Postępowanie z wodami balastowymi - aspekt prawny

Do spraw, którymi zajmuje się IMO - Międzynarodowa Organizacja Morska (dalej jako IMO) należy między innymi ochrona środowiska morskiego i przeciwdziałanie powstającym zagrożeniom ekologicznym, takim jak zanieczyszczanie środowiska na skutek bieżącej i normalnej eksploatacji statków.

W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, dostrzeżono istotny problem dla środowiska morskiego, jakim było nieustanne przemieszczanie się drogą morską mikrobów oraz organizmów żywych, wśród których nie tylko były zwierzęta, czy rośliny ale również różne gatunki wirusów, bakterii oraz grzybów. Wskazać należy, że do zjawiska mieszania się organizmów żywych z różnych zakątków świata, dochodziło poprzez przenoszenie organizmów na kadłubach statków, czy przenoszenie ich w zbiornikach balastowych. Na skutek obserwacji operacji balastowych, stwierdzono, że dochodzi do szkodliwego mieszania się organizmów żywych pomiędzy akwenami. W konsekwencji doprowadziło to, do zaburzenia równowagi ekologicznej. Uwagę należy zwrócić na fakt, że szczególnie zagrożone były i nadal są małe akweny morskie, takie jak choćby Morze Bałtyckie, ale również strefy przybrzeżne, czy wody portowe.

Problemy ekologiczne dotyczące wód balastowych, zostały dostrzeżone w pierwszej kolejności na akwenach Wielkich Jezior w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Na skutek zgłoszenia problemu przez Kanadę, Międzynarodowa Organizacja Morska zajęła się tymże problem, szukając odpowiedniego rozwiązania. Według IMO problem wód balastowych oraz niebezpieczeństw i ryzyk z nim związanych, stanowił najpoważniejsze zagrożenie dla środowiska morskiego. Pierwsze prace rozpoczęto w Komisji Ochrony Środowiska Morskiego. Znalezienie odpowiednich rozwiązań miało nastąpić poprzez ustanowienie właściwych norm prawnych i uregulowań międzynarodowych. Kwestia uregulowania powstałego problemu była jednym z podstawowych wyzwań IMO i społeczności międzynarodowej. 

Pojęcie wód balastowych na gruncie Konwencji BWM

Na skutek kilkunastoletnich działań ze strony IMO, w tym w szczególności opracowywania szeregu wytycznych, w roku 2004 nastąpiło podpisanie Międzynarodowej Konwencji o kontroli i postępowaniu ze statkowymi wodami balastowymi i osadami (Konwencja BWM).

Celem wprowadzonej Konwencji BWM było zapobieganie, zmniejszanie i eliminacja wprowadzania szkodliwych organizmów morskich do innych wód i akwenów. Zauważyć należy, że do ratyfikacji Konwencji BWM jeszcze nie doszło. Aktualnie zliczany i weryfikowany jest tonaż, gdyż ratyfikacja Konwencji była uzależniona od  wysokości odsetkuświatowego tonażu (wymagane było aby odsetek ten wynosił 35%). Mając na uwadze powyższe niedługo powinno z pewnością dojść do ratyfikacji tego aktu prawnego.

Podkreślenia wymaga fakt, że pod pojęciem „wód balastowych” na gruncie wyżej wymienionej Konwencji BWM, należy rozumieć wody wraz z zawiesiną, przyjęte na statek w celu kontroli przegłębienia, przechyłu, stateczności lub naprężeń statku.

Postępowanie z wodami balastowymi

Postępowanie z wodami balastowymi dotyczy przede wszystkim procesów mechanicznych, fizycznych czy biologicznych. Zastosowanie tychże procesów ma doprowadzić do usunięcia, unieszkodliwienia lub uniknięcia pobrania, bądź zrzutu szkodliwych organizmów wodnych i patogenów wraz z wodami balastowymi i osadami. Wskazać trzeba, iż systemy oczyszczające wody balastowe opierają się na różnych zasadach i sposobach działania. Co do zasady są to: dezynfekcja preparatami chemicznymi, ulegającymi biodegradacji, ozonowanie, usuwanie tlenu, filtrowanie, napromieniowanie UV (promienie ultrafioletowe, uszkadzające genetycznie mikroorganizmy i zapobiegające ich reprodukcji), generowanie ultradźwięków (drgań o wysokiej częstotliwości, powodujących destrukcję mikrobów), ogrzewanie wód balastowych do temperatury 45 stopni Celsjusza i pompowanie wód wysokim ciśnieniem i gwałtowne ich rozprężanie. Zauważyć należy, również że niektóre systemy stanowią kombinację różnych sposobów neutralizacji wód balastowych. Do takich sposobów należy zakwalifikować napromieniowanie UV, ozonowanie, filtrowanie bądź sterylizacja.

Po wejściu w życie Konwencji BWM wszystkie statki będą zobowiązane do posiadania zatwierdzonego planu postępowania z wodami balastowymi. W tym miejscu podkreślenia wymaga fakt, że do roku 2017 wszystkie statki będą musiały być wyposażone w systemy oczyszczania wód balastowych, uznane przez IMO. Co więcej, należy pamiętać, że koszt zainstalowania tegoż systemu będzie znacząco obciążał finansowo Armatorów, a koszt jego zainstalowania uzależniony będzie od tonażu jednostki. Z uwagi na nakładanie dodatkowych obowiązków zyski odnotują z pewnością przedsiębiorstwa trudniące się instalacją systemów oczyszczających wody balastowe, certyfikacją takich systemów czy świadczeniem szeroko pojętych usług doradztwa technicznego (np. w rejonie Wielkich Jezior, już wprowadzono bardzo obostrzone wymogi, które sprowadzają się do tego że armatorzy zmuszeni są korzystać tylko z określonych systemów oczyszczania wód balastowych).

Konwencja MARPOL 1973/78

Co więcej, na marginesie należy wskazać, że problem postępowania z wodami balastowymi został pośrednio ujęty również na gruncie Konwencji MARPOL 1973/78. Zakres tego aktu prawnego dotyczy zapobieganiu i zmniejszaniu zanieczyszczeń morskich takich jak chemikalia, ścieki czy oleje, a więc zanieczyszczeń i substancji szkodliwych dostających się do morza na skutek normalnej eksploatacji statków. Do takich substancji szkodliwych możliwe jest również zakwalifikowanie wód balastowych, które mogą zawierać zanieczyszczenia, bądź mikroorganizmy szkodliwe dla danego ekosystemu.

Wprowadzenie Konwencji BWM, a rozwiązanie problemów ekologicznych 

Problem negatywnego oddziaływania gatunków organizmów żywych, na sferę ekologiczną stał się na tyle poważny, iż społeczność międzynarodowa podjęła działania zmierzające do wprowadzenia jednolitych norm prawnych, które nie tylko zapobiegną niekorzystnym zjawiskom ekologicznym, ale przede wszystkim wyeliminują powstający problem. Celem wprowadzenia procedur postępowania z wodami balastowymi na gruncie Konwencji BWM docelowo jest rozwiązanie problemu przedostawania się obcych gatunków pomiędzy akwenami morskimi, co może mieć wpływ na cały ekosystem w danym akwenie.

Wnioski

Należy zwrócić uwagę, na skuteczność wyżej opisanych działań. Co prawda, obecnie pływają już statki, które wyposażone zostały w systemy oczyszczania wód balastowych, bądź napędzane są gazem LNG. Jednak, pomimo wprowadzenia stosownych i precyzyjnych regulacji prawnych nadal nie zostały rozwiązane inne zagadnienia związane z ochroną środowiska morskiego, jak choćby emisja dwutlenku węgla. Warto zauważyć, że oczyszczanie wód balastowych wiąże się również z dodatkowym poborem energii przez dany statek, a to z kolei będzie miało wpływ na zwiększoną emisję dwutlenku węgla przez daną jednostkę. Brak synchronizacji we wprowadzanych regulacjach prawnych w zakresie ochrony środowiska morskiego może doprowadzić do sytuacji, w której armator nie będzie w stanie spełnić wszystkich wymogów i obostrzeń wynikających z przepisów, gdyż wdrożenie jednych standardów może mieć wpływ na uniemożliwienie realizacji innych wytycznych wynikających z przepisów w ww. zakresie.

Pomimo konkretnych działań i koncentracji nad danym zagadnieniem przez określone instytucje międzynarodowe, nadal brakuje kompleksowego podejścia do problemu ochrony środowiska morskiego w regulacjach prawnych, które uwzględniałyby również dynamikę i realia żeglugi międzynarodowej.