Jednym z podstawowych i najczęściej spotykanych rodzajów usług pomocniczych w żegludze są usługi świadczone przez agenta morskiego. Agent morski zawodowo trudni się pośrednictwem występując w roli przedstawiciela armatora na ściśle określonym terytorium. Jego działalność nierozerwalnie związana jest więc z żeglugą morską i co do zasady ma na celu szeroko rozumianą efektywną obsługę statków przy uwzględnieniu stosowanych w danym porcie praktyk oraz z użyciem specjalistycznej wiedzy, co ma znaczenie w kontekście charakterystycznej dla branży dynamiki działań i potrzeby elastycznego reagowania.
Umowa między armatorem i agentem
Szczegółowe regulacje dotyczące umowy łączącej agenta morskiego z armatorem zawierają art. 201-207 Kodeksu morskiego, które stanowią lex specialis w stosunku do przepisów o umowie agencyjnej zawartych w Kodeksie cywilnym. Umowa agencyjna z Kodeksu morskiego jest umową odpłatną, dwustronnie zobowiązującą i konsensualną, którą cechują:
1. Obowiązek ustalenia wynagrodzenia agenta;
2. Stałość działania agenta – trwałe i ciągłe reprezentowanie armatora;
3. Doprecyzowanie zakresu przedstawicielstwa armatora przez agenta – zarówno co do przedmiotu działalności agenta tj. czynności, które agent będzie podejmował, jak również co do określenia terytorium, na obszarze którego agent będzie działał tj. portu lub obszaru działalności agenta.
Przedmiotem działalności agenta morskiego w imieniu armatora są przede wszystkim zwykłe czynności związane z uprawianiem żeglugi, w szczególności:
działanie w imieniu armatora wobec urzędów i podmiotów zarządzających portami morskimi;
załatwianie dla statku wszelkich czynności i przyjmowania oświadczeń związanych z przyjściem, postojem i wyjściem statku;
zawieranie w imieniu armatora umów przewozu, umów ubezpieczenia morskiego oraz umów przeładunku i składu;
wystawianie konosamentów;
odbiór i zapłata wszelkich należności związanych z zawinięciem statku do portu i przewozem ładunku lub pasażerów;
dochodzenie w imieniu armatora roszczeń wynikających z umów przewozu i wypadków morskich;
Co właściwe dla tego rodzaju pośrednictwa, agent morski może za zgodą armatora działać przy zawieraniu umowy w imieniu armatora również na rzecz drugiej strony umowy, otrzymuje w tym przypadku wynagrodzenie od obu stron. Działanie takie wymaga jednak wyjątkowych umiejętności i wiedzy pozwalającej na wyważenie interesów kontrahentów.
W zależności od zakresu uprawnień przekazanych agentowi przez armatora, można wyróżnić kilka rodzajów agentów morskich m.in.: agenta generalnego (general agent), podagenta lub agenta zwyczajnego (agent), agenta nadzorującego lub nadzorczego (supervising agent), agenta wewnętrznego (inland agent), agenta liniowego, agenta trampowego.
Zadania agenta morskiego
Agent morski w ramach przewidzianych umową agencyjną obowiązków sprawuje kilka funkcji:
1. jest pośrednikiem przy zawieraniu kontraktów dla armatora;
2. jest źródłem informacji;
3. jest doradcą armatora;
4. zajmuje się rozwiązywaniem sporów (dispute resolver);
Podstawową rolą, w jakiej występuje agent morski jest przedstawicielstwo armatora (shipbroker representing a ship-owner) w celu akwizycji ładunków i pasażerów dla statku pozostającego pod jego kontrolą zgodnie z zawartą umową agencyjną. Jeśli agent reprezentuje interes ładunkowy, jego rolą jest pozyskiwanie najbardziej pożądanych przez statek ładunków do przewozu. Jak wspomniano na wstępie, sprawne wywiązywanie się z tego zadania wymaga od agenta portowego specjalistycznej, praktycznej wiedzy z wielu dziedzin m.in. wiedzy o statku i ładunku, informacji o danym porcie i zwyczajach portowych w nim panujących, o metodach załadunku i rozładunku różnych rodzajów ładunków, wymaga to również efektywnego zarządzania informacjami na bieżąco spływającymi do agenta z wielu źródeł.
Agent morski zazwyczaj współuczestniczy w wymianie wrażliwych, handlowych informacji i z tej racji, mając pełen ogląd stosunków łączących armatora z różnymi podmiotami, może działać jako doradca armatora, który na bieżąco analizuje przemysł żeglugowy w celu współtworzenia z armatorem jego strategii biznesowej.
Wynagrodzenie agenta oraz jego rozliczenia z armatorem Zapłata wynagrodzenia należnego agentowi morskiemu jest obowiązkiem armatora. Może być ona dokonywana w formie opłaty agencyjnej o charakterze stałym lub w formie prowizji (agency fee) tj. wynagrodzenia uzależnionego od ilości lub wartości zawartych umów np. prowizja zwykła/bukingowa (booking commission), prowizja manipulacyjna (handling commission), prowizja inkasowa (freight collection commission), prowizja za zamrożenie własnego kapitału (outlay commission). Agentowi przysługuje ponadto prawo żądania od armatora udzielenia zaliczek na pokrycie kosztów związanych z pobytem statku w porcie.
Jeżeli z jakichś powodów umowa nie określa wysokości wynagrodzenia agenta, określa je taryfa, jeśli taka w danym porcie obowiązuje, a w następnej kolejności zwyczaj, panujący do tej pory między armatorem a agentem. W ostateczności, jeśli nie można w oparciu o wskazane wyżej kryteria obliczyć wynagrodzenia, należy się ono w wysokości przyjętej w stosunkach danego rodzaju z uwzględnieniem zakresu obowiązków danego agenta morskiego i okoliczności świadczenia przez niego określonych usług.
Podstawę do rozliczenia z armatorem wpływów i wydatków w czasie postoju statku w porcie stanowi rachunek kosztów (disbursement account). Każde zawinięcie statku do portu rozliczane jest osobno, rozliczenie to może się jednak odbywać periodycznie. W braku innych postanowień w umowie, rozliczenia armatora z agentem i wpłata należności powinny być dokonywane co trzy miesiące z końcem kwartału kalendarzowego, w każdym razie z chwilą rozwiązania umowy.
Agent morski może również domagać się od armatora zwrotu poniesionych wydatków, ale dopiero wówczas, gdy:
zlecone czynności zostały wykonane;
umowa nie wyklucza takiej możliwości;
wydatki były uzasadnione;
wysokość wydatków przekraczała zwykłą w danych stosunkach miarę;
Pośredniczenie w sporach
Agent morski może również pełnić rolę mediatora w sporach, w których stroną jest armator. Takie rozwiązanie jest korzystne nie tylko z uwagi na oszczędność czasu i kosztów, które generowane byłyby w związku z koniecznością wymiany pism bezpośrednio z armatorem, pochodzącym często z innego kraju, władającym innym językiem, ale również z uwagi na to, że agent jest osobą doskonale zorientowaną nie tylko w stanowisku, interesach i możliwościach negocjacyjnych armatora, ale również obeznaną ze specyfiką miejsca, którego spór dotyczy – najczęściej portu, w którym agent działa. Rekomenduje się więc, by uprzedzając wystąpienie ewentualnych sporów, już na etapie zawierania przez armatora umowy, zawrzeć w niej stosowny zapis stanowiący, że w pierwszej kolejności strony będą dążyły do polubownego rozwiązywania sporów oraz że w sporach tych armatora reprezentować będzie jego agent. Standardy UNCTAD W międzynarodowym obrocie morskim istotne znaczenie mają standardy UNCTAD opracowane dla agentów morskich przez organizację FONASBA (Federation of National Associations of Ship Brokers and Agents).
Zgodnie ze standardami UNCTAD agent morski, który może być osobą prawną lub fizyczną, powinien:
posiadać co najmniej 3 letnie doświadczenie zawodowe na odpowiedzialnym stanowisku u wykwalifikowanego agenta morskiego;
cieszyć się nieposzlakowaną opinią i wykazać się kompetencjami poświadczonymi przez co najmniej dwóch agentów cieszących się dobrą reputacją i prowadzących ten sam rodzaj działalności, w tym samym regionie geograficznym;
przejść pomyślnie egzaminy zawodowe, zgodnie z wymogami właściwych instytucji rządowych lub korporacji zawodowych;
posiadać środki finansowe wystarczające do prowadzenia działalności, poświadczone dokumentami wystawionymi przez banki, instytucje finansowe, biegłych rewidentów lub uznane agencje ratingowe, w wysokości zgodnej z wymogami instytucji rządowych lub korporacji zawodowych;
posiadać odpowiedniej wartości ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej, zawarte z uznanym w skali międzynarodowej towarzystwem ubezpieczeniowym bądź z towarzystwem ubezpieczeń wzajemnych, pokrywające wszelkie ryzyka odpowiedzialności zawodowej.
Przekroczenie granic umocowania i odpowiedzialność agenta
Zakres umocowania agenta wynika wprost z umowy agencyjnej. Jednakże, odmiennie niż w Kodeksie cywilnym, w przypadku przekroczenia przez agenta morskiego granic umocowania, dokonana w imieniu armatora czynność prawna wiąże armatora, chyba że niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o jej dokonaniu oświadczy on drugiej stronie, że nie potwierdza czynności agenta.
Agent morski jako osoba ciesząca się zaufaniem armatora ma obowiązek stałej dbałości o interesy armatora, lojalności wobec niego, co w przypadku działania na rzecz kilku armatorów nie jest zadaniem łatwym oraz informowania armatora o wszelkich okolicznościach związanych z dokonywanymi czynnościami i zawieranymi umowami. Mimo zaufania, z uwagi na szeroki zakres uprawnień przysługujących agentowi, armator powinien kontrolować postępowanie agenta morskiego osobiście, przez specjalnie do tego celu powołaną osobę lub przez kapitana statku.
Kwestią osobną, wymagającą uwagi jest pełne informowanie przez agenta kontrahentów armatora, iż działa on nie w imieniu własnym, lecz jedynie na rzecz i w imieniu armatora. Tego rodzaju pouczenie powinno być na przykład umieszczone w każdej wiadomości mailowej wysyłanej przez agenta. Pozwoli to uniknąć w przyszłości nieprawidłowego kierowania przez kontrahentów roszczeń wynikających z czynności wykonywanych przez agenta na rzecz armatora wobec agenta, zamiast kierowania ich bezpośrednio do armatora. Agent, w celu zabezpieczenia swojego interesu, powinien również korzystać z przysługującego mu uprawnienia do żądania od armatora zaliczek na wydatki.
Przedawnienie roszczeń
Należy mieć na względzie, że Kodeks morski przewiduje 2 letni termin przedawnienia dla roszczeń wynikających z umowy agencyjnej, liczony od dnia wymagalności roszczenia.
USD
EUR
CHF
GBP