COVID-19 a problemy z podmianami marynarzy-stan na 10.2020 r.

Globalna pandemia koronawirusa – o czym już wielokrotnie informowaliśmy – wywarła znaczny wpływ na funkcjonowanie szeroko rozumianej branży morskiej. Potrzeba utrzymania nieprzerwanego łańcucha dostaw wymusiła na podmiotach eksploatujących statki morskie w transporcie międzynarodowym wiele zmian w ich dotychczasowym funkcjonowaniu.

Szczególnie kłopotliwe okazało się zapewnienie właściwego poziomu rotacji załóg, na co wpływ miały obostrzenia epidemiczne statuowane przez prawodawstwa poszczególnych państw. W poniższym artykule staramy się udzielić odpowiedzi na pytanie, czy problem podmian marynarzy został już rozwiązany, czy też osoby świadczące pracę na morzu nadal liczyć się muszą z trudnościami towarzyszącymi ich wyjazdom na statek bądź powrotami do miejsc zamieszkania po wykonanym kontrakcie.

Rzeczpospolita Polska

Od 13 czerwca 2020 roku Polska przywróciła pełny ruch graniczny w ramach granic wewnętrznych Unii Europejskiej. Oznacza to, że można swobodnie podróżować i przekraczać granice wewnętrzne Wspólnoty. Podróżni zyskali na powrót prawo do swobodnego wjazdu, wyjazdu oraz tranzytu przez terytorium RP. Nie muszą odbywać kwarantanny. Planując podroż zagraniczną, należy uwzględnić obostrzenia obowiązujące w kraju sąsiednim. Ewentualne ograniczenia dotyczą przekraczania zewnętrznej granicy UE przez cudzoziemców. Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii z dnia 7 sierpnia 2020 r. (D z.U. z 2020 r. poz. 1356) reguluje m.in. takie kwestie jak brak obowiązku kwarantanny dla marynarzy i przekraczających granicę.

Zgodnie z obecnymi przepisami obowiązującymi w naszym kraju, do Polski mogą wjechać m.in. marynarze zatrudnieni na zasadach określonych w art. 46 lub art. 108 ustawy o pracy na morzu (zgodnie z czasem pracy na statku i czasem pracy na platformach wiertniczych), a także marynarze lub rybacy udający się do portu, również innym niż statek środkiem transportu, celem podjęcia zatrudnienia na statku, lub powracający do miejsca zamieszkania, również innym niż statek środkiem transportu, po zakończeniu zatrudnienia na statku – także tranzytem przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz osoby wykonujące pracę lub świadczące usługi na statkach lub morskich platformach wydobywczych i wiertniczych, w oparciu o inny stosunek niż marynarska umowa o pracę.

Ponadto, kwarantanny po przekroczeniu zewnętrznej granicy UE w ramach wykonywania czynności zawodowych nie muszą odbywać m.in. marynarze, rybacy oraz inni członkowie załóg statków morskich żeglugi śródlądowej, a także serwisanci statków oraz inspektorzy administracji morskiej lub uznanych organizacji w celu wykonania inspekcji.

Podmiana załogi jest dozwolona z pewnymi ograniczeniami. W przypadku obywateli UE, EOG (Europejski Obszar Gospodarczy) i marynarzy z krajów objętych programem bezwizowym UE nie ma ograniczeń dotyczących przyjazdu/wyjazdu.

Marynarze (obcokrajowcy), którzy posiadają wizy Schengen wydane przez inny kraj, w celu dokonania podmiany powinni mieć możliwość przybycia do Polski z innego kraju Schengen bez ograniczeń.

Singapur

Od 29 marca 2020 roku, wszyscy cudzoziemcy posiadający długoterminowe przepustki wydane przez ICA/Immigration & Checkpoints Authority (agencję odpowiadającą za kontrolę granic), kartę wizyt długoterminowych (LTVP), legitymację studencką (STP) lub listy zatwierdzające zgodnie z zasadami IPA/in-principle approval – wymogami dotyczącymi sprowadzania pracowników zagranicznych do Singapuru) muszą uzyskać pozwolenie od odpowiedniej agencji przed rozpoczęciem podróży.

Ze skutkiem na dzień 1 września 2020 roku MPA (Maritime and Port Authority of Singapore/Urząd Morski i Portowy Singapuru) rozpoznając wnioski o podmianę załogi, bierze pod rozwagę następujące okoliczności uzasadniające:

- umowa o pracę marynarza, który ma podlegać podmianie była zawarta na czas określony i tym samym już wygasła;
- wniosek o podmianę dotyczy tej części załogi, której nieobecność na pokładzie nie wpływa na dalszą zdolność żeglugową jednostki;
- ma miejsce zmiana właściciela statku i w związku z tym pojawia się konieczność dokonania z tego tytułu zmiany załogi;
- wymustrowanie ma dotyczyć personelu technicznego, który nie jest częścią właściwej załogi statku, np. superintendent i inżynier serwisowy;
- względy słuszności, np. śmierć członka rodziny marynarza;
- podstawy medyczne, tj. członek załogi nie jest zdolny do pracy na pokładzie statku z medycznego punktu widzenia.

Zamustrowanie:

Przepisy PMC (Port Marine Circulars) wydane w dniu 22 września 2020 r. stanowią, iż wnioski o zmianę załogi muszą być składane z co najmniej 14-dniowym wyprzedzeniem.
Załoga z określonych krajów/regionów niskiego ryzyka nie będzie musiała odbyć wyżej już wspomnianej kwarantanny (SHN/Stay-Home Notice) przed odlotem.

Najnowszą listę krajów/regionów niskiego ryzyka można znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Zdrowia.

Załoga musi mieć negatywny wynik testu na COVID-19 przeprowadzony w ośrodku badawczym wyznaczonym przez rząd lub posiadającym certyfikat ISO 15189 nie więcej niż 72 godziny przed wylotem do Singapuru. Ponadto, jeśli wśród członków załogi wcześniej zdiagnozowano COVID-19, musi zostać przedstawiona dokumentacja potwierdzająca wcześniejszą diagnozę COVID-19 w oparciu o najwcześniej uzyskany pozytywny wynik testu PCR.

W sytuacji, o której mowa powyżej, tj. kiedy u członka załogi podlegającego podmianie (mustrującego), wytyczne są następujące:
- jeśli data pozytywnego wyniku testu PCR przypada na 21 dni lub mniej przed przybyciem do Singapuru, osoba ta nie zostanie dopuszczona do zmiany załogi;
- jeśli data pozytywnego wyniku testu PCR przypada od 22 do 90 dni przed dniem przybycia do Singapuru, członek załogi nie musi odbyć wcześniejszej kwarantanny w swoim kraju, musi natomiast wykonać test PCR na obecność koronawirusa na 72 godziny przed wylotem do Singapuru;
- jeśli z kolei pozytywny wynik testu PCR na obecność koronawirusa miał miejsce w okresie od 91 do 180 dni przed datą przybycia do Singapuru, należy przed wylotem odbyć 14-dniową kwarantannę w swoim kraju. Wyleczony członek załogi nie musi wykonywać testu PCR COVID-19 na 72 godziny przed wylotem do Singapuru. Jeśli jednak w okresie domowej kwarantanny wystąpią objawy typowe dla COVID-19, marynarz będzie musiał poddać się testowi PCR;
- jeśli pozytywny wynik testu na obecność koronawirusa jest starszy niż 180 dni przed datą przyjazdu do Singapuru, osoba ta musi odbyć 14-dniową kwarantannę w swoim kraju i przejść test PCR COVID-19 w ciągu 72 godzin przed wyjazdem do Singapuru.

Podczas całego procesu zmiany załogi, zwłaszcza podczas podróży na statek w Singapurze, załoga może znajdować się w grupach nie więcej niż 5 osób, musi pozostać w tej samej grupie i nie może być interakcji między grupami.

W przypadku członków załogi udających się bezpośrednio na pokład statku, przekraczają oni granice Singapuru, tylko i wyłącznie w celu niezwłocznego zamustrowania na statku, który z kolei ma obowiązek wypłynąć z terytorium Singapuru w ciągu maksymalnie 48 godzin.

Przed wyjazdem członków załogi na statek, test PCR, o którym mowa powyżej powinien być przeprowadzany w placówkach badawczych zatwierdzonych przez rząd lub posiadających certyfikat jakości ISO 15189.

Wymustrowanie:

Z kolei część załogi wymustrowująca ze statku i powracająca do kraju, na 14 dni przed zejściem musi pozostać w izolacji na statku i nie ma możliwości wcześniejszego zejścia na ląd.

Aby marynarz mógł swobodnie zejść z pokładu nie może przejawiać objawów choroby. Dodatkowo, załoga musi posiadać zaświadczenie o zdolności do podróży wydane przez lekarza w Singapurze nie wcześniej niż 24 godziny przed zejściem ze statku. Aby zmiany załogi odbywały się bezpiecznie, MPA nadal oczekuje, że wszyscy armatorzy, agenci, pracodawcy i osoby fizyczne zapewnią ścisłe przestrzeganie środków zapobiegawczych COVID-19.

Ponieważ MPA spodziewa się dużej liczby wniosków, wzywa się armatorów/zarządców/agentów do składania wniosków co najmniej 14 dni przed planowaną zmianą załogi. W przypadku statków pływających pod obcą banderą zmiana załogi zostanie rozważona, jeśli statek spełnia wszystkie obowiązujące wymagania i znajduje się w Singapurze w celu obsługi ładunku lub innych usług morskich.

Armatorzy/menedżerowie/agenci powinni sprawdzić i upewnić się, że załoga wymustrowująca ze statku przestrzega aktualnych ograniczeń/wymagań wjazdowych dla kraju docelowego załogi (kraju do którego członkowie załogi powracają).

Statki, pływające pod obcą banderą

W przypadku statków pływających pod obcą banderą zmiana załogi będzie dozwolona tylko w przypadku statków spełniających wymagania okólników: 26/2020, 27/2020 i 38/2020, o których mowa powyżej oraz statków znajdujących się w Singapurze w celu obsługi ładunków lub innych usług morskich.

Maritime Port & Authority of Singapore przyzna pierwszeństwo wszystkim statkom pływającym pod banderą Singapuru i zobowiązuje wszystkie statki zarejestrowane w Singapurze do dokonywania zmian załogi w porcie w Singapurze, niezależnie od celu zawinięcia, pod warunkiem, że spełniają one wszystkie obowiązujące wymagania.

Afryka

Rząd Republiki Południowej Afryki nałożył następujące obostrzenia epidemiczne:
- zakaz podróży dla cudzoziemców z krajów wysokiego ryzyka, takich jak Włochy, Iran, Korea Południowa, Hiszpania, Niemcy, Stany Zjednoczone Ameryki, Wielka Brytania i Chiny, obowiązujący od 18 marca;
- podróżni z krajów średniego ryzyka, takich jak Portugalia, Hongkong i Singapur, będą musieli przejść badanie przesiewowe o wysokiej intensywności, w tym poddać się kwarantannie przez co najmniej 14 dni;
- w związku z powyższym, od 18 marca wszystkie rejsy morskie prowadzone przez statki wycieczkowe do i z dowolnego portu morskiego w Republice Południowej Afryki nie mogą się odbywać;
- zamustrowanie członków załogi pochodzących z krajów wysokiego i średniego ryzyka na statki komercyjne nie jest dozwolone;
- wymustrowanie członków załogi (tym samym nie dopuszcza się ich zejścia na ląd) ze statku przybywającego z krajów wysokiego i średniego ryzyka do dowolnego portu morskiego w RPA, w okresie COVID-19 nie jest dozwolone;
- powyższe nie ma zastosowania do MEDAVACS (Medical Evacuation/działań ratunkowych, polegających na transporcie rannych z miejsca zdarzenia przez personel medyczny do obiektów medycznych) w nagłych przypadkach medycznych, pod warunkiem przestrzegania wszystkich niezbędnych procedur portowych i klinicznych;
- żaden statek przybywający z portu międzynarodowego nie może być wprowadzany do żadnego portu morskiego w Republice Południowej Afryki, chyba że zostało to wcześniej zgłoszone właściwemu organowi administracji.

Ameryka Południowa

Brazylia:

Zmiana załogi jest dozwolona z pewnymi ograniczeniami ze względu na niewielką ilość lotów.

1. Rio de Janeiro

Jeżeli członek załogi jest obywatelem jednego z państw członkowskich Międzynarodowej Organizacji Pracy/International Labour Organization musi przejść 14- dniową kwarantannę przed przybyciem do Brazylii. Następnie, członek załogi zobowiązany jest wykonać test na COVID-19 i dopiero po uzyskaniu negatywnego wyniku członek załogi może przystąpić załoga przystępuje do pracy na statku.

Osoby, które nie są obywatelami państw członkowskich MPO/ILO mogą zejść ze statku za zgodą udzieloną przez tamtejsze właściwe organy administracji państwowej. W tym przypadku, obowiązkowe jest przedstawienie władzom potwierdzenia lotu (bilet lub karta pokładowa) do miejsca docelowego. Załoga musi wcześniej odbyć 14 dniową kwarantannę na statku, sprawdzając codziennie temperaturę ciała, a także posiadać raport dokumentujący wykonanie ww. obowiązków, podpisany przez kapitana.

Członek załogi schodzący ze statku i rozpoczynający podróż do domu, powinien posiadać następujące dokumenty: listę portów zawinięć, stan statku, oświadczenie zawierające planowaną datę lotu, wypis z dziennika pokładowego statku potwierdzającego, że jest wolny od COVID-19.

2. Balem

Należy postępować zgodnie z procedurami opisanymi procedurach dotyczących podmian załogi, ujętych w witrynie agencji ANVISA (Agencia Nacional de Vigilancia Sanitaria/Brazylijska Agencja Regulacji Zdrowia):
- należy podpisać raport medyczny załogi oraz wykonać test na COVID-19;
- należy wysłać raport medyczny załogi do agencji ANVISA (lokalnie);
- należy wysłać dziennik medyczny do agencji ANVISA (jeśli jest dostępny);
- jeśli jeżeli członek załogi jest zdrowy i spełnione zostaną pozostałe warunki formalne, agencja ANVISA wyda dokument TCSV (Term of Sanitary control for traveler), który następnie będzie przekazany do policji federalnej, aby załoga uzyskała pozwolenie na zejście na ląd.

3. Santarem

Nie wolno zejść na ląd, chyba że jest to zatwierdzone przez agencję ANVISA.

4. Vitoria

Załoga musi odbyć 14 - dniową kwarantannę oraz uzupełniać raport dotyczący aktualnej temperatury ciała dwa razy dziennie. Kwarantannę można odbyć w hotelu w Brazylii lub w domu. Raport dotyczący temperatury musi być podpisany i opieczętowany przez pracownika służb zdrowia.

Test na COVID-19 należy wykonać w laboratorium przed przyjazdem do Brazylii i przesłać wynik podpisany przez osobę kierującą laboratorium. Po przybyciu załogi do Brazylii organ ds. zdrowia poprosi o wykonanie nowego testu na COVID-19 i raportu medycznego. Rozkład lotów należy przesłać z wyprzedzeniem.

Członek załogi musi podróżować ze wszystkimi dokumentami: raportem medycznym, raportem temperatury i negatywnym testem COVID-19, wraz z książeczką marynarską oraz paszportem. OKTB (Ok to Board/Zgodę na wejście na pokład) również należy zabrać ze sobą.

Dokonując podmiany załogi należy zadbać o to, aby lot do kraju docelowego były bezpośrednie, odbywały się bez przestojów czy długiego oczekiwania na przesiadkę na lotnisku. Członkowie załogi, którzy nie są obywatelami państw członkowskich MPO/ILO muszą posiadać oświadczenie o stanie zdrowia i książeczkę medyczną na pokładzie z ostatnich 15 dni.

Załoga powinna odbyć 14-dniową kwarantannę. Następnie, kapitan wydaje oświadczenie stwierdzające, że członkowie załogi, którzy, mają zejść na ląd, nie mają objawów COVID-19, a ich lot repatriacyjny powinien się odbyć na 72 godziny przed odlotem.

Azja/Daleki Wschód

Chiny:

Dostępna jest tylko zmiana załogi narodowości chińskiej. Podmiana załogi w przypadku cudzoziemca jest zabroniona w każdym porcie. Jedynie, dopuszcza się tzw. dostawę CTM (Cash to Master) i odprawę celną/dostawę części zamiennych.

Hongkong:

Zmiana załogi jest dozwolona z ograniczeniami. Ustalenia dotyczące zmiany załogi na statkach pasażerskich i towarowych bez obsługi ładunków w Hongkongu zostają zawieszone do czasu opanowania lokalnej sytuacji epidemicznej. Na statki towarowe przypływające do Hongkongu w celu obsługi ładunków zostaną nałożone nowe warunki zwolnienia, a istniejące wymagania zostaną zaostrzone, w tym:

- wszyscy członkowie załogi powinni pozostać na statkach podczas postoju statków na wodach Hongkongu i nie powinni wychodzić na brzeg;
- schodzący członkowie załogi, którzy zakończyli służbę na pokładzie, będą musieli pozostać na statku podczas pobytu w Hongkongu do czasu ustalenia transportu umożliwiającego im podróż bezpośrednio na lotnisko w celu repatriacji do ich krajów macierzystych, aby uniknąć kontaktu z lokalną społecznością;
- załoga przybywająca na lotnisko, powinna mieć negatywny wynik testu na obecność COVID-19 przeprowadzonego w ciągu 48 godzin przed wyjazdem do Hongkongu w laboratorium spełniającym normę ISO 15189 lub laboratorium uznanym przez miejscowy rząd. Członkowie załogi, którzy nie posiadają wyników testu, nie zostaną wpuszczeni. Powinni wejść na pokład statku bezpośrednio po przybyciu do Hongkongu (nie powinni przebywać w miejscach publicznych);
- firmy żeglugowe/agenci powinni zorganizować transfer z punktu A do punktu B, aby członkowie załogi podróżowali bezpośrednio na statek i ze statku. Korzystanie z transportu publicznego, jest zabronione, a członkowie załogi powinni nosić maski podczas całej podróży.

Armatorom/agentom, którzy nie spełnią powyższych warunków, odmówi się możliwości zmiany załogi w Hongkongu.

Tajwan:

Podmiany załóg nie są dozwolone. Wyjątek stanowią statki pływające pod banderą Tajwanu, obce statki należące do Tajwańskiej Korporacji Spedycyjnej oraz sytuacje nagłe lub takie podmiany, które odbywają się na podstawie wydania specjalnego zezwolenia. Załoga musi pozostać na pokładzie statku przez cały czas. Wszystkie osoby wjeżdżające do Tajwanu muszą przejść 14-dniową kwarantannę. Za przerwanie kwarantanny grozi grzywna w wysokości 1.000.000 NTD (dolarów tajwańaskich). Cały personel, w tym załoga, musi mierzyć temperaturę dwa razy dziennie przed przybyciem do Tajwanu.

Japonia:

Od 1 września 2020 roku, załoga jest obowiązkowo poddawana testom na COVID-19 (test musi zostać wykonany co najmniej 72 godziny przed wejściem na pokład).
Wszystkie statki przybywające do portów w Japonii będą zobowiązane do przedłożenia stosownego raportu zdrowotnego. Raport powinien zostać sporządzony przez kapitana statku i przesłany właściwemu przedstawicielowi organu administracji publicznej przed przybyciem do określonego portu w Japonii.

W ostatnim czasie rozszerzona została lista krajów i regionów, których obywatele/mieszkańcy nie mogą podróżować do kraju kwitnącej wiśni. Zgodnie z aktualnymi regulacjami obowiązującymi w Japonii, dotyczącymi cudzoziemców, przedmiotowa lista kształtuje się następująco:

- Chiny-Hubei, Zhejiang;
- Korea-miasto Daegu, miasto Gyeongsang, prowincja North Gyeongsang, miasto Andong, miasto Yeongcheon, hrabstwo Cheongdo, hrabstwo Chilgok, hrabstwo Uiseong, hrabstwo Seongju, hrabstwo Gunw;
- Iran – prowincje Qom, Teheran, Gilan, Mazandaran, Isfahan, Alborz, Markazi, Qazvin, Seamnan, Golestan, Lorestan;
- Włochy – Lombardia, Veneto, Emilia-Romagna, Marche, Piemont – cały region;
- Szwajcaria – Ticino, Basel-Stadt;
- Hiszpania – Nawarra, kraj Basków, Madryt, La Rioja;
- Islandia – wszystkie regiony.

Osoby podróżujące do Japonii z takich krajów jak: Islandia, Irlandia, Andora, Włochy, Iran, Wielka Brytania, Egipt, Estonia, Austria, Holandia, Cypr, Grecja, Chorwacja, San Marino, Szwajcaria, Szwecja, Hiszpania, Słowacja, Słowenia, Czechy, Dania, Niemcy, Norwegia, Watykan, Węgry, Finlandia, Francja, Bułgaria, Belgia, Polska, Portugalia, Malta, Monako, Łotwa, Litwa, Liechtenstein, Luksemburg, Rumunia, a także mieszkańcy Japonii powracający z innych państw do swojego miejsca zamieszkania nie mogą korzystać z transportu publicznego (wyjątkiem od wskazanej zasady są takiej państwa jak Chiny oraz Republika Korei).

Korea Południowa:

Jeżeli chodzi o wymogi dotyczące Korei Południowej, to regulacja dotycząca bezwizowego wjazdu w celu zmiany załogi jest tymczasowo zawieszona. Cała załoga przybywająca do Korei samolotem w celu podmiany powinna posiadać wizę i przedstawić negatywny wynik testu PCR na COVID-19. Wyniki testu powinny zostać wydane w ciągu 48 h przed wyjazdem z kraju ojczystego lub z innego kraju przed przybyciem do Korei.

Z kolei marynarze opuszczający terytorium Korei (cudzoziemcy), przed wyjazdem również obowiązani są wykonać test na obecność koronawirusa. Po wykonaniu testu na obecność COVID-19 powinni poddać się kwarantannie w odpowiedniej placówce, zapewnionej przez firmę aż do otrzymania wyniku. Osoba z negatywnym wynikiem może opuścić Koreę (nie można korzystać z transportu publicznego, firma powinna zapewnić oddzielny transport na lotnisko).

Dodatkowo, jakiekolwiek rekreacyjne zejście na ląd jest zabronione. Również, Inspektorzy ITF nie mogą odwiedzać statków.

Sri Lanka:

Od dnia 05 lipca 2020 roku do odwołania wyokrętowanie zagranicznej załogi jest tymczasowo zabronione. Dozwolone jedynie są zmiany załogi masowców, dokonywane bezpośrednio między statkiem, a lotem czarterowym oraz repatriacja marynarzy ze Sri Lanki.

Unia Europejska

W sierpniu 2020 roku Rada Unii Europejskiej (Rady UE) zweryfikowała listę państw trzecich, wobec których podjęte są stopniowe działania mające na celu znoszenie na granicach zewnętrznych ograniczeń podróży wobec ich mieszkańców. Są to takie kraje jak: Australia, Kanada, Gruzja, Japonia, Nowa Zelandia, Rwanda, Korea Południowa, Tajlandia, Tunezja oraz Urugwaj, a także Chiny (z zastrzeżeniem potwierdzenia wzajemności).

Jeśli chodzi o państwa, które nie figurują na liście uzgodnionej przez państwa członkowskie, dotyczącej zwolnienia z ograniczeń w podróżowaniu, zgodnie z informacjami, które można znaleźć na stronie Komisji Europejskiej, marynarze są objęci takim zwolnieniem.

Mając na uwadze aktualną sytuację w Europie należy wskazać, iż kraje wspólnoty od pewnego czasu są już „względnie otwarte” i co za tym idzie dokonywanie podmian załóg przebiega aktualnie dużo sprawniej niż jeszcze miesiąc temu. Niemal we wszystkich krajach Unii marynarze cieszą się statusem pracowników kluczowych, dzięki czemu mogą swobodnie podróżować pomiędzy krajami, bez obowiązku odbywania kwarantanny.

Podsumowanie

Analiza regulacji prawnych mających służyć przeciwdziałaniu pandemii COVID-19, obowiązujących w poszczególnych krajach, daje asumpt do twierdzenia, że problem podmian załóg nie został ostatecznie rozwiązany. O ile przepisy prawa polskiego, jak również ustawodawstwa większości państw Unii Europejskiej/Europejskiego Obszaru Gospodarczego uwzględniają szczególną rolę marynarzy jako tzw. pracowników kluczowych dla gospodarki (ang. key workers) i w konsekwencji umożliwiają stosukowo bezproblemową podmianę załóg, o tyle obostrzenia w niektórych regionach świata (zwłaszcza w Azji) są nadal bardzo daleko idące. Zwraca uwagę, że pomimo licznych apeli środowisk działających na rzecz interesów marynarzy, wciąż nie doszło do przyjęcia uniwersalnych zasad mających towarzyszyć procesowi rotacji załóg. Procesu tego nie ułatwia również i to, że w ostatnich tygodniach doszło do znaczącego wzrostu zachorowań, co w dalszej konsekwencji może prowadzić do wprowadzania kolejnych zastrzeżeń związanych ze swobodnym schodzeniem przez marynarzy na ląd w poszczególnych państwach. Niewątpliwie omawiane zagadnienie wymagać będzie uważnego śledzenia i permanentnej aktualizacji, toteż w razie pojawienia się nowych informacji związanych z problematyką podmiany załóg, będziemy o tym informować na bieżąco.