Koronawirus: prawa pasażerów, marynarzy oraz pracowników stoczniowych w podróży

Pasażerowie i europejski sektor transportowy dotkliwie odczuli wybuch epidemii Covid-19. Wprowadzane przez krajowe władze środki ograniczające rozprzestrzenianie się epidemii, takie jak ograniczenia w podróży, zamykanie granic i strefy kwarantanny, sugerują, że transport może być jednym z sektorów najbardziej dotkniętych przez obecną pandemię.

Sytuacja ta jest stresująca dla wielu pasażerów, których połączenia odwołano bądź którzy nie chcą lub nie mogą już podróżować. Dotyczy to również marynarzy, powracających do domu z kontraktów, a także pozostałych pracowników sektora morskiego i „stoczniowego”, którzy odbywają międzynarodowe podróże do/z miejsca wykonywania pracy.

Unia Europejska to jedyny region na świecie, gdzie pasażerom przysługuje cały wachlarz uprawnień – bez względu na to, czy podróżują samolotem, koleją, autobusem i autokarem, czy statkiem.
Biorąc pod uwagę bezprecedensową sytuację, w jakiej znalazła się Europa w związku z epidemią Covid-19, Komisja Europejska przygotowała dokument – zawiadomienie (2020/C 89 I/01), dotyczące właściwej interpretacji praw przysługujących pasażerom podróżującym samolotem, koleją, autobusem i autokarem lub statkiem, jak również odpowiednich obowiązków spoczywających na przewoźnikach. W niniejszej publikacji dokonamy przedstawienia i omówienia najważniejszych zapisów ww. wytycznych w odniesieniu do tekstu właściwych rozporządzeń oraz w kontekście podróży marynarzy oraz pozostałych pracowników branży morsko-stoczniowej.

Omawiany dokument przygotowany przez Komisję Europejską ma na celu wyjaśnienie, w jaki sposób należy stosować niektóre przepisy unijnego prawa dotyczące praw pasażerów w kontekście epidemii Covid-19, zwłaszcza w odniesieniu do odwołań i opóźnień. Niniejsze wytyczne stanowią uzupełnienie wytycznych opublikowanych uprzednio przez Komisję i pozostają bez uszczerbku dla wykładni Trybunału Sprawiedliwości.

I. Prawa pasażerów wszystkich rodzajów transportu

a) Prawo do wyboru między zwrotem kosztów a zmianą planu podróży

Wspomniane cztery rozporządzenia zawierają przepisy szczegółowe dotyczące tego prawa, które przysługuje w przypadku odwołania podróży lub zaistnienia określonych opóźnień. Jeżeli chodzi o zmianę planu podróży, okoliczności związane z epidemią COVID-19 mogą mieć wpływ na prawo do zmiany planu podróży w „najwcześniejszym możliwym terminie”.

Przewoźnicy mogą nie mieć możliwości zmiany planu podróży w taki sposób, by pasażer mógł dotrzeć do planowanego miejsca docelowego w krótkim czasie. Ponadto przez pewien okres może panować niepewność co do tego, w jakim terminie zmiana planu podróży stanie się możliwa. Do takiej sytuacji może na przykład dojść w przypadku, gdy państwo członkowskie zawiesi loty lub wstrzyma ruch pociągów (jak to ma miejsce w Polsce), autobusów, autokarów lub statków przybywających z niektórych państw.
W zależności od przypadku „najwcześniejszy możliwy termin” zmiany planu podróży może zatem ulec znacznemu wydłużeniu lub może być obarczony znaczną niepewnością. Dlatego też zwrot kosztu biletu lub zmiana planu podróży w późniejszym czasie w „terminie dogodnym dla pasażera” może być dla pasażera preferowanym rozwiązaniem. Szczegółowe informacje przedstawiono poniżej w odniesieniu do każdego rodzaju transportu.

b) Sytuacje, w których pasażerowie nie mogą podróżować lub chcą zrezygnować z podróży

Unijne przepisy dotyczące praw pasażerów nie regulują sytuacji, w których pasażerowie nie mogą podróżować lub chcą zrezygnować z podróży z własnej inicjatywy. To, czy pasażer otrzyma w takich przypadkach zwrot kosztów, zależy od rodzaju biletu (bilet podlegający zwrotowi, bilet z możliwością zmiany rezerwacji), jak określono w regulaminie przewoźnika. Wydaje się, że przewoźnicy częstokroć oferują bony podróżne pasażerom, którzy nie chcą podróżować (lub nie mają zgody na podróż) w wyniku epidemii Covid-19. Pasażerowie mogą wykorzystać te bony na inną podróż transportem tego samego przewoźnika w terminie określonym przez przewoźnika. Aktualnie dzieje się tak w przypadku linii lotniczych, które oferują swoim pasażerom vouchery na kolejną podróż, które pozostają ważne przez dany okres (np. 1 rok).

Sytuację tę należy odróżnić od sytuacji, w której przewoźnik odwołuje podróż i oferuje jedynie bon podróżny zamiast możliwości wyboru między zwrotem kosztu biletu a zmianą planu podróży. Jeżeli przewoźnik proponuje bon podróżny, taka oferta nie może ograniczać przysługującego pasażerowi prawa do wyboru – zamiast bonu – zwrotu kosztu biletu.

c) Szczególne przepisy krajowe w kontekście epidemii Covid-19

W niektórych przypadkach poszczególne państwa członkowskie mogą przyjąć szczególne przepisy krajowe w kontekście epidemii Covid-19, które mogą nakładać na przewoźników obowiązek zwrotu pasażerom kosztu biletu lub wydania pasażerom bonu podróżnego, w przypadku gdy pasażer nie mógł skorzystać z lotu, który się odbył. Takie środki krajowe nie wchodzą w zakres unijnych przepisów dotyczących praw pasażerów, ponieważ jak wskazano powyżej będą one wchodziły w zakres prawa krajowego.

II. Prawa pasażerów linii lotniczych (Rozporządzenie WE 261/2004)

a) Informowanie pasażerów

Nie ma zbyt wielu przepisów regulujących szczegółowo sposób informowania przewoźnika o zakłóceniach w podroży. Prawo do odszkodowania w przypadku odwołania lotu ma jednak związek z niedokonaniem przez przewoźnika stosownego zawiadomienia z odpowiednim wyprzedzeniem. Aspekt ten ujęto zatem w poniższych rozważaniach dotyczących praw do odszkodowania.

b) Prawo do zwrotu kosztów lub zmiany planu podróży

W przypadku odwołania lotu przez linie lotnicze (bez względu na przyczynę) przewoźnik lotniczego wykonujący przewóz zobowiązany jest do zaoferowania pasażerom wyboru między:
• refundacją (zwrotem kosztów);
• zmianą planu podróży do miejsca docelowego w najwcześniejszym możliwym terminie lub
• zmianą planu podróży do miejsca docelowego w późniejszym terminie dogodnym dla pasażera.

Jeżeli chodzi o zwrot kosztów, w przypadku gdy pasażer zarezerwował oddzielnie lot do miejsca docelowego i lot powrotny, a lot do miejsca docelowego został odwołany, pasażer ma prawo ubiegać się wyłącznie o zwrot kosztów lotu, który odwołano, tj. w tym przypadku lotu do miejsca docelowego. Jeżeli jednak lot do miejsca docelowego i lot powrotny stanowią część tej samej rezerwacji, nawet jeżeli są obsługiwane przez różnych przewoźników lotniczych, w przypadku odwołania lotu do miejsca docelowego pasażerom należy zaproponować dwie opcje: zwrot kosztów całego biletu (tj. obu lotów) lub zmianę planu podróży na inny lot w celu odbycia lotu do miejsca docelowego.

Jeżeli chodzi o zmianę planu podróży oraz, jak wyjaśniono powyżej, „najwcześniejszy możliwy termin” może w okolicznościach zaistniałych w związku z epidemią COVID-19 wiązać się z istotnym opóźnieniem; to samo może dotyczyć dostępności konkretnych informacji na temat tego „najwcześniejszego możliwego terminu”, zważywszy na wysoki poziom niepewności dotykającej ruch lotniczy. Jednakże w każdym przypadku: Po pierwsze, pasażerów należy informować o opóźnieniach lub niepewności, które mogą ich dotknąć, gdy zamiast zwrotu kosztów zdecydują się na zmianę planu podróży. Po drugie, jeżeli pasażer zdecyduje się jednak na zmianę planu podróży, tak aby dotrzeć do miejsca docelowego w najwcześniejszym możliwym terminie, należy uznać, że przewoźnik wypełnił spoczywający na nim obowiązek informacyjny wobec pasażera, jeżeli przekazał mu z własnej inicjatywy – możliwie szybko i z odpowiednim wyprzedzeniem – informacje o dostępnym locie zastępczym.

c) Prawo do opieki

Pasażerowie, których dotyczy odwołanie lotu, muszą otrzymać nieodpłatnie opiekę od obsługującego przewoźnika lotniczego. Obejmuje ona posiłki i napoje odpowiednio do czasu oczekiwania; a w razie potrzeby zakwaterowanie w hotelu i transport do miejsca zakwaterowania. Ponadto porty lotnicze mają udzielać pomocy pasażerom niepełnosprawnym i pasażerom o ograniczonej sprawności ruchowej. Warto przypomnieć, że jeżeli pasażer zdecyduje się na zwrot pełnego kosztu biletu, prawo do opieki wygasa. Podobna sytuacja zachodzi, gdy pasażer wybiera zmianę trasy przewozu w późniejszym terminie dogodnym dla pasażera. Prawo do opieki utrzymuje się tylko tak długo, jak długo pasażerowie muszą czekać na zmianę planu podróży w najbliższym możliwym. Celem jest odpowiednie zaspokojenie potrzeb pasażerów oczekujących na lot powrotny lub zmianę planu podróży. Zakres właściwej pomocy musi być oceniany indywidualnie w poszczególnych przypadkach, z uwzględnieniem potrzeb pasażerów w danych okolicznościach i zasady proporcjonalności (tj. odpowiednio do czasu oczekiwania). Cena zapłacona za bilet lub okres trwania niedogodności nie powinny mieć wpływu na prawo do opieki.

Przewoźnik lotniczy jest zobowiązany do wypełnienia obowiązku opieki, nawet gdy odwołanie lotu jest spowodowane zaistnieniem nadzwyczajnych okoliczności, czyli okoliczności, których nie można było uniknąć pomimo zastosowania wszelkich racjonalnych środków.

Nie istnieje, żadna specjalna kategoria „nadzwyczajnych okoliczności”, a więc przewoźnik lotniczy nie może zwolnić się ze swoich obowiązku powołując się na jakiekolwiek szczególne okoliczności, jak np. długi okres trwania nadzwyczajnych okoliczności. Celem omawianej regulacji jest zagwarantowanie pasażerom odpowiedniej opieki podczas oczekiwania na zmianę planu podróży.

d) Prawo do odszkodowania

Rozporządzenie 261/2004 w niektórych okolicznościach przewiduje zryczałtowane odszkodowanie (od 250 do 600 euro zgodnie z artykułem 7 rozporządzenia). Nie ma to zastosowania do odwołań lotów, które nastąpiły ponad 14 dni przed datą podróży, lub gdy odwołanie jest spowodowane zaistnieniem „nadzwyczajnych okoliczności”, których nie można było uniknąć pomimo zastosowania wszelkich racjonalnych środków.

Komisja Europejska uważa, że w przypadku gdy władze publiczne podejmują środki mające na celu ograniczenie pandemii Covid-19, środki takie ze względu na swój charakter i pochodzenie nie wpisują się w ramy normalnego wykonywania działalności przewoźników i pozostają poza zakresem ich rzeczywistej kontroli. W związku z powyższym prawo do odszkodowania zostaje w tej sytuacji „zniesione”, pod warunkiem że odwołanie lotu „jest spowodowane” zaistnieniem nadzwyczajnych okoliczności, których nie można było uniknąć pomimo zastosowania wszelkich racjonalnych środków. Warunek ten należy uznać za spełniony, jeżeli organy publiczne kategorycznie zakazują niektórych lotów albo zakazują przemieszczania się osób w sposób, który wyklucza de facto przeprowadzenie danego lotu. Warunek ten może również zostać spełniony, jeżeli odwołanie lotu następuje w okolicznościach, w których odpowiedni przepływ osób nie jest w całości zabroniony, ale ogranicza się do osób korzystających z odstępstw (na przykład obywateli lub rezydentów danego państwa). W przypadku gdyby żadna taka osoba nie skorzystała z danego lotu, lot ten pozostałby pusty, gdyby nie został odwołany. W takich sytuacjach przewoźnik może być uprawniony do tego, aby nie czekać do ostatniej chwili, lecz odwołać lot w odpowiednim czasie (nawet nie będąc pewnym praw poszczególnych pasażerów do podróżowania), aby podjąć odpowiednie działania organizacyjne, w tym w zakresie należnej opieki nad pasażerami. W takich przypadkach i w zależności od okoliczności odwołanie można nadal uznać za „spowodowane” przez środek wprowadzony przez władze publiczne. W przypadku gdy linia lotnicza podejmuje decyzję o odwołaniu lotu i wykazuje, że decyzja ta jest uzasadniona względami ochrony zdrowia załogi, odwołanie to należy również uznać za „spowodowane” przez nadzwyczajne okoliczności. Powyższe rozważania nie są i nie mogą być wyczerpujące w tym sensie, że poza wymienionymi powyżej mogą pojawić się w przyszłości inne szczególne okoliczności związane z Covid-19 i również mogą wchodzić w zakres stosowania rozporządzenia WE 261/2004.

Mając na uwadze, iż powyższe wytyczne dotyczące interpretacji uprawnień przysługujących pasażerom w ruchu lotniczym dotyczą bez wyjątku wszystkich pasażerów, należy podkreślić, iż nie występują w tym kontekście żadne odstępstwa w odniesieniu do marynarzy czy pozostałych pracowników sektora morsko-stoczniowego. W sytuacji wystąpienia okoliczności omawianych w niniejszej publikacji wszystkim pasażerom przysługują dokładnie te same prawa. Oczywiście zakres podmiotowy może być różny, ponieważ w sytuacji kiedy to lot zostanie odwołany, zaś opłaceniem podroży zajmował się Pracodawca/Armator – refundacja kosztów będzie przysługiwała właśnie jemu. Natomiast w odniesieniu do wszelkich okoliczności związanych z samą podróżą tj. opóźnienie, zmiana planu podróży i oczekiwanie z tym związane (w tym ewentualne odszkodowanie) rekompensaty będą przysługiwały bezpośrednio pasażerowi (marynarzowi/pracownikowi).

III. Prawa pasażerów w ruchu kolejowym – Rozporządzenie WE 1371/2007

a) Prawo do otrzymania informacji

Przed sprzedażą biletu przedsiębiorstwa kolejowe i sprzedawcy biletów muszą udzielić pasażerom, na ich żądanie, informacji dostarczanych przed podróżą – w tym informacji o wszelkich działaniach mogących przerwać lub opóźnić połączenia. Przedsiębiorstwa kolejowe muszą również przekazywać pasażerom informacje podczas podróży, w tym informacje dotyczące opóźnień, kwestii bezpieczeństwa i ochrony. Ponadto, w przypadku gdy przedsiębiorstwa kolejowe i właściwe organy, odpowiadające za umowy o świadczenie publicznej usługi kolejowej, podejmują decyzję o przerwaniu usługi kolejowej, muszą ją podać do wiadomości publicznej przed jej wejściem w życie.

b) Prawo do zwrotu kwoty zapłaconej za bilet lub kontynuacji podróży/zmiany trasy

Art. 16 rozporządzenia (WE) nr 1371/2007 określa prawa w tym zakresie. Podsumowując, należy przedstawić następujące informacje: Jeżeli można racjonalnie oczekiwać, że opóźnienie przyjazdu do miejsca przeznaczenia przekroczy 60 minut, pasażerowie otrzymują wybór pomiędzy zwrotem ceny biletu a kontynuowaniem podróży lub zmianą trasy. W szczególności:
• prawo do zwrotu kosztów dotyczy kosztu biletu za część lub części niezrealizowanej podróży oraz za część lub części już zrealizowane, jeżeli taka podróż jest już bezcelowa w kontekście pierwotnego planu podróży, wraz z zapewnieniem (w odpowiednich przypadkach) połączenia powrotnego do miejsca wyjazdu;
• kontynuacja podróży lub zmiana trasy muszą odbywać się w porównywalnych warunkach przewozu. W zależności od decyzji pasażera muszą się one odbyć w najwcześniejszym możliwym terminie albo w innym dogodnym dla niego momencie.

Jeżeli chodzi o kontynuację podróży koleją / zmianę trasy, jak wyjaśniono powyżej, „najwcześniejszy możliwy termin” w warunkach epidemii COVID-19 może się wiązać z dużą zwłoką i to samo może dotyczyć dostępności konkretnych informacji na temat takiej „możliwości”, biorąc pod uwagę wysoki poziom niepewności mającej wpływ na ruch kolejowy.

Po pierwsze, pasażerów należy informować o opóźnieniach lub niepewności, oferując im wybór między tymi dwiema możliwościami.

Po drugie, jeżeli pasażer zdecyduje się jednak na kontynuację podróży lub zmianę trasy w najwcześniejszym możliwym terminie, należy uznać, że przewoźnik wywiązał się ze spoczywającego na nim obowiązku informowania pasażera, jeżeli z własnej inicjatywy powiadomił go, jak najszybciej i w odpowiednim czasie, o pociągu umożliwiającym kontynuację podróży lub zmianę trasy.

c) Prawo do uzyskania pomocy

W przypadku opóźnienia przyjazdu lub odjazdu pasażerowie mają prawo do otrzymania informacji na temat sytuacji oraz przewidywanego czasu odjazdu i przyjazdu, gdy tylko takie informacje będą dostępne. W przypadku opóźnienia przekraczającego 60 minut mają również prawo do otrzymania posiłków i napojów w rozsądnych granicach; zakwaterowanie w przypadkach konieczności pobytu przez jedną lub kilka nocy, o ile jest to fizycznie możliwe; transport do stacji kolejowej, do miejsca odjazdu zastępczego środka transportu lub do miejsca przeznaczenia, o ile jest to fizycznie możliwe, jeżeli pociąg został unieruchomiony na trasie. Szczegółowe informacje znajdują się w art. 18 ust. 2 rozporządzenia (UE) nr 1371/2007. Zgodnie z rozporządzeniem przedsiębiorstwo kolejowe jest zobowiązane do wykonania powyższych zobowiązań nawet wtedy, gdy odwołanie pociągu jest spowodowane takimi okolicznościami, jak te związane z Covid-19. Rozporządzenie nie zawiera żadnych wskazówek pozwalających wnioskować, że w szczególnych okolicznościach przedsiębiorstwo kolejowe jest zwolnione z obowiązku udzielania pomocy, która w stosownych przypadkach może być wymagana nawet przez długi okres. Celem jest zagwarantowanie odpowiedniej pomocy wszystkim pasażerom, w szczególności pasażerom oczekującym na zmianę planu podróży w najwcześniejszym możliwym terminie.

d) Prawo do odszkodowania

Pasażerowie, którzy nie zdecydowali się na zwrot kosztów, ale zwrócą się o kontynuowanie podróży lub zmianę planu podróży, mają również prawo do odszkodowania. W przypadku opóźnień wynoszących od 60 do 119 minut wysokość odszkodowania wynosi 25 % ceny biletu, natomiast w przypadku opóźnień wynoszących 120 minut i więcej – 50 % ceny biletu. Szczegółowe informacje znajdują się w art. 17 rozporządzenia (WE) nr 1371/2007. W przeciwieństwie do innych rodzajów transportu wystąpienie ewentualnych nadzwyczajnych okoliczności nie ma wpływu na prawo do odszkodowania w przypadku opóźnień (w tym opóźnień spowodowanych odwołaniem).

IV. Prawa pasażerów w transporcie morskim oraz wodnym śródlądowym – Rozporządzenie (UE) 1177/2010

Mamy świadomość, iż ten rodzaj transportu w mniejszym stopniu dotyczy marynarzy i pozostałych pracowników branży morsko-stoczniowej, a bardziej odnosi się do pasażerów morskich statków, promów czy żeglugi śródlądowej. Dochowując jednak należytej staranności omawiamy wytyczne Komisji Europejskiej w nawiązaniu do wszystkich rodzajów transportu.

a) Prawo do otrzymania informacji

Pasażerowie muszą zostać poinformowani o sytuacji – jak najszybciej, a w każdym razie nie później niż 30 minut po planowanym czasie rozpoczęcia podróży – oraz o przypuszczalnym czasie zakończenia podróży, gdy tylko taka informacja będzie dostępna.

b) Prawo do podróży zmienioną trasą lub zwrotu kosztów

Jeżeli przewoźnik z uzasadnionych względów spodziewa się, że usługa przewozu pasażerskiego będzie odwołana lub odjazd z terminalu portowego będzie opóźniony o ponad 90 minut, to musi zaoferować pasażerowi możliwość wyboru jednej z dwóch opcji:

— podróży zmienioną trasą do miejsca docelowego, w warunkach porównywalnych do warunków przewidzianych w umowie przewozu, w najwcześniejszym możliwym terminie i bez dodatkowych opłat; albo
—zwrotu ceny biletu oraz, w odpowiednich przypadkach, bezpłatnej powrotnej usługi przewozu do punktu rozpoczęcia podróży, określonego w umowie przewozu, w najwcześniejszym możliwym terminie.

W kontekście kontynuacji podróży/zmiany trasy oraz powyższych wyjaśnień „najwcześniejszy możliwy termin” może w okolicznościach COVID-19 wiązać się ze znacznym opóźnieniem i to samo może dotyczyć dostępności konkretnych informacji na temat takiego „możliwego terminu”, biorąc pod uwagę wysoki poziom niepewności dotykającej transport morski i wodny śródlądowy.

Po pierwsze, oferując pasażerom możliwość wyboru między zmianą trasy a zwrotem kosztów, należy poinformować ich o opóźnieniach lub niepewnościach.

Po drugie, jeżeli pasażer zdecyduje się jednak na zmianę trasy w najwcześniejszym możliwym terminie, to należy uznać, że przewoźnik wywiązał się ze swoich obowiązków informacyjnych wobec pasażera, jeżeli z własnej inicjatywy, tak szybko, jak jest to możliwe i w odpowiednim czasie poinformował go o dostępnej usłudze na potrzeby zmiany trasy. Przepisy dotyczące zmiany trasy i zwrotu kosztów oraz odszkodowania nie mają zastosowania do rejsów wycieczkowych (art. 2 ust. 1 lit. c)).

c) Prawo do uzyskania pomocy

Zgodnie z warunkami określonymi w Rozporządzeniu (UE) nr 1177/2010 pasażerom przysługuje prawo do
1) pomocy w postaci przekąsek, posiłków lub napojów, proporcjonalnie do czasu oczekiwania, pod warunkiem że są one dostępne lub mogą zostać dostarczone przy rozsądnym nakładzie środków oraz
2) zakwaterowania, w przypadku gdy konieczny jest co najmniej jeden nocleg lub pobyt dłuższy niż planowany przez pasażera – przez maksymalnie 3 noce, do kwoty 80 EUR za noc – oraz
3) przewozu do miejsca zakwaterowania i z powrotem do terminalu.

d) Prawo do odszkodowania

Nie tracąc prawa do przewozu, pasażerowie mogą domagać się od przewoźnika odszkodowania w przypadku opóźnionego przybycia do miejsca docelowego określonego w umowie przewozu. Minimalny poziom odszkodowania musi w przypadku różnych opóźnień wynosić 25 % ceny biletu, w zależności od przewidywanego czasu trwania podróży. Jeżeli opóźnienie ponad dwukrotnie przekracza ten czas, odszkodowanie musi wynosić 50 % ceny biletu. Szczegółowe informacje znajdują się w art. 19 rozporządzenia (UE) nr 1177/2010. Przewidziano jednak pewne odstępstwa od prawa do odszkodowania, między innymi ze względu na nadzwyczajne okoliczności.

Komisja Europejska uważa, że w przypadku gdy władze publiczne podejmują środki mające na celu ograniczenie pandemii Covid-19, środki takie ze względu na swój charakter i pochodzenie nie wpisują się w ramy normalnego wykonywania działalności przewoźników i pozostają poza zakresem ich rzeczywistej kontroli. Prawo do odszkodowania zostaje zniesione pod warunkiem, że dane odwołanie „zostało spowodowane” nadzwyczajnymi okolicznościami utrudniającymi wykonanie usługi przewozu pasażerskiego, których nie można było uniknąć nawet przy podjęciu wszelkich racjonalnych środków.

Warunek ten należy uznać za spełniony, jeżeli organy publiczne kategorycznie zakazują świadczenia niektórych usług transportowych albo zakazują przemieszczania się osób w sposób, który faktycznie wyklucza wykonywanie danej usługi transportowej. Warunek ten może również zostać spełniony, jeżeli odwołanie nastąpi w okolicznościach, w których odpowiedni przepływ osób nie jest w całości zabroniony, ale ogranicza się do osób korzystających z odstępstw (na przykład obywateli lub rezydentów danego państwa).

W przypadku braku takich osób jednostka pływająca lub statek pozostałyby puste, jeżeli usługa nie zostałaby odwołana. W takich sytuacjach może być uzasadnione, aby przewoźnik nie czekał do ostatniej chwili, lecz odwołał usługę przewozu w odpowiednim czasie (nawet nie mając pewności co do praw poszczególnych pasażerów do odbycia podróży) w celu podjęcia odpowiednich działań organizacyjnych, w tym w zakresie opieki przysługującej pasażerom ze strony przewoźnika. W takich przypadkach i w zależności od okoliczności odwołanie można nadal uznać za „spowodowane” przez środek wprowadzony przez władze publiczne. Analogicznie, w zależności od okoliczności, może to mieć również miejsce w odniesieniu do usług przewozu w kierunku przeciwnym do przewozów, których bezpośrednio dotyczy zakaz przepływu osób. W przypadku gdy przewoźnik postanawia o odwołaniu usługi przewozu i wykazuje, że decyzja ta jest uzasadniona względami ochrony zdrowia załogi, tego rodzaju odwołanie należy także uznać za „spowodowane” zaistnieniem nadzwyczajnych okoliczności.

Powyższe rozważania nie są i nie mogą być wyczerpujące ponieważ sytuacja w Europie zmienia się z dnia na dzień i niewykluczone, iż w związku z epidemią Covid-19 pojawią się nowe okoliczności, które uznane zostaną za „nadzwyczajne” i które również będą uzasadniały zniesienie uprawnienia do odszkodowania.

V. Prawa pasażerów w transporcie autobusowym – Rozporządzenie UE 181/2011

Mając na względzie aktualną sytuację panującą w Polsce w związku z Covid-19 i stanem zagrożenia epidemiologicznego, w związku z ograniczeniem (zawieszeniem) międzynarodowych połączeń lotniczych oraz kolejowych, transport autobusowy odgrywa zdecydowanie większą rolę niż dotychczas.

a) Prawo do otrzymania informacji

Analogicznie do wymienionych wyżej uprawnień informacyjnych w przypadku transportu lotniczego i kolejowego, zgodnie z art. 24 rozporządzenia przewoźnicy i podmioty zarządzające terminalami muszą dostarczać pasażerom odpowiednich informacji podczas całej podróży. W szczególności informacje dotyczące odwołania lub opóźnienia odjazdu.

b) Prawo do kontynuacji podróży/zmiany trasy lub zwrotu kosztów

W rozporządzeniu (UE) nr 181/2011 przewidziano – w odniesieniu do regularnych przewozów autobusowych o planowanej długości co najmniej 250 km – możliwość zmiany trasy lub zwrotu kosztów w niektórych przypadkach. W związku z tym, w szczególności w przypadku gdy przewoźnik z uzasadnionych względów spodziewa się, że usługa regularna będzie odwołana lub odjazd z terminala będzie opóźniony o ponad 120 minut, pasażerowie mają prawo wyboru pomiędzy kontynuacją lub zmianą trasy do miejsca docelowego – bez dodatkowych kosztów, w najwcześniejszym możliwym terminie i na porównywalnych warunkach – a zwrotem pełnej ceny biletu. Może to być połączone, w stosownych przypadkach, z nieodpłatną powrotną usługą przewozu w najwcześniejszym możliwym terminie do punktu rozpoczęcia podróży określonego w umowie transportowej. Ten sam wybór przysługuje pasażerowi w przypadku odwołania lub opóźnienia odjazdu z przystanku autobusowego. W kontekście kontynuacji podróży / zmiany trasy oraz powyższych wyjaśnień „najwcześniejszy możliwy termin” może w okolicznościach COVID-19 wiązać się ze znacznym opóźnieniem i to samo może dotyczyć dostępności konkretnych informacji na temat takiego „możliwego terminu”, biorąc pod uwagę wysoki poziom niepewności dotykającej ruch autobusowy i autokarowy.

Po pierwsze, oferując pasażerom możliwość wyboru między kontynuacją podróży / zmianą trasy a zwrotem kosztów, należy poinformować ich o opóźnieniach lub niepewnościach.

Po drugie, jeżeli pasażer zdecyduje się jednak na podróż zmienioną trasą w najwcześniejszym możliwym terminie, to należy uznać, że przewoźnik wywiązał się ze swoich obowiązków informacyjnych wobec pasażera, jeżeli z własnej inicjatywy, tak szybko, jak jest to możliwe i w odpowiednim czasie poinformował go o dostępnej usłudze na potrzeby kontynuacji lub zmiany trasy.

c) Prawo do uzyskania pomocy

Podobnie jak we wcześniej omówionych rodzajach transportu, pasażerowie w transporcie autobusowym również mają prawo do uzyskania pomocy ze strony przewoźnika. Jeśli chodzi o podróże długodystansowe o ustalonym czasie trwania powyżej 3 godzin, to w razie odwołania lub opóźnienia odjazdu o więcej niż 90 minut, pasażerom przysługują przekąski, posiłki lub napoje, odpowiednio do czasu oczekiwania, pod warunkiem że są one dostępne w autobusie lub w terminalu lub mogą zostać dostarczone w rozsądnym zakresie.

Jeżeli pasażerowie potrzebują noclegu, należy zapewnić im zakwaterowanie – przez maksymalnie dwie noce, do kwoty 80 EUR za noc – oraz transport do miejsca zakwaterowania oraz z powrotem do terminalu. Przedmiotowe rozporządzenie nie zawiera żadnych zapisów, które pozwoliłyby na stwierdzenie, że przewoźnik może zostać zwolniony z realizacji wszystkich swoich obowiązków, w tym dotyczących udzielania pomocy. Intencją rozporządzenia jest zagwarantowanie wszystkim pasażerom odpowiedniej opieki.

d) Prawo do odszkodowania

W przypadku usług autobusowych pasażer ma prawo do uzyskania odszkodowania na warunkach określonych w art. 19 ust. 2 rozporządzenia (UE) nr 181/2011. Wynosi ono 50 % ceny biletu w przypadku odwołania usługi, ale jest dostępne tylko wówczas, gdy przewoźnik nie zaoferuje pasażerowi wyboru między zwrotem kosztów a zmianą trasy.

Podsumowanie

Mając na uwadze treść niniejszej publikacji należy stwierdzić, iż marynarzom/pracownikom sektora morsko-stoczniowego w podróży międzynarodowej przysługują dokładnie te same prawa co pozostałym pasażerom. Prawo UE w żadnej mierze nie różnicuje uprawnień ze względu na wykonywaną pracę czy rodzaj wykonywanej podróży. Te same regulacje dotyczą zarówno podróży służbowej, czy zwykłej podróży turystycznej.

Wszyscy podróżujący pasażerowie – niezależnie od rodzaju transportu – mają prawo do uzyskania odpowiedniej informacji od przewoźnika, do zwrotu kosztów lub zmiany planu/trasy podróży, do opieki oraz do odszkodowania. W związku z epidemią Covid-19 i regulacjami wprowadzanymi przez poszczególne kraje członkowskie jedynie prawo do odszkodowania może zostać w pewnej mierze ograniczone, lub zniesione.

Z perspektywy pasażera niezwykle istotnym jest aby był on świadomy wszystkich przysługujących mu praw, zaś rolą przewoźnika jest ich realizowanie, w szczególności w tak trudnym dla całej branży transportowej, jak i dla nas wszystkich momencie.

Ponadto pasażerowie muszą aktualnie liczyć się z licznymi opóźnieniami, zmianami tras/planów podróży czy również zmianami przewoźników tak jak i z licznymi obostrzeniami w swobodzie podróży. W sytuacji jeśli dokonywaniem rezerwacji i opłaceniem podróży (bilety, środek transportu) zajmuje się pracodawca (niezależnie czy we własnym zakresie czy poprzez agencję crewingową) istotnym jest aby upewnił się on co do istnienia wybieranego połączenia.

Omówione w niniejszej publikacji prawa przysługujące pasażerom w pewnym stopniu przysługują również pracodawcom (przy podroży służbowej a za taką należy uznać podróż na statek, czy do stoczni, która stanowi miejsce zatrudnienia) – mamy tu na myśli prawo do zwrotu kosztów (refundacji) ze względu na odwołany transport (lot/kurs/przejazd).