Incoterms 2020 – nowe reguły Międzynarodowej Izby Handlowej

Po upływie blisko dziesięciu lat od czasu udostępnienia reguł Międzynarodowej Izby Handlowej do stosowania w krajowych i międzynarodowych warunkach handlowych – Incoterms 2010, światło dzienne ujrzały zmodyfikowane zasady stosowania reguł określających warunki sprzedaży towarów oznaczone jako Incoterms 2020. Efekty prac ICC (International Chamber of Commerce) nie przynoszą rewolucji, stanowią natomiast twórcze rozwinięcie ugruntowanych i sprawdzonych w praktyce rozwiązań ułatwiających i cywilizujących międzynarodowy obrót towarowy.

Charakter i cel aktualizacji reguł Incoterms

Międzynarodowa Izba Handlowa (ang. International Chamber of Commerce, dalej: ICC) to powstała już w 1919 r. – największa tego typu na świecie – międzynarodowa organizacja pozarządowa zrzeszająca przedsiębiorców z ponad stu krajów świata, której nadrzędnym celem jest podejmowanie wysiłków dla promocji i rozwoju wolnego rynku oraz swobodnego przepływu kapitału. W zakresie działania ICC mieści się, m.in. ustalanie reguł i zasad towarzyszących sprzedaży dóbr i transportowi towarów z uwzględnieniem aktualnych regulacji prawnych oraz uwarunkowań ekonomicznych istniejących na rynkach światowych.

Początki ustalania klauzul handlowych znanych jako Incoterms sięgają jeszcze okresu przedwojennego i od tego czasu podlegają kolejnym aktualizacjom, ukierunkowanym na zapewnienie możliwie jak najszerszego ich zastosowania w obrocie pomiędzy przedsiębiorcami.

Nie może więc dziwić, iż niemal po dekadzie od opublikowania ostatniego zestawu reguł (znanych jako Incoterms 2010), ICC przedsiębrało starania dla wydania kolejnej wersji tworzonych przez siebie zasad. Cel przyświecający ustaleniu reguł Incoterms 2020 został sprecyzowany w sposób jasny i klarowny na długo przed zakończeniem prac przez specjalnie do tego powołany komitet. Ideą przyświecającą nowej publikacji stało się lepsze uporządkowanie, zapewnienie spójności i koherencji pomiędzy regułami handlowymi, tak aby jeszcze lepiej usytuować je w dynamicznie zmieniających się warunkach gospodarczych. Uwzględniono również wypracowaną na przestrzeni lat praktykę partnerów biznesowych oraz oczekiwania podmiotów zewnętrznych, choćby pośrednio zaangażowanych w proces międzynarodowej wymiany towarów (np. banków czy ubezpieczycieli).

Mając na uwadze powyższe nie zaskakuje fakt, że Incoterms 2020 nie przeobrażają dotychczasowych reguł w sposób znaczący czy rewolucyjny. Są one natomiast wyrazem systematycznego śledzenia zmian na rynkach właściwych i reakcją na okoliczności ujawnione w codziennej praktyce obrotu.

Incoterms 2020 – charakterystyka kluczowych zmian

Dotychczas stosowane zasady Incoterms 2010 obejmowały swą treścią jedenaście kolejnych reguł określanych następującymi skrótowcami: EXW, FCA, CPT, CIP, DAT, DAP, DDP, FAS, FOB, CFR, CIF i opisywanymi w oficjalnych publikacjach Międzynarodowej Izby Handlowej w takiej właśnie kolejności.

Incoterms 2020 podtrzymuje istnienie kolejnych jedenastu reguł stosowanych w handlu krajowym i zagranicznym, przeobrażając nieznacznie ich kolejność oraz oznaczenie. W ten sposób ICC proponuje przedsiębiorcom następujące rozróżnienie:
 EXW (EX Works; pol. „Z zakładu…”),
 FCA (Free Carrier); pol. „Dostarczone do przewoźnika…”),
 CPT (Carriage Paid To); „Przewóz opłacony do…”),
 CIP (Carriage and Insurance Paid To); „Przewóz i ubezpieczenie opłacone do…”),
 DAP (Delivered at Place); „Delivered at Place…”),
 DPU (Delivered at Place Unloaded); “Dostarczone do miejsca wyładowane…”),
 DDP (Delivered Duty Paid); “Dostarczone cło opłacone…”),
 FAS (Free Alongside Ship); „Dostarczone wzdłuż burty statku…”),
 FOB (Free On Board); „Dostarczony na statek…”),
 CFR (Cost and Freight); „Kosz i fracht…”),
 CIF (Cost Insurance and Freight); “Koszt ubezpieczenie i fracht…”),

Z powyższego wynika, iż zmianie uległa kolejność proponowanych przez ICC reguł tak, że w Incoterms 2020 reguła DAP umieszczona została pozycję wcześniej, przed dotychczasową regułą DAT, przy czym jednocześnie sama reguła DAT uległa przeobrażeniu w zasadę oznaczaną skrótowcem DPU.

Reguła DPU

Reguła DPU (Delivered at Place Unloaded – pol. “Dostarczone do miejsca wyładowane…”) nie tworzy całkowicie nowej czy wcześniej nieznanej zasady, toteż nie powinna sprawić kłopotu w jej zastosowaniu przez przedsiębiorców, bądź osoby, którymi ten przedsiębiorca się posługuje, zaznajomionych z charakterystyką reguły DAT, jej praktycznym znaczeniem i zastosowaniem. Zmiana nazwy i stosowanego skrótowca ma na celu uwydatnienie, że terminal nie jest jedynym właściwym miejscem dostarczenia towaru/przesyłki, przy czym nie ulega wątpliwości, że miejsce docelowe winno charakteryzować się takimi właściwościami, że dostarczenie towaru i jego rozładunek są możliwe do przeprowadzenia. Tym samym reguła DPU może być nadal z powodzeniem stosowana przy wszystkich rodzajach transportu (drogowy, kolejowy, lotniczy, morski). Momentem przejścia ryzyka ze sprzedającego na kupującego pozostaje chwila, w której to po rozładunku towaru oddaje się go do dyspozycji kupującego. Odprawy towarów w eksporcie dokonuje nadal sprzedający. Nie ulega również wątpliwości, że usunięcie z omawianej reguły określenia „dostarczony do terminalu” nie umniejsza konieczności szczegółowego określenia miejsca, do którego ma nastąpić dostarczenia towaru.

Poziom ochrony ubezpieczeniowej przy regule CIF oraz CIP

Przechodząc dalej należy zwrócić uwagę na – modyfikowaną przez Incoterms 2020 – problematykę zapewnienia należytego poziomu ochrony ubezpieczeniowej w odniesieniu do reguł stosowanych przy przewozie towarów, w tym z wykorzystaniem transportu morskiego. Odwołując się do dotychczasowych reguł CIF, zwraca uwagę, iż Incoterms 2010 przewidywały, że sprzedający powinien na swój koszt uzyskać ubezpieczenie na przewożony ładunek poprzez zawarcie stosownej umowy z zakładem ubezpieczeń czy towarzystwem ubezpieczeń, która to umowa uprawniałaby kupującego, bądź inną zainteresowaną osobę wykazującą się stosownym interesem ubezpieczeniowym, do bezpośredniego dochodzenia roszczeń odszkodowawczych od ubezpieczyciela. W tej samej regule odnajdowaliśmy również zapis, wedle którego „ubezpieczenie ładunku” winno odpowiadać co najmniej „minimalnemu pokryciu, przewidzianemu w Klauzuli <> Instytutowych Klauzul Ładunkowych (LMA/IUA) lub w jakichkolwiek podobnych klauzulach”. Podobną zasadę, statuującą domyślne przyjęcie poziomu pokrycia określonemu Klauzulą „C”, napotykaliśmy również przy okazji reguły CIP (która mogła być bez przeszkód stosowana w każdym rodzaju transportu).

Reguły Incoterms 2020 dokonują modyfikacji wyżej i ogólnie opisanych zasad przyjmując odmienny sposób podstawowego ustalenia obowiązującego poziomu ochrony ubezpieczeniowej. W konsekwencji za podstawowy, choć mogący podlegać modyfikacjom, jeżeli strony tak postanowią, element określający poziom ochrony ubezpieczeniowej ustalono Klazulę „C” dla reguły CIF oraz Klauzulę „A” dla reguły CIP.
Jedynie na marginesie powyższych rozważań należy przypomnieć, że Instytutowe Klauzule Ładunkowe to uniwersalne warunki ubezpieczeniowe, mogące być stosowane zarówno w transporcie morskim, jak również drogowym, kolejowym i lotniczym. Należy mieć na uwadze, że najszersza ochrona opisana jest klauzulami „A”, natomiast klauzule „C” charakteryzują się jedynie ograniczonym poziomem ochrony ubezpieczeniowej.

Modyfikacja reguły FCA

Zmiany nie ominęły również reguły FCA (Free Carrier – pol. „Dostarczone do przewoźnika…”). Incoterms 2010 w części opisującej obowiązki sprzedającego („Dokument dostawy”) przewidywały, że sprzedający jest obowiązany do dostarczenia kupującemu – oraz poniesienia związanego z tym kosztu – zwykłego dowodu, że towar został dostarczony zgodnie z zasadami dostawy dla reguły FCA. Nadto sprzedający miał obowiązek udzielenia kupującemu pomocy w uzyskaniu stosownego dokumentu przewozowego.

Incoterms 2020 uzupełnia powyższe elementy o wskazanie, iż w sytuacji, w której to kupujący udzielił przewoźnikowi instrukcji, aby ten wystawił sprzedającemu dokument transportowy stwierdzający, że towary zostały załadowane (konosament z adnotacją „on board”), sprzedający jest obowiązany dostarczyć kupującemu taki dokument. Analogicznie, po stronie kupującego pojawia się obowiązek udzielenia przewoźnikowi wyżej wymienionej instrukcji, jeżeli wynika to z uzgodnień stron. Omawiane tu elementy mogą nabierać szczególnego znaczenia w wypadkach, kiedy to strony umowy sprzedaży, bądź też podmiot trzeci (najczęściej bank) wymaga wystawienia morskiego listu przewozowego/świadectwa ładunkowego zawierającego przywoływany zapisek „on board”.

Dalsze zmiany reguł Incoterms

Dodatkowo Incoterms 2020 przewidują szereg pomniejszych zmian, które – jak już wskazywano uprzednio - służą najczęściej dodatkowej klaryfikacji i uwypukleniu zdarzeń i okoliczności, które stosowane mogły być już wcześniej, na gruncie Incoterms 2010 (np. ustalenie przez strony, że transport będzie się odbywał z wykorzystaniem ich własnych środków transportowych, a nie przy udziale podmiotu trzeciego – przewoźnika, chociażby przy zastosowaniu reguł FCA czy DAP).

Oficjalna publikacja ICC rozwiała natomiast wątpliwości, co do rzekomego usunięcia niektórych z dotychczasowych reguł takich jak DDP, FAS czy EXW. Nie nastąpiło również podzielenie reguły FCA na zasady tyczące się dostawy towarów dokonywanej drogą lądową oraz drogą morską. Odstąpiono także od formułowania całkowicie nowych rozwiązań i zastępowania reguł dotychczasowych zupełnie nowymi (pomijając kwestię przeobrażenia reguły DAT na DPU, przy czym w tym wypadku mamy de facto do czynienia ze zmianą jej określenia/nazwy). W szczególności ICC nie włączyło do swoich rozwiązań – pojawiającej się w niektórych zapowiedziach – reguły CNO (Cost and Insurance) mającej stanowić „wypełnienie” przestrzeni pomiędzy formułami FCA oraz CFR i CIF.

Podsumowanie

Reasumując, należy ponownie podkreślić, że zmiany wprowadzane przez Incoterms 2020 mają charakter typowo ewolucyjny, daleki od gwałtownych zmian i przeobrażeń w stosunku do formuł dotychczasowych, sprawdzonych i powszechnie stosowanych w praktyce handlowej. Rozwiązania przyjęte przez ICC należy w tym kontekście ocenić jednoznacznie pozytywnie. Efektem prac Międzynarodowej Izby Handlowej są bowiem mechanizmy stanowiące odzwierciedlenie głosu praktyków i ekspertów, uwzględniające zmiany na rynkach zaistniałe przez ostatnią dekadę. Z tego też powodu – jak również z uwagi na udoskonalone rozwiązania w zakresie sposobów prezentacji poszczególnych reguł – za wysoce wskazane i zalecane należy uznać zapoznanie się przez praktyków i zainteresowanych przedsiębiorców z oficjalnymi publikacjami ICC w omawianym zakresie.

Jednocześnie w przypadku sporów bądź istotnych wątpliwości wynikłych na gruncie zawieranych umów, także tych obejmujących swą treścią odwołania do reguł Incoterms, zarekomendować należy dokonanie szczegółowej analizy prawnej danego przypadku.