Podatki marynarskie: Rozliczenie ulgi abolicyjnej, a przedawnienie zobowiązań podatkowych

Z uwagi na fakt, iż na przestrzeni ostatnich kilkunastu miesięcy pojawiły się liczne wezwania marynarzy, którzy w latach wcześniejszych skorzystali z ulgi abolicyjnej, do bezzasadnej korekty PIT i zapłaty podatku, należy wyjaśnić, kiedy przedawniają się zobowiązania podatkowe, które mogą być przedmiotem ewentualnych wezwań ze strony Urzędu Skarbowego.

Zgodnie z art. 5 ordynacji podatkowej zobowiązanie podatkowe to wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego. W przypadku marynarzy korzystających z ulgi abolicyjnej w Polsce rozliczenie to następuje w zeznaniu rocznym w roku następującym po roku podatkowym, w którym zostały uzyskane dochody objęte ulgą abolicyjną np. dochody z Wielkiej Brytanii uzyskane w roku 2022 podlegać będą rozliczeniu w zeznaniu rocznym w roku 2013 tj. do 30.04.2023.

Przedawnienie jest jedną z podstawowych i zarazem kluczowych instytucji prawa podatkowego, gdyż prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania podatkowego wobec Skarbu Państwa po upływie określonego prawem terminu (czasu) pomimo, iż nie zostało uiszczone przez podatnika. Z powyższego wynika, iż po upływie zakreślonego przepisami terminu przedawnienia, podatnik nie ma obowiązku zapłaty podatku. Co więcej organy podatkowe, po upływie terminu przedawnienia, nie mają prawa dochodzić zapłaty przedawnionego podatku w żadnym trybie przymusowym, a urzędnicy skarbowi mają z kolei obowiązek, z urzędu, uwzględnić upływ terminu przedawnienia.

Jakie są okresy przedawnienia zobowiązań podatkowych w Polsce?

Zobowiązanie podatkowe nie powstaje w sytuacji, gdy decyzja ustalająca wysokość tego zobowiązania została doręczona po upływie 3 lat od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy. Należy mieć na uwadze, że ww. przedawnienie jest możliwe tylko w stosunku do zobowiązań podatkowych, które nie powstają z mocy prawa. Do powstania takiego zobowiązania podatkowego konieczne jest doręczenie podatnikowi przez organ podatkowy decyzji ustalającej wysokość zobowiązania wobec organu podatkowego np. w przypadku podatku od nieruchomości, podatku od spadku i darowizn.

Z kolei zgodnie z art. 70 § 1 ordynacji podatkowej zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Wyżej zakreślony termin przedawnienia dotyczy zobowiązań podatkowych powstających z mocy prawa np. w zakresie rozliczeń PIT z tytułu dochodów uzyskanych z pracy najemnej zagranicą.

W praktyce oznacza to, że podatnik musi odczekać prawie 7 lat do przedawnienia zobowiązania podatkowego np. w przypadku PIT po 31.12.2022 roku przedawni się dopiero rok 2016, który podlegał „rozliczeniu” w roku 2017.

Z uwagi na powyższe marynarze korzystający z ulgi abolicyjnej w PIT-36 za rok 2022, który to PIT został rozliczony w 2023 muszą liczyć się z tym, iż ewentualna weryfikacja prawidłowości rozliczenia tego zeznania podatkowego nastąpić może do 31.12.2028 roku. Na marginesie należy zauważyć, iż termin ten dotyczy również tych marynarzy, którzy w ogóle nie rozliczyli się za rok 2022 z zastosowaniem ulgi abolicyjnej pomimo spoczywającego na nich obowiązku w tym zakresie.

Należy podkreślić, iż termin przedawnienia ma charakter materialnoprawny, co oznacza, że termin ten nie może być przedłużony lub odroczony przez organy podatkowe np. w drodze decyzji podatkowej.

Co więcej, warto zauważyć, iż organy podatkowe nie stwierdzają w formie decyzji przedawnienia zobowiązania podatkowego, jednakże w razie wystąpienia tego faktu w trakcie postępowania podatkowego, niezależnie od tego na którym jest ono etapie, powinny wydać decyzję o umorzeniu postępowania z uwagi na fakt, iż przedawnione zobowiązanie podatkowe po prostu wygasło i nie może być przedmiotem kontroli.

Kiedy dochodzi do wydłużenia terminu przedawnienia?

Do wydłużenia terminu przedawnienia dochodzi na skutek zdarzeń określonych ustawowo poprzez zawieszenie lub przerwanie jego biegu.

Bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu np. w sytuacji wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, wniesienia żądania ustalenia przez sąd powszechny istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa; doręczenia postanowienia o przyjęciu zabezpieczenia wykonania zobowiązania wynikającego z decyzji organu podatkowego.

W praktyce organy podatkowe często korzystają z możliwości zawieszenia biegu terminu przedawnienia na skutek wszczęcia postępowania w sprawie karnoskarbowej, niekoniecznie mając ku temu faktyczne podstawy przeciwko danemu podatnikowi z obawy, iż nie zdążą na czas doprowadzić toczącego się postępowania podatkowego do etapu sądowo-administracyjnego.

Uwagi wymaga fakt, iż bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się, a po zawieszeniu biegnie dalej, od dnia następującego po dniu:
1. Doręczenia organowi podatkowemu odpisu orzeczenia sądu administracyjnego ze stwierdzeniem jego prawomocności,
2. Prawomocnego zakończenia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe,
3. Wygaśnięcia decyzji o zabezpieczeniu zakończenia postępowania zabezpieczającego w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji,
4. Uprawomocnienia się orzeczenia sądu powszechnego w sprawie ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. 

Wpływ egzekucji na przedawnienie zobowiązań podatkowych

W niektórych przypadkach organy podatkowe dysponują instrumentami, które umożliwiają im znaczące wydłużenie okresu 5 lat na ściągnięcie podatków. Takim sposobem jest m.in. wykorzystywanie rygoru natychmiastowej wykonalności.

Decyzje nakładające na podatnika obowiązek uiszczenia podatku podlegają wykonaniu dopiero wtedy, gdy staną się ostateczne tzn., gdy Izba Skarbowa podtrzyma decyzję Urzędu Skarbowego lub zmieni ją na niekorzyść podatnika. W wielu przypadkach podatnicy nie mają świadomości, iż w przypadku wydania decyzji przez Izbę Skarbową, należy uregulować wynikające z niej zobowiązanie podatkowe. Podatnik może oczywiście wnieść skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w zakreślonym ustawowo terminie, ale nie wstrzymuje to obowiązku zapłaty podatku wynikającego z decyzji Izby Skarbowej.

Niestety bardzo często decyzje podatkowe, które są wydawane tuż przed upływem terminu przedawnienia podatku opatrywane są rygorem natychmiastowej wykonalności, co jest dopuszczalne, jeżeli istnieją uzasadnione obawy, że zobowiązanie podatkowe nie zostanie w przyszłości zaspokojone przez podatnika.

Nadanie decyzji podatkowej rygoru natychmiastowej wykonalności umożliwia organom podatkowym wszczęcie postępowania egzekucyjnego w przypadku, gdy podatnik dobrowolnie nie uiści należnego zobowiązania podatkowego.

Zgodnie z art. 70 par 4 ordynacji podatkowej działania egzekucyjne czasami znacząco wydłużają termin przedawnienia zobowiązania podatkowego. Zastosowanie środka egzekucyjnego, o którym podatnik został zawiadomiony, powoduje przerwanie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Po przerwaniu termin ten biegnie na nowo od dnia następującego po dniu, w którym zastosowano środek egzekucyjny, tak więc liczy się go od tej chwili od początku.

Co więcej, bieg terminu przedawnienia zostaje przerwany wskutek zastosowania każdego środka egzekucyjnego przez organ podatkowy, tak więc może dojść do wielokrotnego przerwania terminu przedawnienia.

Problem ten był również przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego, który w orzeczeniu z 21 czerwca 2011 (P 26/10) uznał, że przepis ordynacji podatkowej umożliwiający wielokrotne stosowanie środków egzekucyjnych, przez co w niektórych przypadkach zaległości podatkowe mogą się nigdy nie przedawnić, jest zgodny z konstytucją. W uzasadnieniu Trybunał Konstytucyjny przedstawił swoje stawisko powołując się na konstytucyjną zasadę powszechnego obowiązku ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych. Wyżej przytoczone orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego sankcjonuje postępowanie organów podatkowych, które wielokrotnie wykorzystują środki egzekucyjne, aby nie dopuścić do przedawnienia zobowiązania podatkowego, które nie zostały uregulowane przez podatnika.

Prawo do zwrotu nadpłaty, a przedawnienie

Należy zauważyć, iż przedawnieniu podlegają nie tylko zobowiązania podatkowe podatnika względem organów podatkowych, ale również prawo podatnika do dochodzenia i zwrotu od organów podatkowych nadpłaconego podatku.

Podatnik ma prawo dochodzić nadpłaty tylko za okresy nieprzedawnione. Po upływie terminu przedawnienia danego zobowiązania podatkowego, prawo do złożenia wniosku o stwierdzenie nadpłaty wygasa zgodnie z ww. zasadami.

Warto zauważyć, iż nadpłata w podatku wynikająca wprost z deklaracji podatkowej na podatek dochodowy np. zaliczki podatkowe zapłacone w roku podatkowym są wyższe, niż podatek do zapłaty za dany rok, podatnik powinien otrzymać jej zwrot w ciągu 3 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego bez konieczności składania dodatkowych wniosków w tym zakresie. Jeżeli dojdzie do sytuacji, w której urząd skarbowy spóźni się ze zwrotem nadpłaconego podatku, podatnikowi przysługiwać będą odsetki ustawowe od dnia złożenia zeznania rocznego do dnia zapłaty.

Powyższa kwestia może z kolei mieć duże znaczenie dla tych marynarzy, którzy wpłacali comiesięczne zaliczki na poczet PIT za dany rok, a organ podatkowych może nie chcieć zwrócić im wpłaconych zaliczek odmawiając bezzasadnie prawa do ulgi abolicyjnej.

Podsumowanie

Reasumując, okresy przedawnienia zobowiązań podatkowych są relatywnie długie w polskim systemie prawnym co w kontekście zmieniających się co jakiś czas linii interpretacyjnych w Polsce może budzić uzasadnione obawy.

Marynarze korzystający z prawa do ulgi abolicyjnej muszą pamiętać, iż prawidłowość zastosowania ulgi abolicyjnej w ich rozliczeniach podatkowych może być przedmiotem kontroli ze strony organów podatkowych do czasu upływu terminu przedawnienia, czyli z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności (rozliczenia) podatku.