Rozwój małych portów morskich hamują niewystarczające fundusze. Bez inwestycji w infrastrukturę portową niemożliwe jest wykorzystanie ich pełnego potencjału. Zdaniem NIK, zmiany wymaga także sposób nadzorowania działalności małych portów morskich, gdyż podmioty nimi zarządzające w większości prowadziły ją niezgodnie z obowiązującymi przepisami. Najważniejsze nieprawidłowości dotyczyły: planowania rozwoju portów, zarządzania ich infrastrukturą, zapewnienia bezpieczeństwa na ich terenie, a także obowiązków finansowo-księgowych.
Cztery polskie porty morskie – w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie i Świnoujściu – są portami o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej. Spośród pozostałych 29 tzw. małych portów morskich, aż 25 funkcjonuje w województwie pomorskim i zachodniopomorskim. Małymi portami najczęściej zarządzają gminy lub powołane przez nie podmioty zarządzające. W niektórych przypadkach zadania i uprawnienia podmiotu zarządzającego portem wykonuje właściwy dyrektor urzędu morskiego.
Kontrola została przeprowadzona w 14 jednostkach na terenie województwa pomorskiego i zachodniopomorskiego (w pięciu urzędach gmin, w sześciu spółkach gminnych, jednej gminnej jednostce budżetowej oraz dwóch urzędach morskich), a jej celem było sprawdzenie czy działalność małych portów morskich prowadzona była prawidłowo i przyniosła zakładane efekty.
Najważniejsze ustalenia kontroli
Podmioty zarządzające małymi portami morskimi nie przestrzegały ustawowych obowiązków dotyczących planowania rozwoju portu (nieprawidłowości stwierdzono w 13 z 14 jednostek). Jednakże główną przeszkodą sprawnego funkcjonowania i rozwoju małych portów morskich były ograniczone możliwości finansowe kontrolowanych podmiotów zarządzających. Brak wystarczających funduszy nie pozwalał m.in. na zaplanowanie odpowiednich wydatków na remonty, inwestycje i bieżące utrzymanie infrastruktury portowej. Większe inwestycje infrastrukturalne, które udało się zrealizować, z reguły finansowane były z udziałem środków unijnych.
NIK zwraca uwagę, że istotnym problemem w funkcjonowaniu małych portów było utrzymywanie odpowiednich głębokości torów podejściowych, za które odpowiada administracja morska (ona określa także parametry wodnych dróg dostępowych). W trakcie kontroli wielu zarządzających wskazywało na ograniczenia – czasowe lub stałe – w dostępie jednostek pływających do portów.
Przyczyną był permanentny brak funduszy na ciągłe przywracanie parametrów infrastruktury dostępowej do portów. Niestety środki otrzymywane przez urzędy morskie na realizację tego celu były niewystarczające. Zdaniem NIK, planowana kwota środków na utrzymanie torów dostępowych do małych portów morskich powinna w pełni zabezpieczać potrzeby tych portów.
Warunki ekonomiczno-finansowe działalności podmiotów zarządzających, w tym osiągane wyniki finansowe i źródła przychodów, były zróżnicowane. Najwyższe przychody z działalności portowej uzyskiwały podmioty zarządzające będące spółkami gminnymi. Głównymi źródłami przychodów podmiotów zarządzających były wpływy z dzierżawy, najmu nieruchomości portowych, opłaty za usługi związane z korzystaniem z infrastruktury portowej oraz opłaty portowe.
Aż w ośmiu kontrolowanych jednostkach stwierdzono istotne nieprawidłowości w wykonywaniu obowiązków o charakterze finansowo-księgowym, które dotyczyły m.in. rzetelności prowadzenia ksiąg rachunkowych, ewidencjonowania mienia portów, klasyfikacji środków trwałych. Z kolei wykazane przez NIK przypadki braku wyceny nieruchomości portów, zarządzanych przez Urzędy Morskie w Szczecinie i Gdyni, stanowiły naruszenie ustawowych obowiązków w zakresie ewidencjonowania mienia Skarbu Państwa.
Niewykazywanie mienia w sprawozdaniu finansowym danego Urzędu nie tylko zaniżało wartość majątku jednostki, ale miało wpływ na kompletność ewidencji zbiorczej i wartość majątku Skarbu Państwa.
Z ustaleń kontroli wynika, że podmioty zarządzające małymi portami morskimi łamały przepisy lub zasady dotyczące zarządzania infrastrukturą portową i zachowywania bezpieczeństwa. Między innymi:
- nie wywiązywały się w pełni z obowiązków wynikających z prawa budowlanego dotyczących okresowej kontroli stanu technicznego budynków i budowli, realizacji zaleceń pokontrolnych lub prowadzenia książki obiektu budowlanego (nieprawidłowości te stwierdzono w 9 z 14 jednostek);
- nie przestrzegały przepisów ochrony przeciwpożarowej w portach nie sporządzając planów zwalczania zagrożeń i zanieczyszczeń wód portowych, a urzędy morskie - od lat nie dokonując ich aktualizacji (nieprawidłowości te stwierdzono w 7 jednostkach);
- nie sporządzały planów gospodarowania odpadami ze statków (nieprawidłowości te stwierdzono w 3 jednostkach).
Ponadto ustalono, że większość kontrolowanych podmiotów w niewielkim stopniu podejmowała działania w zakresie bezpieczeństwa i ochrony przeciwpożarowej wód portowych. Stwierdzono także ograniczone działania nadzorcze lub zupełny ich brak w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy na terenie portów. W rezultacie NIK negatywnie oceniła naruszanie przepisów mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa na terenie małych portów.
Wnioski do Ministra Infrastruktury o zmianę przepisów w ustawie o portach i przystaniach morskich (wnioski de lege ferenda) w celu:
- stworzenia możliwości dofinansowania z budżetu państwa zadań utrzymania odpowiednich głębokości wewnętrznych basenów portowych przez podmioty zarządzające małymi portami morskimi (nie będące organami administracji morskiej);
- zapewnienia spójności przepisów dotyczących ochrony przeciwpożarowej w małych portach morskich;
wprowadzenia obowiązku planowania rozwoju portu zarządzanego przez organ administracji morskiej z uwzględnieniem konsultacji z właściwą gminą.
Ponadto Izba skierowała wnioski:
- do Ministra Infrastruktury, m.in. o zapewnienie środków finansowych na systematyczną realizację zadań administracji morskiej dotyczącą bieżącego utrzymania głębokości torów wodnych oraz o wzmocnienie kontroli zarządczej nad organami administracji morskiej;
- do Państwowej Inspekcji Pracy o planowanie i przeprowadzanie kontroli małych portów morskich w zakresie przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy odnoszących się do obiektów portowych oraz budynków administracyjnych podmiotów zarządzających tymi portami;
- do podmiotów zarządzających portami o bieżące realizowanie zadań dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa obiektów infrastruktury portowej oraz wód portowych.
Źródło: Najwyższa Izba Kontroli
Fot. Sławomir Lewandowski / PortalMorski.pl
USD
EUR
CHF
GBP