Od 09.07.2018 roku - nowe terminy przedawnienia roszczeń majątkowych 

Dnia 9 lipca 2018 r. weszły w życie nowe przepisy dotyczące jednej z podstawowych instytucji Prawa cywilnego, jaką jest przedawnienie. Przepisy zostały znowelizowane Ustawą z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2018.1104) - dalej: Ustawa nowelizująca.  Co warto wiedzieć na temat zmian?

Terminy przedawnienia i ich upływ

Według nowych przepisów skróceniu do 6 lat ulega podstawowy termin przedawnienia dla roszczeń majątkowych określony w Kodeksie cywilnym. Dotychczas wynosił 10 lat. Zmiany w tym zakresie będą istotne m.in. z punktu widzenia konsumentów, którym mógł w przypadku niektórych umów np. umów kredytowych, przysługiwać nawet 10 letni okres przedawnienia. Nie ulega zmianie termin przedawnienia dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz dla roszczeń związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, który pozostał 3 letni.

Analogiczna zmiana dotyczy roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem albo ugodą sądową, wskazanych w art. 125 § 1 k.c., które także przedawniają się teraz w terminie 6 letnim. Natomiast roszczenia okresowe stwierdzone w ten sposób nadal przedawniają się w terminie 3 letnim.

Należy pamiętać, że zmianie ulega sposób ustalania chwili upływu terminu przedawnienia, co do roszczeń z co najmniej 2 letnim terminem przedawnienia. Aktualnie, zgodnie ze znowelizowanym art. 118 k.c., dla wszystkich takich roszczeń moment ten przypada na koniec roku kalendarzowego, w którym zakończyłby się bieg terminu przedawnienia według przepisów dotychczasowych. To w dużej mierze ułatwi dochodzenie roszczeń, zwłaszcza przedsiębiorcom. Co do tych roszczeń nie będzie już potrzeby dokładnego śledzenia daty upływu terminu przedawnienia. Wystarczające będzie by przedsiębiorca pamiętał, które roszczenia przedawniłyby się w danym roku i do końca tego roku podjął kroki w celu dochodzenia tych roszczeń przed sądem lub innymi właściwymi organami. 

Przykład: Jeżeli przedsiębiorcy będący stronami umowy o dzieło umówili się, że dzieło ma zostać oddane w konkretnej dacie np. 12 stycznia 2018 r., a obowiązany do wydania dzieła nie uczynił tego do tej chwili, to dla zleceniodawcy od dnia następnego licząc rozpoczął się bieg 2 letniego terminu przedawnienia. Według dotychczasowych przepisów termin ten upłynąłby w dniu 13 stycznia 2020 r. Natomiast według nowych przepisów upłynie dopiero  w dniu 31 grudnia 2020 r. Zleceniodawca ma w tym konkretnym przypadku niemal o połowę więcej czasu na podjęcie decyzji o dochodzeniu swoich roszczeń.

Upływ terminu przedawnienia z końcem roku kalendarzowego będzie dotyczył, w szczególności następujących roszczeń z umów: 

• zlecenia - roszczenia o wynagrodzenie i o zwrot wydatków dla osób, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju (art. 751 § 1 k.c.);

• o dzieło (art. 646 k.c.) - roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za wykonanie dzieła, o jego wydanie, roszczenia z tytułu rękojmi wad dzieła; 

• kontraktacji - roszczenia wzajemne producenta i kontraktującego (art. 624 k.c.).

• najmu  - roszczenie o zapłatę zaległego czynszu najmu (art. 118 k.c.), roszczenia o obniżenie czynszu z powodu wad rzeczy najętej (art. 664 §1 k.c.).

• przewozu, do których zastosowanie mają przepisy Kodeksu morskiego z dnia 18 września 2001 r.  -  roszczenia z umowy przewozu ładunku (art. 108 §1 k.m.)

Występuje jednak wiele przypadków, kiedy termin przedawnienia jest krótszy i wynosi np. 1 rok czy 6 miesięcy. Tu do ustalenia chwili upływu terminu przedawnienia stosujemy nadal art. 112 k.c., który mówi, że termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca.

Upływ terminu przedawnienia należy ustalać według dotychczasowych zasad, w szczególności w przypadku następujących roszczeń z umów:

• najmu rzeczy - roszczenia wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów na rzecz albo o zwrot nadpłaconego czynszu (art. 677 k.c.);

• pożyczki - roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki (art. 722 k.c.);

• przewozu, do których zastosowanie znajdują przepisy Ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe - roszczenia opisane w art. 77 ust. 1 i 2 u.p.p. i 78 u.p.p.;

• spedycji  - roszczenia opisane w art. 803 §1 k.c. oraz art. 804 k.c.

Zastosowanie przepisów ogólnych polskiego Kodeksu cywilnego o przedawnieniu, w tym znowelizowanego przepisu art. 118 k.c. nie ma miejsca, jeżeli umowa nie jest w ogóle poddana prawu polskiemu lub postanowienia umowy międzynarodowej, której Rzeczpospolita Polska jest stroną stanowią odmiennie o przedawnieniu roszczeń. Powyższe może dotyczyć np. umów przewozu międzynarodowego drogą lądową wykonywanych na podstawie Konwencji CMR czy umów opartych o tzw. Reguły hasko-vizbijskie dotyczące transportu morskiego. Także w przypadku międzynarodowego transportu kolejowego znajdujemy przepisy szczegółowe wynikające choćby z Konwencji COTIF. Takie akty prawa mogą odrębnie regulować zagadnienie przedawnienia roszczeń z umów zawartych na ich podstawie.

Skutki przedawnienia

Jeżeli termin przedawnienia upłynął, obowiązany może uchylić się od zaspokojenia roszczenia. Oznacza to, że jeżeli uprawniony wniesie takie roszczenie do sądu, pozwany może poprzez podniesienie zarzutu przedawnienia doprowadzić do oddalenia powództwa przeciwnika w oparciu o sam fakt upływu czasu.

Nowelizacja wprowadza odstępstwo od tej zasady wobec konsumentów. Dodany przepis art. 117 § 21 k.c. powoduje, że w przypadku stosunków przedsiębiorca – konsument (B2C – ang. business-to-consumer) skutki przedawnienia następują z mocy prawa i sąd bierze je pod uwagę z urzędu. Konsument nie musi już podnosić zarzutu.

Mimo to przedsiębiorca w wyjątkowych przypadkach będzie mógł toczyć spór przed sądem, co do przedawnionych roszczeń wobec konsumenta. Ustawodawca wyposażył sąd orzekający w konkretnej sprawie w możliwość nieuwzględnienia skutków przedawnienia wobec konsumenta w przypadkach określonych w dodanym art. 1171 k.c. Przepis ten wymaga rozważenia przez sąd szeregu okoliczności przed podjęciem decyzji m.in. czy sprawa ma charakter wyjątkowy oraz czy względy słuszności przemawiają za nieuwzględnieniem przedawnienia. 

Brak jest podobnej regulacji w przypadku, kiedy to konsument występuje z roszczeniem wobec przedsiębiorcy i upłynął termin przedawnienia tego roszczenia. Wtedy, co prawda przedsiębiorca musi podnieść wspomniany wcześniej zarzut, ale jeżeli to uczyni to sąd oddala powództwo. Nieuwzględnienie  zarzutu przedawnienia może jednak mieć miejsce także w tych sprawach, o ile podniesienie zarzutu przedawnienia przez przedsiębiorcę, sąd na podstawie art. 5 k.c., uzna za nadużycie prawa podmiotowego (por. co do przypadków stosowania art. 5 k.c. do zarzutu przedawnienia m.in. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r., V CSK 242/09; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2009 r., III CSK 272/08)

Przepisy przejściowe

Nowelizacja ogólnych przepisów Kodeksu cywilnego o długości okresu przedawnienia to bardzo istotna zmiana dla podmiotów obrotu cywilnoprawnego. Należy zwrócić szczególna uwagę na przepisy przejściowe, które określają zasady stosowania nowych przepisów do roszczeń istniejących już w chwili wejścia w życie nowelizacji, jak i do spraw nowo powstałych po tej dacie.

Co do zasady, do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie nowych przepisów i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się przepisy w brzmieniu znowelizowanym. Natomiast jeżeli dla roszczenia upłynął już termin przedawnienia przed wejściem w życie nowelizacji to stosujemy przepisy dotychczasowe. Jednak roszczenia przedsiębiorców wobec konsumentów, które uległy przedawnieniu, ale wobec których konsument dotychczas nie podniósł zarzutu przedawnienia, podlegają skutkom przedawnienia od dnia wejścia w życie Ustawy nowelizującej. Nie wyklucza to jednak zastosowania przez sąd art. 1171 k.c. i w skutek tego nie uwzględnienia upływu terminu przedawnienia wobec konsumenta.

Ponadto jeżeli według przepisów dotychczasowych termin przedawnienia roszczenia, który pozostał uprawnionemu w chwili wejścia w życie Ustawy nowelizującej jest krótszy niż termin przewidziany według przepisów znowelizowanych, przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. 

Przykład: Jeżeli wierzycielowi w chwili wejścia w życie nowych przepisów pozostało np. cztery z początkowych dziesięciu lat przedawnienia, to pozostały termin czteroletni biegnie dalej. 

Inaczej będzie w przypadku, gdy pozostały okres przedawnienia według dotychczasowych przepisów, w chwili wejścia w życie Ustawy nowelizującej jest dłuższy niż 6 lat. W takiej sytuacji termin przedawnienia dla roszczenia biegnie od dnia wejścia w życie Ustawy nowelizującej na nowo, według nowych przepisów.

Przykład: Wierzycielowi w dniu wejścia w życie nowych przepisów pozostało jeszcze osiem z początkowych dziesięciu lat, wówczas termin ten biegnie na nowo według przepisów znowelizowanych i wynosi 6 lat.

Ewentualne skrócenie terminu nie dotyczy roszczeń konsumentów, które stały się wymagalne przed wejściem w życie nowych przepisów. Tu stosujemy art. 118 k.c. i 125 k.c. w brzmieniu dotychczasowym. Co oznacza między innymi, że konsumenci, którzy mają już wymagalne roszczenia wobec przedsiębiorców nie skorzystają z przedłużenia terminu przedawnienia do końca roku kalendarzowego, które wynika z nowego brzmienia art. 118 k.c.