Nowelizacja ustawy o pracy na morzu a faktyczne interesy polskich marynarzy

W dniu 19.08.2021 r. Prezydent RP podpisał ustawę z dnia z dnia 23 lipca 2021 r. o zmianie ustawy o pracy na morzu. W niniejszej publikacji krótko przedstawimy i scharakteryzujemy przedmiotową nowelizację, a także dokonamy omówienia głównych zmian w ustawie, w zestawieniu z aktualnym i realnym interesem polskich marynarzy.

W szczególności postaramy się udzielić odpowiedzi na pytania, co tak naprawdę wprowadzane zmiany oznaczają dla polskich marynarzy i w jakim zakresie nowelizacja ta ma ich dotyczyć. Ponadto zweryfikujemy, czy omawiana nowelizacja wychodzi naprzeciw realnym problemom ludzi morza, z którymi zmagają się każdego dnia, w szczególności mając na względzie trwający czas pandemii COVID-19 oraz ambitne plany zbudowania „polskiej” floty offshore lub LNG.

Wstęp

Celem omawianego aktu prawnego jest implementacja do polskiego prawa zmian wynikających z poprawek do Konwencji o pracy na morzu z 2006 r. (Konwencja MLC), które to zostały przyjęte przez Specjalny Trójstronny Komitet w dniu 27 kwietnia 2018 r., a następnie zatwierdzone przez Międzynarodową Organizację Pracy w dniu 5 czerwca 2018 r. Ww. poprawki weszły w życie w dniu 26 grudnia 2020 r., z uwagi na brak sprzeciwu więcej niż 40% państw - stron Konwencji. W takiej sytuacji uznaje się zmiany w Konwencji za wiążące dla Państw-sygnatariuszy.

Z uwagi na fakt, iż ustawa z dnia 05 sierpnia 2015 r. o pracy na morzu stanowi implementację do polskiego porządku prawnego postanowień Konwencji MLC, mając na względzie zmiany w akcie prawnym o randze międzynarodowej, zaistniała konieczność wprowadzenia zmian również w ustawodawstwie krajowym.

Poprawki z 2018 r. do Konwencji MLC, będące podstawą nowelizacji polskiej ustawy o pracy na morzu, co do zasady mają na celu zabezpieczenie praw pracowniczych marynarzy w sytuacji ataku piratów lub zbrojnej napaści na statek i spowodowanego nim wymuszonego uwięzienia marynarzy na statku lub poza nim. Poprawki mają zapewnić ciągłość marynarskiej umowy o pracę podczas uwięzienia marynarza na statku lub poza nim na skutek piractwa lub zbrojnej napaści na statek, niezależnie od tego, czy upłynął okres na jaki umowa była zawarta lub czy strona umowy powiadomiła o jej zawieszeniu lub wypowiedzeniu. Ponadto, w polskiej ustawie o pracy na morzu dokonano szeregu zmian dotyczących kwestii organizacyjnych i administracyjnych w zakresie chociażby procedury wydawania świadectw zdrowia czy dokonywania wpisów w książeczkach żeglarskich.

Ustawa z dnia 23 lipca 2021 r. o zmianie ustawy o pracy na morzu - najważniejsze zmiany

• 1. zmiany w definicjach legalnych: uproszczenie definicji „armatora” oraz „marynarza” poprzez bezpośrednie odwołanie do definicji określonych w Konwencji MLC, zmiana definicji „statku niekonwencyjnego”, ale bez uwzględnienia np. platform hotelowych, które mogą okazać się przydatne przy projektach dot. MFW, dodanie definicji „piractwa” poprzez odwołanie do definicji określonej w Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza, sporządzonej w Montego Bay dnia 10 grudnia 1982 r. oraz dodanie definicji „zbrojnej napaści” poprzez kolejne bezpośrednie odesłanie do definiowanego pojęcia w rozumieniu Konwencji MLC;
• 2. zmiany dotyczące świadectw zdrowia:
  • a) możliwość wydania świadectwa zdrowia na okres krótszy niż 2 lata w przypadku marynarza, którego stan zdrowia, według uprawnionego lekarza, nie pozwala na wydanie świadectwa zdrowia na okres 2 lat,
  • b) możliwość uznawania świadectw zdrowia wydanych w innych państwach, jeśli są one wydane zgodnie z Konwencją STCW lub z Konwencją MLC – w dotychczasowym brzmieniu ustawy powyższa regulacja dotyczyła tylko Konwencji STCW;
• 3. uregulowanie kwestii związanych ze świadczeniami z tytułu niezdolności do pracy – dodanie nowych regulacji:
  Nowe przepisy mają na celu wskazanie, że marynarzowi, któremu w wyniku przeprowadzenia ponownego badania lekarskiego wydano świadectwo zdrowia stwierdzające brak zdolności do pracy na statku, może przysługiwać prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy zgodnie z trybem i na zasadach określonych w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych lub ustawie z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, a także marynarzowi, w stosunku do którego, w wyniku przeprowadzenia ponownego badania lekarskiego, zostały stwierdzone ograniczenia dotyczące zdolności do pracy, w szczególności w odniesieniu do czasu pracy lub zakresu obowiązków, wydaje się świadectwo zdrowia na inne stanowisko na statku zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami albo może przysługiwać mu prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy w trybie i na zasadach określonych w ww. przepisach;
• 4. zmiany w przepisach dotyczących książeczek żeglarskich:
  • a) zakaz dokonywania wpisów dotyczących jakości wykonania pracy przez marynarza oraz dokonania oceny samego marynarza,
  • b) możliwość dokonywania wpisów w książeczce żeglarskiej w języku angielskim,
  • c) rozszerzenie listy dokumentów, których posiadanie warunkuje uzyskanie książeczki żeglarskiej o świadectwa przeszkoleń stopnia wyższego,
  • d) modyfikacje w zakresie wystawienia książeczki żeglarskiej poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej – przed wydaniem książeczki żeglarskiej konsul Rzeczypospolitej Polskiej może żądać informacji o posiadaczu dokumentu nie tylko od właściwego dyrektora urzędu morskiego, ale również od kapitana statku,
  • e) ujednolicenie okresu ważności wszystkich książeczek żeglarskich bez rozróżnienia okoliczności czy jest ona wydawana studentowi, czy marynarzowi – okres ważności wszystkich książeczek żeglarskich ma wynosić 10 lat – usunięcie przepisów dotyczących okresu ważności książeczek żeglarskich wydawanych uczniom szkoły ponadpodstawowej, studentom oraz młodocianym na okres jedynie 5 lat,
  • f) zmiany dotyczące opłat za wydawanie książeczki żeglarskiej, poprzez zmianę waluty, w której opłaty są pobierane - z waluty euro na polskie złote, przy jednoczesnym pozostawieniu opłaty stanowiącej równoważność kwoty wyrażonej w euro w przypadku wystawiania książeczek żeglarskich poza granicami kraju przez konsulów,
  • g) dodanie uprawnienia w zakresie wydania książeczki żeglarskiej bezpłatnie marynarzom, którzy dotychczas posiadany, ważny, dokument utracili na skutek wypadku morskiego. Przy czym wskazuje się, że wypadek taki powinien zostać stwierdzony przez właściwy organ, zgodnie z Kodeksem międzynarodowych standardów i zalecanych praktyk postępowania w sprawach badania wypadków lub incydentów morskich, przyjętym przez Komitet Bezpieczeństwa Morskiego Międzynarodowej Organizacji Morskiej (IMO),
  • h) uchylenie przepisu stanowiącego, że dyrektor urzędu morskiego odmawia, w drodze decyzji, wystawienia książeczki żeglarskiej, jeżeli z wnioskiem wystąpiła osoba, wobec której prawomocnie orzeczono zakaz wykonywania pracy na statku. Bowiem Sądy nie orzekają o zakazie wykonywania pracy na statku;
• 5. wprowadzenie obowiązku przedkładania przez agencje pośrednictwa pracy dla marynarzy dowodu przedłużenia ubezpieczenia bądź zabezpieczenia finansowego odpowiedzialności za szkody poniesione przez marynarzy z tytułu nieskuteczności pośrednictwa pracy;
• 6. zmiany wynikające bezpośrednio z wprowadzonych poprawek z 2018 r. do Konwencji MLC:
  • a) zapewnienie ciągłości marynarskiej umowy o pracę, mimo jej rozwiązania, w sytuacji, gdy marynarz jest przetrzymywany na statku lub poza nim na skutek piractwa lub zbrojnej napaści na statek,
  • b) dodanie przepisów utrzymujących prawo do wynagrodzenia dla marynarza, który jest uwięziony na statku lub poza nim na skutek piractwa lub zbrojnej napaści na statek, aby przysługujące wynagrodzenie było wypłacane do czasu uwolnienia marynarza i jego należytej repatriacji,
  • c) w przypadku śmierci marynarza w czasie uwięzienia spowodowanego atakiem piratów lub zbrojną napaścią na statek, wynagrodzenie ma być wypłacane do dnia śmierci tego marynarza,
  • d) rozszerzenie prawa do bezpłatnej repatriacji marynarzy przetrzymywanych na statku na skutek piractwa lub zbrojnej napaści na statek;
• 7. zmiany w zakresie czasu pracy: skrócenie okresu rozliczeniowego - rozliczenie czasu pracy na statku ma być dokonywane w okresie nieprzekraczającym 1 miesiąca, w miejsce aktualnie obowiązującego 6-miesięcznego okresu rozliczeniowego;
• 8. modyfikacje w przepisach stosowanych do stosunków pracy na statkach niekonwencyjnych:
  • a) zrównanie sytuacji załóg statków konwencyjnych, w rozumieniu ustawy i Konwencji MLC, oraz statków niepodlegających przedmiotowej konwencji (w szczególności statków pełniących stałe pogotowie oraz statków specjalistycznych, takich jak holowniki, pogłębiarki oraz dźwigi pływające) w zakresie obowiązku armatora do zapewnienia załogom bezpłatnego wyżywienia,
  • b) wyłączenie stosowania przepisów dotyczących repatriacji i porzucenia marynarzy oraz ich zabezpieczenia finansowego na wypadek porzucenia marynarza, w stosunku do statków niekonwencyjnych, które nie odbywają podróży morskiej;
• 9. zmiany dotyczące przepisów o odpowiedzialności karnej: zmiana dotycząca sankcji karnej dla prowadzącego agencję zatrudnienia – karę grzywny (jako sankcję karną) zamieniono na karę pieniężną (jako sankcję administracyjną), a tym samym jest to jednoznaczne ze zmianą trybu ich orzekania.

Nowelizacja ustawy o pracy na morzu, a realne problemy marynarzy

Ustawa o pracy na morzu reguluje warunki pracy i życia marynarzy na statkach objętych zakresem stosowania Konwencji MLC 2006, a więc statków morskich przeznaczonych lub używanych do prowadzenia działalności gospodarczej, z wyjątkiem statków rybackich.

Jak powszechnie wiadomo, branża morska, a w szczególności zatrudnianie marynarzy do pracy na statkach morskich, skonstruowane jest w taki sposób, iż bardzo rzadko w stosunku do polskich marynarzy, zatrudnionych najczęściej przez pracodawcę zagranicznego do pracy na rzecz armatora, którego siedziba również znajduje się poza granicami Polski, ww. ustawa znajdzie zastosowanie. Ponadto, bardzo często same marynarskie umowy o pracę (eng. Seafarer’s Employment Agreement) zawierane nawet za pośrednictwem polskiej agencji zatrudnienia jako prawo właściwe dla rozpoznawania wszelkich kwestii związanymi z zatrudnieniem, ustanawiają prawo obce, względnie prawo bandery (które, mając na względzie istnienie tzw. tanich bander również jest prawem obcym).

Powyższe oczywiście nie oznacza, iż omawiana ustawa w ogóle nie znajdzie zastosowania w odniesieniu do polskich marynarzy. Mimo, że w chwili obecnej polscy armatorzy oraz statki noszące polską banderę są w mniejszości, to absolutnie nie można ich pomijać w kontekście stosowania polskich przepisów, a tym samym omawianej w niniejszej publikacji ustawy o pracy na morzu.

Oczywiście, zestawiając ze sobą marynarzy zatrudnionych przez pracodawców zagranicznych w oparciu o marynarskie umowy o pracę na obcym prawie, z tymi zatrudnionymi do pracy na polskich statkach w oparciu o rodzime przepisy należy jednoznacznie wskazać, iż przewaga liczebna występuje po stronie tej pierwszej grupy. Innymi słowy, ww. nowelizacja ustawy o pracy na morzu będzie dotyczyła jedynie pewnego wycinka grupy, którą stanowią polscy marynarze, a co za tym idzie nie poprawi ona sytuacji wszystkich przedstawicieli branży.

Co bardziej istotne, Konwencja MLC (a tym samym i polska ustawa o pracy na morzu) nadal nie przewiduje w swej treści szczegółowych rozwiązań w kontekście zabezpieczenia finansowego marynarzy w przypadku ich śmierci czy trwałej niezdolności do pracy spowodowanej przez inny czynnik aniżeli uszkodzenie ciała oraz choroba w związku z pełnieniem służby. Powyższe dotyczy w szczególności takich zdarzeń jak udary - niedokrwienny i krwotoczny, czy zawały serca. Niestety mimo kolejnych poprawek do Konwencji MLC, przedmiotowy akt prawny w dalszym ciągu w swej treści pomija ww. zdarzenia, które mają miejsce coraz częściej wśród załóg statków morskich, a w konsekwencji czego, marynarze lub ich rodziny bardzo często pozostawieni są bez odpowiednich narzędzi umożliwiających dochodzenie roszczeń odszkodowawczych.

Podobnie ma się sytuacja w odniesieniu do problemów, z którymi aktualnie borykają się marynarze i ich rodziny, a więc kwestia zachorowania na COVID-19. Samo zachorowanie i wynikająca z tego czasowa niezdolność do pracy bywa uznawana za podstawę wypłaty świadczeń chorobowych (tzw. sick pay), natomiast z poziomu Konwencji brak jest uregulowań dla Państw-sygnatariuszy, zmierzających do uznania choroby COVID-19 jako choroby zawodowej, lub zapewniających zabezpieczenie finansowe na wypadek śmierci, lub trwałej niezdolności do pracy na morzu. Mimo coraz częstszych infekcji na statkach, a co za tym idzie zachorowań wśród marynarzy skutkujących nawet ich śmiercią, przedmiotowy problem nie został, póki co formalnie poruszony przez Międzynarodową Organizację Pracy, a tym samym nadal brak jest regulacji międzynarodowych zabezpieczających marynarzy i ich rodziny w powyższym zakresie.

Podsumowanie

Ustawa z dnia 23 lipca 2021 o zmianie ustawy o pracy na morzu wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia. Jako że została ona ogłoszona w dzienniku ustaw w dniu 08.09.2021 r., toteż wejdzie w życie 22.09.2021 r.

Odpowiadając na pytania postawione we wstępnej części niniejszej publikacji należy wskazać, iż co do zasady, kierunek zmian (w szczególności tych dotyczących zabezpieczenia praw pracowniczych marynarzy w sytuacji ataku piratów lub zbrojnej napaści na statek i spowodowanego nim wymuszonego uwięzienia marynarzy na statku lub poza nim), który zmierza do zwiększenia bezpieczeństwa marynarzy, ocenić należy pozytywnie, nawet jeśli zmiany te mają dotyczyć jedynie wąskiej grupy marynarzy. Co więcej, omawiane poprawki do konwencji MLC (a co za tym idzie nowelizacja polskiej ustawy o pracy na morzu), nadal stanowią jedynie przystanek na drodze do pełnego zabezpieczenia marynarzy zatrudnionych do pracy na statkach morskich i nie ma tu znaczenia czy mówimy jedynie o polskich marynarzach zatrudnionych u polskich oraz zagranicznych pracodawców, ale o całej grupie zawodowej rozsianej po świecie.

W dalszym ciągu istnieje sfera w ogóle niezagospodarowana przez odpowiednie regulacje międzynarodowe, a co za tym idzie również i polskie przepisy, dlatego też niezbędne będą poprawki idące dużo dalej. Chodzi tutaj o pełne zabezpieczenie finansowe marynarzy i ich rodzin na wypadek śmierci, lub trwałej niezdolności do dalszej pracy na morzu, która byłaby wynikiem nie tylko wypadku przy pracy, skutkującym określonym rozstrojem zdrowia, ale także która powstałaby w rezultacie zdarzenia czy choroby niebędącej wypadkiem, ale nastąpiłaby w trakcie zatrudnienia i byłaby choć pośrednio związana z wykonywaną pracą. Mamy tu na myśli udar, zawał serca, malarię czy chorobę COVID-19. Oczywiście ww. stany czy choroby przytoczone zostały jedynie tytułem przykładu, ponieważ katalog zdarzeń związanych pośrednio z wykonywaną pracą, a skutkujących poważnym rozstrojem zdrowia jest zdecydowanie szerszy.

Mając na względzie powyższe, dopiero wprowadzenie takich regulacji, które w pełni zapewnią odszkodowanie finansowe w przypadku śmierci lub długotrwałej niepełnosprawności, bezwzględnie wszystkim marynarzom pracującym na statkach podnoszących banderę armatorów państw sygnatariuszy Konwencji MLC, będzie świadczyło o pełnym zabezpieczeniu finansowym marynarzy i ich rodzin. Aktualnie, omawiane poprawki do Konwencji, a co za tym idzie nowelizacja ustawy krajowej są jedynie kolejnym etapem i w praktyce niewielkim krokiem zmierzającym do zapewnienia skutecznej ochrony marynarzom i ich rodzinom.

Mateusz Romowicz; współautor: Paweł Zboina - prawnik