadczenie W/NOR potwierdzające podleganie przez nich przepisom polskim.

Sytuacja ubezpieczeniowa marynarzy zatrudnionych na tych samych warunkach od 01.01.2021 r w kwestii ubezpieczeń społecznych do dnia dzisiejszego nie pozostała rozwiązana i jest niepewna. Instytucje ubezpieczeniowe norweskie mają na celu wprowadzenie przepisów ogólnych stanowiących o podleganiu ubezpieczeniom społecznym przez wzgląd na banderę statku – tj w Norwegii. Natomiast, polskie instytucje ubezpieczeniowe pragną zachować status quo i nadal obejmować obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym tą grupę marynarzy.

W zakresie miejsca podlegania ubezpieczeniom społecznym po stronie marynarzy zdania są podzielone, bowiem z uwagi na kwestie fiskalne zapłata ubezpieczenia społecznego w Polsce jest korzystniejsza finansowo dla marynarzy, jednakże korzyści płynące z opłacania składek ubezpieczeniowych w Norwegii na przyszłość są większe.

Kancelaria na bieżąco śledzi ustalenia w zakresie ewentualnego przedłużenia bądź nie ww. Porozumienia i będzie informować o tym na bieżąco.