Mijają dokładnie dwie dekady od momentu, kiedy progi Muzeum Zalewu Wiślanego w Kątach Rybackich przekroczyli pierwsi zwiedzający. Prace nad powołaniem oddziału ówczesnego Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku rozpoczęły się już w latach 70-tych XX wieku i polegały na gromadzeniu zabytków rybołówstwa i szkutnictwa tego regionu. Dziś miejsce to cieszy się dużym zainteresowaniem wśród wycieczek szkolnych oraz indywidualnych turystów.
Już w 1972 roku udało się pozyskać kolekcję narzędzi szkutniczych z miejscowości Łaszka k. Sztutowa. Pod koniec tego roku zbiory zostały wzbogacone o unikatowe jednostki eksploatowane na Zalewie Wiślanym – trzy barkasy pochodzące z Kątów Rybackich oraz żakówkę z Nowej Pasłęki.
Wystawa, która przetarła szlaki
W 2002 roku z inicjatywy Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku oraz Zarządu Gminy Sztutowo, w budynkach po byłych warsztatach szkutniczych w Kątach Rybackich, nastąpiło otwarcie cyklicznej, sezonowej wystawy. Była ona poświęcona historii rybołówstwa i szkutnictwa nad Zalewem Wiślanym. Nowa placówka została dwukrotnie nagrodzona wyróżnieniem Sybilla – w 2002 roku w kategorii Dokonania z zakresu organizacji za otwarcie Muzeum Zalewu Wiślanego oraz w 2003 roku – w kategorii Wystawy etnograficzne, za zorganizowanie wystawy Zabytkowy warsztat szkutniczy z Łaszki. Rosnące zainteresowanie placówką poskutkowało nadaniem jej przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 17 października 2007 roku statusu oddziału CMM.
„Historia rybołówstwa i szkutnictwa nad Zalewem Wiślanym”
Wystawa stała pod tą nazwą przedstawia nie tylko dzieje szkutnictwa i rybołówstwa nad Zalewem Wiślanym, ale także charakterystykę regionu, historię osadnictwa, i okrętownictwa elbląskiego wraz ze zmianami w technice budowy statków i technikach połowu ryb. Całość dopełniają wspomnienia byłych rybaków. Wśród zabytków prezentowanych na wystawie znajdują się tradycyjne łodzie budowane nad Zalewem Wiślanym oraz narzędzia szkutnicze wykorzystywane do ich budowy.
W 2012 roku zmodernizowana została część stałej wystawy Historia rybołówstwa i szkutnictwa nad Zalewem Wiślanym. Fragment dotyczący żeglugi na Zalewie Szczecińskim uzupełniono o Warpienkę – oryginalną łódź rybacką typową dla tego obszaru. W maju 2016 roku w hali ekspozycyjno – magazynowej otwarto nową wystawę – Zalew Wiślany, ludzie i przyroda, a w 2019 roku ekspozycję stałą wzbogacono o wspomnienia Wiesława Wyrazika – mieszkańca Kątów Rybackich i najstarszego rybaka. Na cele wystawowe zakupiono od Pana Wyrazika drewnianą łódź, która była eksploatowana przez niego na wodach Zalewu Wiślanego do 2018 roku. Pozyskano również narzędzia szkutnicze oraz sieci rybackie.
W 2010 roku w oddziale zaprezentowana została wystawa o historii ORP Wicher. Składała się ona z blisko 100 fotografii, przedstawiających dzieje okrętu od momentu jego powstania do 1939 roku oraz eksponatów pochodzących z wraku niszczyciela. Ukazana została także historia obrony Helu. Rok później w muzeum miała miejsce wystawa Rybacy w Kątach. Prezentowane na niej zdjęcia, w większości pozyskane od mieszkańców Kątów Rybackich, przedstawiały historię rybołówstwa na Zalewie Wiślanym – tradycyjne łodzie rybackie, narzędzia wykorzystywane do połowów oraz samych rybaków. W 2014 roku otwarta została plenerowa wystawa fotograficzna prezentująca pracę rybaków na Mierzei Wiślanej.
W tym samym roku miała miejsce kolejna wystawa fotograficzna autorstwa Petera Czajki Rybacy Mierzei Wiślanej, będąca efektem fotograficznego projektu pod tym samym tytułem. W 2018 roku, na wystawie Żaglowce Zygmunta Chorenia, zaprezentowany został dorobek największego polskiego konstruktora żaglowców. W 2019 roku miała miejsce wystawa Inkluzje Mierzei, prezentująca prace artystów plastyków, które powstały podczas odbywającego się w Sztutowie Ogólnopolskiego pleneru malarskiego. Na przełomie 2019 i 2020 roku miała miejsce ekspozycja zatytułowana: Plastikowe morze. Przedstawiała ona dokonania załogi polskiego jachtu Katharsis 2, który w rekordowo krótkim czasie opłynęli Antarktydę. Podejmowała także temat skażenia mórz i oceanów mikroplastikiem. W 2021 roku pokazana została wystawa Rybacy Zalewu Wiślanego – ginący fach? autorstwa fotografa i reportera Grzegorza Klatki. Twórca pracował nad materiałem fotograficznym i filmowym na przełomie 2020 i 2021 roku.
Wydarzenia i projekty
W Muzeum Zalewu Wiślanego realizowane są liczne projekty, a pracownicy oddziału biorą udział w wielu wydarzeniach. W 2012 roku podczas zlotu tradycyjnych łodzi rybackich w Kłajpedzie, imprezy promującej regionalne szkutnictwo, zaprezentowano replikę łodzi rybackiej – żakówkę, pochodzącą z rejonu Zalewu Wiślanego. W 2013 roku Muzeum realizowano projekt Morskie dziedzictwo kulturowe Polski i Norwegii. Wymiana doświadczeń i dobrych praktyk. Projekt zachowania i promocji materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego związanego ze szkutnictwem i powroźnictwem. Muzeum Zalewu Wiślanego gościło norweskich partnerów projektu, a jego pracownicy promowali tradycyjne techniki szkutnictwa i powroźnictwa.
W 2014 roku oddział gościł wolontariuszy z Niemiec. Młodzi ludzie, pod nadzorem pracowników muzeum, przez 5 dni zajmowali się renowacją zabytkowych jednostek rybackich – barkasów oraz żakówki. W 2015 roku muzealnicy brali udział we Flis Festiwal w Gassach – spotkaniu kultur nadrzecznych w Urzeczu. W 2016 roku w oddziale przeprowadzono zajęcia dla uczniów szkół specjalnych w ramach projektu Kurs poza horyzont, dofinansowanego przez MKiDN z Programu Kultura Dostępna. W czerwcu 2017 roku, podczas cyklicznej imprezy z okazji Dnia Rybaka, z udziałem odwiedzających oddział gości, zbudowano metodą przewiązową canoe.
Podczas pokazu, uczestnicy poznali poszczególne etapy procesu budowy jednostki – nauczyli się wiązać węzły, szyć i prasować płótno kadłuba łodzi. W 2018 roku w Muzeum Zalewu Wiślanego, w ramach projektu Zbuduj sobie łódź, dofinansowanego z Programu MKiDN Kultura Dostępna, odbyły się warsztaty z budowy kajaków.
W 2019 roku Muzeum Zalewu Wiślanego zaangażowało się w rekonstrukcję bitwy, mającej miejsce 15 września 1463 roku na wodach Zalewu Wiślanego. W ramach współpracy oddział udostępnił jednostkę pływającą. W 2021 roku pracownicy oddziału brali udział w pierwszym w historii Nowego Dworu Gdańskiego Święcie Wody. Podczas tego wydarzenia muzeum zorganizowało zajęcia z zakresu dawnych rzemiosł – powroźnictwa oraz szkutnictwa. W 2021 roku odbyły się warsztaty w ramach Pomorskich Warsztatów dla młodzieży, podczas których dzieci z pobliskich szkół uczyły się szlifowania modeli łodzi oraz skręcania lin.
Muzeum Zalewu Wiślanego współcześnie
Obecnie położone tuż obok portu w Kątach Rybackich muzeum gromadzi zabytki związane z historią rybołówstwa i szkutnictwa na Zalewie Wiślanym. Wystawa, nieprzypadkowo mieszcząca się w dawnych warsztatach szkutniczych, prezentuje tradycyjne łodzie rybackie, w tym 10-metrowy barkas napędzany żaglem, narzędzia połowowe z końca XIX i początku XX w., a także zabytkowy warsztat szkutniczy. Ekspozycję wzbogacają: wóz do transportu łodzi ratowniczej, narzędzia do połowów podlodowych, unikatowy bojer „Ludowy 8” oraz artystyczny akcent-niezwykła rzeźba „Łódź” autorstwa Dominika Kotarby, wykonana z kilkudziesięciu tysięcy patyków wyrzuconych przez morze.
Muzeum jest również przestrzenią dla zajęć edukacyjnych związanych z historią rybołówstwa i tematycznych wystaw czasowych. Informacje o oddziale Muzeum można znaleźć na stronie: nmm.pl/muzeum-zalewu-wislanego
rel (NMM w Gdańsku)
USD
EUR
CHF
GBP