Narodowe Centrum Badań i Rozwoju opublikowało w ubiegłym tygodniu na swojej stronie internetowej raport końcowy z ewaluacji „Ocena śródokresowa programu INNOship”. Jest to program sektorowy finansowany ze środków Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój (POIR).
Opublikowany raport prezentuje wyniki badania ewaluacyjnego realizowanego od września do grudnia 2020 roku, którego celem była ocena skuteczności efektów oraz aktualności zakresu tematycznego programu INNOship.
Program INNOship to pierwszy w Polsce kompleksowy program wsparcia prac badawczo-rozwojowych w przemyśle okrętowym wdrażany przez NCBR. Został zainicjowany przez Związek Pracodawców FORUM OKRĘTOWE, w którego składzie są stocznie produkcyjne i remontowe, dostawcy usług, kooperanci i producenci wyposażenia okrętowego, ośrodki naukowe i badawcze, a także inne firmy i instytucje aktywne w branży.
W 2017 r. Związek Pracodawców FORUM OKRĘTOWE złożył studium wykonalności programu sektorowego, sfinansowane przez należące do niego podmioty w kwocie ok. 400 tys. zł, będące odpowiedzią na ofertę NCBR wsparcia poszczególnych sektorów gospodarki w ramach działania Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój. Głównym celem Programu był wzrost konkurencyjności polskiego sektora okrętowego w perspektywie do roku 2023.
O komentarz poprosiliśmy dyrektora Biura FORUM OKRETOWEGO Ireneusza Karaśkiewicza, który brał udział w ocenie efektów Programu i uczestniczył w spotkaniach temu poświęconych:
- Jakie są efekty programu INNOship? Czy rzeczywiście doprowadził on do wzrostu konkurencyjności polskiego sektora okrętowego?
- Na początku niech przemówią liczby. W ramach programu INNOship ogłoszono dwa konkursy: pierwszy w roku 2018, na który przydzielono 120 mln zł i drugi – w roku 2019 - z alokacją 200 mln zł. Łącznie na oba konkursy przeznaczono 320 mln zł.
W pierwszym konkursie podpisano umowy o wartości 33 mln zł, czyli wykorzystano zaledwie 27,5 proc. środków. W drugim było jeszcze gorzej – wartość podpisanych z uczestnikami konkursu umów wyniosła 23 mln zł, co stanowiło 11,5 proc. przydzielonych środków. Łącznie podpisano umowy na kwotę 56 mln zł. W obu konkursach łącznie złożono 45 wniosków z czego 12 zakończyło się podpisaniem umowy.
Jak widać, zainteresowanie konkursami okazało się niższe niż przewidywano. Skuteczność wnioskodawców była poniżej średniej dla wszystkich programów NCBR – na poziomie 27 proc., natomiast wykorzystanie alokowanych środków – 17,5 proc.
Znalezieniu przyczyn takiego stanu rzeczy poświęcona była właśnie ewaluacja śródokresowa tego Programu, dokonana przez NCBR, w trakcie której staraliśmy się znaleźć odpowiedź na pytanie dlaczego takie są efekty Programu i czy jego konstrukcja oraz zakres tematyczny dopasowany jest do dzisiejszych realiów polskiego przemysłu okrętowego.
- W jaki sposób dokonano tej ewaluacji i kto w niej uczestniczył?
- Badanie zostało przeprowadzone przez NCBR wg metodologii opracowanej przez jej Sekcję Analiz i Ewaluacji. Zgromadzono dane na podstawie Ankiet skierowanych do Wnioskodawców nieskutecznych i Beneficjentów, przeprowadzono tzw. Wywiady Pogłębione m.in. z członkami Komitetu Sterującego, przeprowadzono ekspertyzy dziedzinowe dokonane przez niezależnych ekspertów oraz przeprowadzone została dogłębna analiza programu w trakcie spotkania tzw. Panelu Ekspertów. W ewaluacji wzięła udział szeroka reprezentacja sektora okrętowego: przedstawiciele przemysłu, ośrodków naukowych i badawczych, niezależnych ekspertów, reprezentowane były dwa główne ośrodki przemysłu okrętowego: pomorski i zachodniopomorski.
Związek Pracodawców FORUM OKRETOWE wziął udział w dwóch z wyżej wymienionych analizach: w Wywiadzie Pogłębionym oraz w Panelu Ekspertów – były to wielogodzinne spotkania poświęcone omówieniu przebiegu programu, ale również przedstawieniu przeze mnie obecnych realiów w przemyśle okrętowym w Polsce i na świecie w jakich ten program jest realizowany.
- Jakie są zatem przyczyny taki niskiego wykorzystania alokowanych środków?
- Raport bardzo szczegółowo opisuje te przyczyny, dlatego zachęcam do jego lektury. Tu zwrócę tylko uwagę na kilka z nich.
Po pierwsze, wartość dofinansowania projektów badawczych: branża okrętowa to niskoprofitowa działalność i była ona taka również przed wybuchem pandemii COVID-19. Zdobycie dofinansowania w ramach Programu na poziomie ok. 60 proc. wartości projektu powoduje, że pozostałą część Wnioskodawca musi sfinansować sam: w postaci środków własnych lub kredytu. I tutaj rzeczywiście jest istotny problem dla branży walczącej się w tej chwili o przetrwanie – wiele firm po prostu na to nie stać.
Trudną sytuację pogłębił jeszcze wybuch epidemii. W trakcie naszych spotkań podkreślałem konieczność zmian w tym zakresie: jeżeli niemożliwe jest zwiększenie poziomu dofinansowania do poziomu 100 proc., bo takie są ograniczenia wynikające w regulacji Unii Europejskiej, to wprowadzenie takich rozwiązań, by Wnioskodawcy mogli sfinansować pozostałą część projektu z innych, uruchamianych właśnie programów pomocowych. Jest to co prawda poza zakresem kompetencyjnym NCBR, ale oceniając przebieg Programu, trzeba na ten aspekt zwrócić uwagę.
Drugą istotną barierą na którą zwracałem uwagę były niezwykle długie i skomplikowane procedury naboru, ewaluacji i przygotowania umów z Beneficjentami. Samo oczekiwanie na wyniki oceny merytorycznej trwało 4 miesiące, a okres od zamknięcia naboru wniosków do podpisania umów z Beneficjentami - około 1 roku.
Mogło to prowadzić do dezaktualizacji kosztów wynikających ze zmiany cen założonych w projekcie: kosztów pracy, materiałów i usług, oraz wstępnych umów zawartych z podwykonawcami projektu. Powoduje to, że wnioskodawcy wstrzymują się z pełnym zaangażowaniem w projekt, nie mając zagwarantowanego finasowania na badania ze strony Programu, a nawet rezygnacji z podpisania umowy.
I najważniejsze - przeciągające się procedury naboru mogą powodować, że temat, którego dotyczy badanie, może się już zdezaktualizować. W hipotetycznej sytuacji: gdy dofinansowanie badawcze dotyczy projektu - np. zaprojektowania innowacyjnej jednostki - który ma być skomercjalizowany, nikt nie może sobie pozwolić na roczne oczekiwanie na decyzję odnośnie dofinasowania z Programu. W warunkach panującej ostrej konkurencji to niemożliwe.
Kolejną barierą były niezwykle skomplikowane procedury naboru. Powodowały one konieczność zaangażowania środków własnych na zatrudnienie zewnętrznych firm konsultingowych. Dla wielu małych i średnich przedsiębiorstw były to koszty zbyt wysokie, przy dużym ryzyku niepowodzenia w aplikowaniu.
Raport opisuje jeszcze wiele innych barier – gorąco zachęcam do poświęcenia chwili czasu i do jego lektury. To bardzo ciekawy dokument.
- Jaki był obszar merytoryczny składanych wniosków?
- Zdecydowana większość wniosków dotyczyła obszaru badawczego 2 i 3. Dotyczyły one m.in. rozwoju i wdrożenia przyjaznych dla środowiska naturalnego oraz spełniających aktualne i przyszłe normy środowiskowe jednostek pływających. Branża bardzo dobrze odczytała nadchodzące trendy – ogromna szkoda, że bardzo dużo tych wniosków przepadało w trakcie procesu aplikacyjnego.
- Na co jeszcze zwróciłby Pan uwagę w tym Raporcie i co będzie z nim dalej?
- Raport kończy się rekomendacjami, jakich należy dokonać zmian. W naszych spotkaniach podkreślaliśmy konieczność dostosowania Programu do realiów w jakich znalazł się przemysł okrętowy w związku pandemią COVID-19 oraz czekających nas nowych wyzwań.
Przemysł okrętowy czeka w najbliższych latach rewolucja technologiczna związana z dekarbonizacją żeglugi. Rozpoczął się wyścig technologiczny związany z opracowaniem nowych, bez-emisyjnych napędów jednostek pływających. Polski przemysł okrętowy, biura projektowe i ośrodki badawcze również się do niego włączają. Do tego potrzebne są pieniądze na badania i taka organizacja ich dostępności, by uwzględniły one realia w jakich znalazł się przemysł okrętowy w związku z pandemią COVID-19.
Ogromnie cieszy to, że w Panelu Ekspertów wszyscy byliśmy zgodni co do tego, iż kontynuacja Programu jest konieczna, jednak należy wprowadzić w nim istotne zmiany oparte o doświadczenia z 1 i 2 naboru.
- Czy Program ten będzie kontynuowany?
- Istotą przygotowanego przez FORUM OKRĘTOWE Programu Odbudowy Przemysłu Stoczniowego w Polsce jest skok technologiczny całej branży. W tym kontekście kontynuacja programu INNOship – po niezbędnych modyfikacjach – jest absolutnie niezbędna. Pieniądze są bardzo potrzebne polskim firmom na badanie i tworzenie innowacyjnych produktów w nadchodzących czasach dużych zmian technologicznych. Związek Pracodawców FORUM OKRĘTOWE będzie wspierał kontynuację programu INNOship.
Niebawem Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej rozpocznie konsultacje publiczne na temat nowej perspektywy budżetowej. W rozmowach z pracownikami NCBR znajduję duże zrozumienie dla naszej sprawy oraz konieczność przeprowadzenia niezbędnych zmian w Programie. Do procesu konsultacyjnego nad nimi chcemy zaangażować całe środowisko okrętowe w Polsce.
- Dziękuję za rozmowę.
RED., Fot.: Adobe Stock
Treść całego dokumentu dostępna pod poniższym linkiem:
Ocena środowiskowa programu INNOship
USD
EUR
CHF
GBP