Autostrada wodna na Wiśle. Czy Wisła jest czysta?

W tym roku ma być osiągnięty dobry stan wód dorzecza Wisły, ale nie będzie to dotyczyć wszystkich jej odcinków i dopływów.

Do polepszenia czystości wód powierzchniowych, do których należą rzeki, zobowiązuje nasz kraj Ramowa Dyrektywa Wodna z 2000 roku Unii Europejskiej. Dyrektywę uwzględniono w naszych ustawach Prawo wodne i Prawo ochrony środowiska. Zdecydowana poprawa stanu wód i powiązanych z nimi ekosystemów musi nastąpić do roku 2030.

Joanna Marzec, rzecznik prasowy Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie, przekazała, że zgodnie z polskim ustawodawstwem, badania i oceny stanu wód powierzchniowych (także podziemnych i na obszarach chronionych) prowadzone są w ramach państwowego monitoringu środowiska. Za badania te odpowiadają wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska, a ich koordynacją zajmuje się główny inspektor ochrony środowiska. Wyniki monitoringu wód przekazywane są KZGW, wykorzystującemu je w swoich pracach planistycznych.
Dane dotyczące zanieczyszczeń odprowadzanych naszymi rzekami do Morza Bałtyckiego gromadzone są przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska i co roku przekazywane KZGW. Są one pozyskane w punktach pomiarowo-kontrolnych intensywnego monitoringu, zlokalizowanych przy ujściach dużych rzek. Gdy chodzi o Wisłę, to taki punkt umiejscowiony jest w Kiezmarku. W punktach bada się stopień zanieczyszczenia wód metalami ciężkimi i biogenami (pierwiastkami i solami mineralnymi niezbędnymi do funkcjonowania organizmów żywych, którymi są głównie związki azotu i fosforu) oraz wskaźniki charakteryzujące warunki tlenowe. Częstotliwość pobierania próbek wody i pomiarów wynosi nie mniej niż 12 razy w ciągu roku. Wyniki badań służą m.in. ocenie wielkości ładunków biogenów i metali ciężkich, odprowadzanych naszymi rzekami do Bałtyku.

Podstawowymi jednostkami gospodarki wodnej, w zarządzaniu wodami, w tym w monitoringu środowiskowym, są oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP). W bieżącym roku powinien być osiągnięty dobry stan wód lub odpowiednio utrzymany dobry albo bardzo dobry. Wyjątek stanowią JCWP, dla których ustanawiane są specjalne odstępstwa: czasowe (późniejsze osiągnięcie dobrego stanu) lub cel mniej rygorystyczny. W przypadku Wisły jest ona podzielona na wiele JCWP. W ramach oceny stanu chemicznego wód jej dorzecza (określają go wskaźniki chemiczne, ujawniające występowanie substancji szczególnie szkodliwych, m.in. tzw. priorytetowych) ustalono, że poniżej stanu dobrego znajduje się 21,3 proc. JCWP.

W zakresie stanu ekologicznego (m.in. elementy biologiczne z fizykochemicznymi) poniżej stanu dobrego jest 72,8 proc. JCWP rzecznego. Dla JCWP, w których stwierdzono przekroczenia w zakresie substancji priorytetowych (szczególnie niebezpiecznych dla środowiska wodnego) i innych zanieczyszczeń, ujętych w środowiskowych normach jakości, nie było możliwości jednoznacznego wskazania ich źródeł. Z analiz przeprowadzonych w poszczególnych regionach wodnych w Polsce wynika, że substancje te raz wprowadzone do środowiska utrzymują się w nim przez wiele lat, zanieczyszczając wody powierzchniowe, glebę i powietrze. Natomiast ustalenie ich pierwotnego źródła jest praktycznie niemożliwe. Żeby ustalić, skąd pochodzą substancje priorytetowe i inne zanieczyszczenia, aktualizowane właśnie plany gospodarowania wodami dorzecza Wisły obejmują wykonanie pogłębionych analiz i określenie przyczyn nieosiągnięcia dobrego stanu wód.

Aby poprawić stan wód, podjęto wiele działań, które zawarto w Programie wodno-środowiskowym kraju. Program ten jest nieodłącznym elementem planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy. Obecnie trwa proces jego aktualizacji. Jednocześnie następuje uaktualnienie planów gospodarowania wodami. W planach zostaną określone cele środowiskowe dla JCWP i odstępstwa od ich osiągnięcia, a także związany z tym poziom ryzyka, jakim jest nieosiągnięcie celów. Projekty zaktualizowanych planów gospodarowania wodami, m.in. dla obszaru dorzecza Wisły, udostępniono na stronie internetowej KZGW (www.apgw.gov.pl). Są one poddawane konsultacjom społecznym i mogą być wprowadzone do nich zmiany. Jak zaznacza Marzec, w wielu aspektach jakość wód poprawia się.
Należy jednak zwrócić uwagę, że w ostatnich latach zasadniczym zmianom ulegał system klasyfikacji stanu wód oraz zakres i metodologia oceny. Stąd trudno jest dokonywać całościowych porównań. Na ocenę stanu JCWP składają się różne wspomniane elementy biologiczne i fizykochemiczne oraz elementy hydromorfologiczne, czyli zmiany zachodzące w wodach, określające warunki siedliskowe organizmów żywych. Stan ekologiczny JCWP klasyfikuje się przez przypisanie jej jednej z pięciu klas jakości, potencjał ekologiczny - w czterech klasach jakości (klasy I i II tworzą wspólnie potencjał "dobry i powyżej dobrego").