Czy marynarz może ogłosić upadłość konsumencką?

Epidemia koronawirusa (Covid-19) wpłynęła znacząco na sytuację gospodarczą wielu podmiotów. Przedsiębiorcy podejmują działania w celu utrzymywania swoich działalności, dokonywane są optymalizacje i analizy mające uchronić firmy przed stanem niewypłacalności.

Trzeba jednak mieć na uwadze, że także osoby nieprowadzące działalności gospodarczej silnie odczuwają skutki pandemii. We wcześniejszych publikacjach zwracaliśmy uwagę na problemy w zakresie otrzymywania wynagrodzeń, które mogą wpłynąć na wypłacalność wielu gospodarstw domowych.

Co zatem mogą zrobić osoby nieprowadzące działalności gospodarczej na wypadek niewypłacalności? Przepisy ustawy Prawo upadłościowe przewidują możliwość ogłoszenia upadłości. Zachęcamy do zapoznania się z informacjami dotyczącymi tego postępowania. Znajdując się w stanie niewypłacalności należy bowiem dobrze rozważyć swoją sytuację i poznać wszelkie ryzyka, z jakimi wiąże się tzw. upadłość konsumencka.

Coraz szersze grono marynarzy i ich rodzin kieruje do Kancelarii pytania dotyczące ewentualnej upadłości konsumenckiej. Pytania te pojawiły się jako wypadkowa przepisów „tarczy antykryzysowej”, która całkowicie pomija marynarzy jako grupę, która powinna być objęta rządowym wsparciem w związku z pandemią Covid-19.

Wychodząc naprzeciw tym licznym zapytaniom i wątpliwościom zgłaszanym przez rodziny marynarskie, przygotowaliśmy stosowną publikację w tym zakresie.

Czym jest niewypłacalność?

Zacznijmy od tego, że ustawa prawo upadłościowe precyzuje, że dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Oznacza to, że niewypłacalność dotyczy osób, które nie posiadają faktycznej zdolności płatniczej z powodu braku pieniędzy w wysokości pozwalającej na uregulowanie wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Weryfikacji należy jednak poddać zobowiązania, które są wymagalne – a więc te, których termin płatności już minął. Orzecznictwo wskazuje przy tym, że o stanie niewypłacalności można mówić wówczas, gdy dłużnik z braku środków przez dłuższy czas nie wykonuje przeważającej części swoich zobowiązań, a domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące.

Cel postępowania

Składając wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej liczą na oddłużenie i choćby częściowe umorzenie długów. Przeprowadzenie postępowania upadłościowego ma doprowadzić do oddłużenia dłużnika, jednak – co należy podkreślić – ma ono również zabezpieczać interesy wierzycieli. W wypadku utrzymywania się stanu zadłużenia możliwe jest złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Prawo upadłościowe nie ogranicza takiej możliwości jedynie do przedsiębiorców, a z tzw. upadłości konsumenckiej mogą skorzystać także osoby nieprowadzące działalności gospodarczej. Projekt zmiany ustawy, który doprowadził do nowelizacji Prawa upadłościowego od dnia 24 marca 2020 roku zakładał praktyczne ujednolicenie sytuacji prawnej osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą z osobą nieprowadzącą takiej działalności na gruncie prawa upadłościowego. Postępowanie uregulowane ustawą wobec osób fizycznych należy prowadzić również tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym.

Wniosek o ogłoszenie upadłości

Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć sam dłużnik. Wierzyciel może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej, która była przedsiębiorcą, także po zaprzestaniu prowadzenia przez nią działalności gospodarczej, jeżeli od dnia wykreślenia z właściwego rejestru nie upłynął rok. Wierzyciel może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej, która faktycznie prowadziła działalność gospodarczą, nawet wówczas gdy nie dopełniła obowiązku jej zgłoszenia we właściwym rejestrze, jeżeli od dnia zaprzestania prowadzenia działalności nie upłynął rok.

Wpisując we wniosku dane, trzeba pamiętać, że sąd umarza postępowanie, jeżeli zostanie ujawnione, że dane podane przez dłużnika we wniosku o ogłoszenie upadłości są niezgodne z prawdą lub niezupełne, chyba że niezgodność lub niezupełność nie są istotne lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi. Wniosek powinien zostać wypełniony skrupulatnie.

Tryb postępowania

Uwzględniając wniosek o ogłoszenie upadłości, sąd wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości, w którym m.in. wzywa wierzycieli upadłego do zgłoszenia wierzytelności syndykowi oraz wzywa osoby, którym przysługują prawa oraz prawa i roszczenia osobiste ciążące na nieruchomości należącej do upadłego, jeżeli nie zostały ujawnione w księdze wieczystej, do ich zgłaszania. W postanowieniu sąd określa także, czy postępowanie upadłościowe będzie prowadzone w trybie określonym w art. 4911 ust. 1 czy 2. Już w uzasadnieniu do ustawy zmieniającej Prawo upadłościowe z dniem 24 marca 2020 roku wskazano, że kluczową zmianą w obowiązującym obecnie modelu upadłości osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej jest wprowadzenie możliwości przeprowadzenia postępowania zmierzającego do oddłużenia takiej osoby w trzech trybach:

1) na podstawie przepisów ogólnych dotyczących, co do zasady, przedsiębiorców z możliwością wykorzystania także procedury przygotowanej likwidacji;
2) w drodze zawarcia układu na zgromadzeniu wierzycieli, bez ogłaszania upadłości;
3) w uproszczonej procedurze upadłościowej przewidzianej w Tytule V w Dziale II.

Co do zasady postępowanie względem osób nieprowadzących działalności gospodarczej może być prowadzone we wskazanej powyżej procedurze uproszczonej. Zgodnie z artykułem 491 1 ust. 2 Prawa upadłościowego postępowanie może być jednak prowadzone na zasadach ogólnych – takich jak względem przedsiębiorców – jeżeli jest to uzasadnione znacznym rozmiarem majątku dłużnika, znaczną liczbą wierzycieli lub innymi uzasadnionymi przewidywaniami co do zwiększonego stopnia skomplikowania postępowania.

W toku postępowania upadłościowego możliwe jest także zawarcie układu z wierzycielami. Jak stanowi art. 491 22 Prawa upadłościowego, jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że w drodze układu zostaną osiągnięte cele postępowania, sędzia-komisarz, na wniosek upadłego, postanowieniem zwołuje zgromadzenie wierzycieli w celu zawarcia układu. Zwołując zgromadzenie wierzycieli sędzia-komisarz może wstrzymać likwidację majątku upadłego, w szczególności lokalu mieszkalnego albo domu jednorodzinnego, w którym zamieszkuje upadły.

Czy powód niewypłacalności ma znaczenie?

Należy wskazać, iż przed dniem 24 marca 2020 roku przepisy przewidywały oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Aktualnie możliwość ogłoszenia upadłości nie jest warunkowana od braku zawinienia w doprowadzeniu do niewypłacalności.

Przyczyna niewypłacalności nie pozostaje jednak zupełnie bez wpływu na postępowanie. Podlega ona badaniu na etapie ustalania planu spłaty wierzycieli. Zgodnie z art. 49114a Prawa upadłościowego sąd wydaje postanowienie o odmowie ustalenia planu spłaty wierzycieli albo umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli lub warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeżeli:

1) upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań,
2) w okresie 10 lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do upadłego prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań - chyba że ustalenie planu spłaty wierzycieli lub umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli lub warunkowe umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi. Zawinione doprowadzenie do niewypłacalności może zatem doprowadzić do odmowy ustalenia spłaty wierzycieli albo umorzenia zobowiązań.

Przyczyny niewypłacalności nie pozostają bez znaczenia także na wypadek ustalenia planu spłaty wierzycieli. Na tym etapie sąd ustala, czy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa i od tego uzależnia okres, w jakim upadły będzie zobowiązany spłacać swoje zobowiązania. Co do zasady okres ten jest nie dłuższy niż 36 miesięcy, jednak w przypadku ustalenia, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, plan spłaty wierzycieli nie może być ustalony na okres krótszy niż trzydzieści sześć miesięcy ani dłuższy niż osiemdziesiąt cztery miesiące.

Osoby, które w sposób zawiniony doprowadziły do swojej niewypłacalności będą zatem spłacać wierzycieli przed dłuższy okres – nawet do 7 lat.

Umorzenie zobowiązań?

Należy mieć na uwadze, że złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie powoduje automatycznie umorzenia zobowiązań dłużnika. Dłużnik powinien spłacać zobowiązania w wysokości, na jaką pozwoli jego majątek. Nie zapominajmy, że postępowanie upadłościowe winno także zabezpieczać interesy wierzycieli. W postanowieniu o ustaleniu planu spłaty wierzycieli sąd określa, w jakim zakresie i okresie, nie dłuższym niż trzydzieści sześć miesięcy, upadły jest obowiązany spłacać zobowiązania, które w postępowaniu upadłościowym prowadzonym zgodnie z przepisami części pierwszej zostałyby uznane na liście wierzytelności, oraz jaka część zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty wierzycieli. Wierzytelności mają zatem zostać spłacone w najwyższym możliwym stopniu. W niektórych przypadkach umorzenie zobowiązań jest możliwe.

Sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Jeżeli niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli wynikająca z osobistej sytuacji upadłego nie ma charakteru trwałego, sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli pod warunkiem, że w terminie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty wierzycieli, na skutek którego sąd, uznając, że ustała niezdolność upadłego do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, uchyli postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli i ustali plan spłaty wierzycieli. Należy jednak pamiętać, że w okresie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli upadły nie może dokonywać czynności prawnych, dotyczących jego majątku, które mogłyby pogorszyć jego sytuację majątkową.

Co istotne jednak, nie wszystkie zobowiązania mogą ulegać umorzeniu. Nie podlegają umorzeniu zobowiązania o charakterze alimentacyjnym, zobowiązania wynikające z rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci, zobowiązania do zapłaty orzeczonych przez sąd kar grzywny, a także do wykonania obowiązku naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, zobowiązania do zapłaty nawiązki lub świadczenia pieniężnego orzeczonych przez sąd jako środek karny lub środek związany z poddaniem sprawcy próbie, jak również zobowiązania do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem oraz zobowiązania, których upadły umyślnie nie ujawnił, jeżeli wierzyciel nie brał udziału w postępowaniu.

Uwagi i ryzyka

Składając wniosek o ogłoszenie upadłości i licząc na oddłużenie należy wziąć pod uwagę, że postępowanie pozbawi dłużnika posiadanego majątku. Nadzór nad majątkiem dłużnika jest przekazywany syndykowi. Wyboru sposobu likwidacji masy upadłości dokonuje samodzielnie syndyk w sposób, który umożliwia zaspokojenie wierzycieli w jak największym stopniu, z uwzględnieniem kosztów likwidacji. W okresie wykonywania planu spłaty wierzycieli upadły nie może dokonywać czynności prawnych, dotyczących jego majątku, które mogłyby pogorszyć jego zdolność do wykonania planu spłaty wierzycieli. Jeżeli dłużnik posiada np. nieruchomość, musi liczyć się z tym, że zostanie ona sprzedana, a środki uzyskane ze sprzedaży zostaną spożytkowane w toku postępowania. Jeżeli upadły nie wskaże lub nie wyda syndykowi całego majątku, niezbędnych dokumentów lub w inny sposób nie wykonuje ciążących na nim obowiązków, sąd, z urzędu albo na wniosek syndyka lub wierzyciela, po wysłuchaniu upadłego, syndyka, a w razie potrzeby także wierzycieli, umarza postępowanie, chyba że uchybienie przez upadłego ciążącym na nim obowiązkom nie jest istotne lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

Istotnym jest również, że sąd nie jest związany stanowiskiem upadłego oraz wierzycieli co do treści planu spłaty wierzycieli. Ustalając plan spłaty wierzycieli, sąd bierze pod uwagę możliwości zarobkowe upadłego, konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu oraz ich potrzeby mieszkaniowe, wysokość niezaspokojonych wierzytelności oraz stopień zaspokojenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym. Nie oznacza to jednak, że nieruchomość dłużnika nie może zostać sprzedana. Jeżeli upadły jest osobą fizyczną i w skład masy upadłości wchodzi lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny, w którym zamieszkuje upadły, a konieczne jest zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, z sumy uzyskanej z jego sprzedaży wydziela się upadłemu kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości za okres od dwunastu do dwudziestu czterech miesięcy.

Decydując się na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości należy także pamiętać, że z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa,. Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny. Istnieje także szereg czynności, które mogą być uznane za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości, co oznacza, że jeśli dłużnik wyzbył się jakiegoś majątku może to być uznane za bezskuteczne i majątek taki będzie brany pod uwagę w toku postępowania.

Czy tylko wniosek o ogłoszenie upadłości?

Należy wskazać, iż dłużnik będący osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej, który stał się niewypłacalny, może wystąpić do sądu upadłościowego o otwarcie postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli. Sąd może także skierować do takiego postępowania dłużnika, który złożył wniosek o ogłoszenie upadłości, chyba że dłużnik we wniosku o ogłoszenie upadłości złożył oświadczenie, że nie wyraża zgody na udział w postępowaniu o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli. Uwzględnienie wniosku zależne jest jednak od możliwości zarobkowych dłużnika. Zgodnie z ustawą Prawo upadłościowe sąd uwzględnia wniosek dłużnika o otwarcie postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli albo może skierować go do tego postępowania, jeżeli możliwości zarobkowe dłużnika oraz jego sytuacja zawodowa wskazują na zdolność do pokrycia kosztów postępowania o zawarcie układu oraz możliwość zawarcia i wykonania układu z wierzycielami. Wniosek o otwarcie postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli składa się na formularzu.

Do postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli, w tym do zawarcia układu, jego skutków, zmiany oraz uchylenia stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne dotyczące przyspieszonego postępowania układowego.

Podsumowanie

Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości dla wielu dłużników (w tym marynarzy) może okazać się szansą na oddłużenie. Kancelaria rekomenduje jednak dokładną analizę sytuacji majątkowej przed zdecydowaniem się na taki krok.

Wyżej opisane postępowanie znacząco wpłynie na sytuację dłużnika, pozbawi go możliwości decydowania o majątku, może wpłynąć na majątek wspólny małżonków, a także na czynności dokonane przed złożeniem wniosku.

Przed złożeniem wniosku, zachęcamy do weryfikacji umów, z których wynika zadłużenie, prób negocjowania umów, warunków spłaty, zawierania ugód.

W wielu przypadkach, zwłaszcza w przypadku przejściowych problemów finansowych, działania negocjacyjne mogą być wystarczające, bez konieczności ogłaszania upadłości. Pamiętajmy, że każda sprawa wymaga indywidualnego podejścia.