Konosament w transporcie morskim, a procedura zwolnienia ładunku.

Transport morski odgrywa w dzisiejszych czasach zasadniczą rolę. Zapewnia przede wszystkim swobodny i w zasadzie nieograniczony obrót handlowy, z najniższym jednocześnie kosztem jednostkowym przewożonego ładunku. Przewóz ładunku morzem odbywa się najczęściej na podstawie konosamentu lub morskiego listu przewozowego. Mając na uwadze fakt, iż przez światowe porty rokrocznie przewijają się tysiące statków zdarzają się sytuacje w których konosament (ang. Original Bill of Lading- skrót: OBL) zostaje zagubiony, zniszczony lub utracony w inny sposób.

Konosament w transporcie morskim

Jedynie tytułem wstępu należy wskazać, iż konosament (ang. Original Bill of Lading, dalej także jako: OBL) to w transporcie morskim jeden z najistotniejszych dokumentów w relacji przewoźnik - odbiorca. Jest wyrazem ograniczenia zasady swobody umów, bowiem stosuje się do niego bezwzględnie reguły Hasko - Visbijskie.

Konosament potwierdza zawarcie umowy przewozu oraz odbiór określonego ładunku na statek, natomiast posiadanie konosamentu uprawnia do odbioru ładunku w porcie docelowym. Poza wspomnianymi powyżej funkcjami: dowodową i akceptacyjno-odbiorczą, konosament jest także papierem wartościowym - ucieleśnia on wszelkie prawa do opisanego w nim ładunku, w tym w szczególności prawo własności ładunku. W związku z powyższym konosament może być przedmiotem obrotu gospodarczego.

Możliwe jest wyróżnienie trzech rodzajów konosamentów, w oparciu o kryterium sposobu wystawienia:

1. Konosament imienny (ang. straight bill of lading) - legitymuje osobę imiennie wskazaną w treści dokumentu
2. Konosament na zlecenie (ang. to order bill of lading) - legitymujący osobę wymienioną w dokumencie oraz każdego, na kogo przeniesione zostały prawa z dokumentu - poprzez każdy rodzaj zbycia, np. sprzedaż
3. Konosament na okaziciela (ang. bearer bill of lading)

Procedura zwolnienia ładunku w przypadku utraty konosamentu

Niniejszy artykuł ma na celu wskazanie procedur, jakie należy przeprowadzić w sytuacji zagubienia, utraty lub kradzieży konosamentu. Sam w sobie przewóz ładunku morzem cechuje się wysokim stopniem sformalizowania, nie powinno zatem dziwić, że bez względu na okoliczności, utrata OBL wymaga podjęcia dodatkowych, skomplikowanych i przeważnie długotrwałych działań.

Najczęstszą praktyką przewoźników jest wystawianie trzech egzemplarzy OBL. W zależności od polityki przewoźnika, w niektórych przypadkach możliwe jest zwolnienie ładunku na podstawie jednego egzemplarza OBL. Obecnie jednak, w celu zwolnienia ładunku wymagane jest przedłożenie OBL lub podpisanego i popieczętowanego na odwrocie Zwolnienia Elektronicznego (Telex Release). Ponadto, w przypadku wystawienia konosamentu na okaziciela, większość przewoźników wymaga złożenia trzech oryginałów.

Bez względu na okoliczności utraty OBL, należy przedsięwziąć podstawowe kroki, które umożliwią zwolnienie ładunku w porcie docelowym. W przypadku zagubienia OBL przez kuriera, należy niezwłocznie skontaktować się z operatorem pocztowym. Na podstawie numeru referencyjnego przesyłki będzie możliwe ustalenie ostatniego znanego miejsca położenia OBL. Niezależnie od powyższego należy poinformować spedytora morskiego o fakcie zagubienia lub utraty OBL. Dogłębna wiedza branżowa i doświadczenie spedytora będą nieocenionym źródłem informacji. Praktyka Kancelarii wskazuje, iż najczęstszym przypadkiem jest zagubienie konosamentu przez firmy kurierskie oraz banki.

Należy wyraźnie podkreślić, że sprawne działanie w przypadku utraty OBL pozwoli uniknąć poniesienia dodatkowych kosztów, związanych m.in. z przetrzymaniem (ang. detention) lub przestojem statku (ang. demurrage).

W przypadku zagubienia lub utraty OBL, procedura zwolnienia ładunku może przebiegać dwojaki sposób. Nadawca może zwrócić się do Przewoźnika z wnioskiem o:

1. wydanie duplikatu konosamentu lub
2. wydanie ładunku w porcie docelowym bez prezentacji OBL.

Niezależnie od wybranego rozwiązania, niezbędne będzie sporządzenie i pozyskanie następujących dokumentów:

1. Oświadczenie nadawcy zawierające opis okoliczności utraty OBL (ang. written statement of loss);
2. List przewozowy (ang. packing list);
3. Faktura za ładunek (ang. cargo commercial invoice);
4. Akredytywa - kopia (ang. letter of Credit);
5. Pisemna zgoda załadowcy (ang. shipper's approval);
6. List gwarancyjny (ang. letter of indemnity, LOI) sporządzone przez załadowcę;
7. List gwarancyjny (ang. letter of indemnity, LOI) sporządzone przez odbiorcę;
8. Gwarancja bankowa (ang. bank guarantee);
9. Wniosek o zwolnienie ładunku bez prezentacji OBL / wniosek o wydanie nowego kompletu OBL (ang. formal request: releaswe without OBL or Issuance of New Set OBL);
10. W przypadku zagubienia OBL przez operatora pocztowego, niezbędne jest pozyskanie za-świadczenia od operatora na podstawie listu przewozowego.

Procedura wydania duplikatu BL lub zwolnienia ładunku bez prezentacji OBL może być przeprowadzona wyłącznie w przypadku, gdy ww. dokumenty są właściwie sporządzone i zaakceptowane przez Przewoźnika. Mając na uwadze fakt, iż z reguły przewoźnicy posługują się różnymi wzorami dokumentów, w opinii Kancelarii niezbędny jest bezpośredni kontakt z przewoźnikiem w celu ustalenia szczegółów dalszego postępowania i pozyskania właściwych formularzy.

Czym jest List gwarancyjny (ang. letter of indemnity, LOI)?

Tytułem uzupełnienia należy wskazać, iż list gwarancyjny (dalej jako: LOI) to dokument stanowiący dla przewoźnika gwarancję zabezpieczenia przed wszelkimi konsekwencjami utraty konosamentu, odpowiedzialnością, stratami, kosztami, grzywną, odszkodowaniami i innymi kosztami, w tym kosztami prawnymi w związku z roszczeniem dostawy towarów jako właściciel / po-siadacz BL wydanego pierwotnie, powstałymi w momencie odbioru towaru. LOI stwierdza ponadto, że podpisujący go podmiot nie wystąpi z roszczeniem wobec przewoźnika w przypadku znalezienia i przekazania pierwszego zestawu BL, a przewoźnik zwróci oryginalne konosamenty w przypadku ich znalezienia. LOI powinien być podpisany przez nadawcę lub jego pełnomocnika.

Oprócz zapewnienia przewoźnikowi ochrony przed roszczeniami ze strony nadawcy lub odbiorcy za niewłaściwe dostarczenie ładunku, LOI daję gwarancję, że żadna ze stron nie jest faktycznie w posiadaniu OBL. Stanowi ponadto pisemną zgodę na podjęcie przez strony działań w celu wydania duplikatu zaginionego OBL lub zwolnienia ładunku bez przedstawienia OBL. LOI zawiera jedynie zobowiązanie do zwolnienia przewoźnika z odpowiedzialności. Nie gwarantuje jednak, że podmiot wystawiający ma wystarczające środki, aby w pełni spełnić swoje zobowiązania odszkodowawcze. Dlatego też wielu przewoźników wymaga przedłożenia gwarancji bankowych.

Przedawnienie

Termin przedawnienia roszczeń z umowy przewozu ładunku morzem wynosi co do zasady 2 lata, a więc gwarancja bankowa musi być wystarczająca do zabezpieczenia całego okresu potencjalnej odpowiedzialności. Ponadto, roszczenia do przewoźnika związane z ładunkiem, wynikające z konosamentu, przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym wydanie ładunku nastąpiło lub miało nastąpić.

Prewencja

Warto pamiętać o następujących kwestiach, które zarówno pomogą ochronić OBL przed utratą, jak i ułatwią zwolnienie ładunku w sytuacji jego zaginięcia:

• Przed wydaniem OBL przewoźnicy wydają projekty konosamentów spedytorom morskim, w celu naniesienia ewentualnych poprawek. Chociaż projekt konosamentu nie stanowi tytułu do zwolnienia ładunku, Kancelaria rekomenduje ich zachowanie. Powyższe umożliwi identyfikację ładunku w przypadku zagubienia OBL.
• Przewoźnicy zazwyczaj wydają zestaw 3 egzemplarzy OBL. Rekomenduje się, aby spedytorzy zatrzymywali wszelkie nadmiarowe kopie, jeśli nie są wymagane przez inne osoby trzecie oraz odbiorcę.
• Należy upewnić się, czy przewoźnik akceptuje formę gwarancji proponowaną przez bank odbiorcy ładunku - w przypadku braku akceptacji gwarancji przez przewoźnika, wydanie duplikatu BL może okazać się niemożliwe.
• Zaleca się korzystanie z usług renomowanych firm kurierskich, oferujących usługi szczegółowego śledzenia przesyłki, co umożliwi lokalizację ostatniego znanego miejsca położenia OBL w przypadku jego zaginięcia.
• Jeżeli pozwalają na to warunki umowy, rekomenduje się skorzystanie z usługi Telex Release. Jeśli OBL zostały wydrukowane i wydane, należy następnie zwrócić je do przewoźnika lub spedytora i dopiero wówczas możliwe jest wydanie dyspozycji Telex Release. Towar zostaje zwolniony i wydany odbiorcy niezwłocznie na podstawie ww. dyspozycji.

UWAGA - zarówno wymogi poszczególnych przewoźników, jak i przepisy właściwego miejsco-wo prawa mogą się różnić. Dlatego w celu ustalenia szczegółowych wymogów dotyczących wydania duplikatu BL należy skontaktować się z przewoźnikiem lub spedytorem morskim.

Morski List Przewozowy

Należy pamiętać, iż procedury wydania duplikatu konosamentu nie stosuje się do Morskie-go Listu Przewozowego, ponieważ ww. jest dokumentem o charakterze niezbywalnym.

Podsumowanie

Problem zaginionego konosamentu należy ocenić jako powszechny we współczesnej prak-tyce żeglugowej. W przypadku wystąpienia powyższego zdarzenia, należy podjąć kroki, które po-zwolą uniknąć negatywnych konsekwencji - w tym m.in. poniesienia dodatkowych kosztów lub upływu terminu przedawnienia roszczeń. Kancelaria rekomenduje niezwłoczny kontakt ze spedytorem morskim i przewoźnikiem oraz sporządzenie dokumentacji niezbędnej do wydania duplikatu konosamentu lub wszczęcia procedury zwolnienia ładunku bez prezentacji OBL.