W kulturze anglosaskiej statki utożsamiane są z kobietami i zwyczajowo stosuje się dla nich zaimek żeński (do niedawna jeszcze zaimek she używany był w oficjalnych dokumentach). Jednocześnie w czasach żaglowców (ale też później) kobietom nie pozwalano przebywać na pokładzie, uważając, że przynoszą one statkowi i załodze nieszczęście. Przesądy i stereotypy przez wieki mocno wpływały na to, że praca na morzu zarezerwowana była wyłącznie dla mężczyzn. A jak pod tym względem wygląda teraźniejszość w branży morskiej?
Według raportu BIMCO/ICS Seafarer Workforce Report od 2015 roku zanotowano ponad 45% wzrost liczby kobiet pracujących na morzu. Wskaźnik ten wydaje się bardzo optymistyczny, dopóki nie zobaczymy, że i tak kobiety stanowią zaledwie 1,2% marynarzy. W innych sektorach niebieskiej gospodarki, takich jak turystyka związana z morzem czy przetwórstwo rybne, odsetek kobiet jest już wyższy, ale często zajmują one najniżej płatne i najsłabiej chronione miejsca pracy. Nierówność w traktowaniu kobiet i mężczyzn na rynku pracy w branży morskiej jest więc wciąż bardzo widoczna.
Dlaczego równowaga płci jest tak ważna?
Istnieje wiele dowodów na to, że inwestowanie w kobiety jest najskuteczniejszym sposobem na poprawę sytuacji (społecznej, ekonomicznej, itd.) społeczności, firm, a nawet krajów. Kraje o wyższym poziomie równości płci osiągają lepsze wyniki gospodarcze. Podobnie dzieje się w firmach, w których jest więcej kobiet na stanowiskach kierowniczych. Równouprawnienie kobiet oznacza więc nie tylko korzyść dla nich samych, ale też rozwój dla wszystkich. Dotyczy to także branży morskiej.
International Maritime Organization (IMO) już od kilkunastu lat wpiera działania zwiększające udział kobiet w sektorze morskim, realizując program Women in Maritime. Od 2022 roku obchodzony jest również Międzynarodowy Dzień Kobiet na Morzu, który odbędzie się pod hasłem „Training-Visibility-Recognition: Supporting a barrier-free working environment”. Ustalony na 18 maja, ma na celu promocję rekrutacji i trwałego zatrudnienia kobiet w sektorze morskim, podniesienie ich rangi oraz zniwelowanie obecnego braku równowagi płci w tej branży.
Włączenie społeczne znajduje się również w Agendzie na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030 przyjętej przez ONZ. Cel 5 agendy to wyeliminowanie wszelkich form dyskryminacji i przemocy ze względu na płeć oraz zagwarantowanie wszystkim kobietom i dziewczętom równych szans i praw, dających im możliwość bycia pełnoprawnymi członkiniami społeczeństwa.
Jakie bariery napotykają kobiety chcące pracować w branży morskiej?
Powodów, dla których kobietom nadal trudno jest zaistnieć w branży morskiej, szczególnie na bardziej eksponowanych stanowiskach, jest wiele. Sektor jest tradycyjnie zdominowany przez mężczyzn, a stereotypy i uprzedzenia społeczne wzmacniają tę przewagę. Kobiety w niewielkim stopniu są obecne w procesach decyzyjnych (m.in. poprzez niski odsetek reprezentantek na stanowiskach kierowniczych), często też mają ograniczony dostęp do edukacji, fachowej wiedzy czy kapitału. Brakuje kobiecego głosu, punktu widzenia (dominuje orientacja na mężczyzn) oraz wzorców do naśladowania.
Przykładem braku uwzględniania kobiet jako pełnoprawnych członkiń załóg jest wciąż istniejący problem dopasowania środków ochrony indywidualnej. Kombinezony, buty czy uprzęże często nie występują w rozmiarach lub fasonach odpowiednich dla kobiet. Konsekwencją tego jest nie tylko brak wygody użytkowania, ale przede wszystkim brak dbałości o zachowania bezpieczeństwa warunków pracy.
Ciekawy zbiór artykułów na temat barier, równości i różnorodności można znaleźć m.in. na stronie Nautilus Federation.
Jak wzmacniać obecność kobiet w sektorze morskim?
Kobiety powinny być widoczne – zarówno w społeczności morskiej, jak i w reprezentacji sektora morskiego. Ich głos, wizerunek, doświadczenia są istotne dla budowania świadomości obecności kobiet w tej branży, ale również promowania sektora jako kierunku rozwoju zawodowego. Takie wnioski wyraźnie płyną zarówno z działań IMO, jak również innych instytucji, organizacji i grup związanych z niebieską gospodarką.
Co to oznacza w praktyce? Warto zacząć do początku, czyli od etapu edukacji. Promowanie sektora morskiego wśród dziewczyn i kobiet oraz zachęcanie do rozwoju zawodowego w tym obszarze może przełamać przekonanie, że nie jest to branża dla nich. Wskazywanie wielu możliwości i zróżnicowania kierunków rozwoju związanych z niebieską gospodarką na pewno pomoże zwiększyć zaangażowanie już na tym etapie.
Kolejnym ważnym elementem jest promowanie pozytywnych wzorców. Aktywna obecność kobiet już pracujących w branży morskiej w działaniach na rzecz wspierania różnorodności płci obala stereotyp, że jest to obszar zawodowy wyłącznie dla mężczyzn. Ich czynne włączanie się w różnorodne programy, prowadzenie działań mentoringowych i szkoleniowych, obecność w branżowych wydarzeniach mogą stanowić istotny motywator dla innych kobiet.
Również działania komunikacyjne powinny być ukierunkowane na kobiety. Pokazywanie kobiet pracujących w branży morskiej w realnych sytuacjach zawodowych może stanowić inspirację dla ich młodszych młodszych koleżanek do rozpoczęcia kariery w tym sektorze. Dzięki temu zyskują one poczucie, że jest to miejsce również dla ich rozwoju zawodowego. Przykładem takich działań jest zainicjowana przez IMO galeria Kobiety na morzu połączona z hashtagiem #MaritimeWomenPhotoShare.
Kobieca perspektywa powinna być również uwzględniana w stosowanym języku i przekazach, dostosowując je do potrzeb, oczekiwań i aspiracji kobiet przy jednoczesnym uwzględnianiu kluczowych barier.
Więcej działań mających na celu wspieranie równości płci i wzmacnianie pozycji kobiet w branży morskiej można znaleźć na stronie IMO.
Jak włączamy kobiety w lokalne działania związane z branżą morską?
Od 2021 roku Gdański Inkubator Przedsiębiorczości Starter jest jednym z partnerów międzynarodowego projektu BluAct, mającego na celu promowanie i wdrażanie innowacyjnych pomysłów biznesowych w obszarze niebieskiej gospodarki. Do pracy nad programem rozwijania tych pomysłów utworzona została rada doradcza nazwana Grupą Lokalną URBACT (ULG). Grupa składa się z ekspertek i ekspertów z lokalnego sektora morskiego, pochodzących z biznesu, świata akademickiego czy samorządu lokalnego.
Ponad połowę grupy ULG stanowią kobiety. Dzięki temu w swoich działaniach ma ona możliwość zarówno uwzględnienia kobiecej perspektywy, jak również wykorzystania doświadczenia współpracujących ekspertek w określeniu lokalnych potrzeb i wyzwań dla branży morskiej oraz założeń programu rozwijania pomysłów odpowiadających na te wyzwania. Tak aktywne włączenie kobiet daje również realną szansę na dotarcie do innych, które mogą stać się uczestniczkami programu i rozwijać się zawodowo w obszarze niebieskiej gospodarki.
W procesie przygotowania programu Inkubator Starter korzystał również z wypracowanych wniosków i rekomendacji partnerów sieci BluAct, zawartych w przygotowanym w styczniu 2022 raporcie na temat zapewnienia równości płci w konkursach na rzecz przedsiębiorczości w obszarze Blue Growth. Część z zawartych w nim wniosków to zaprezentowane wyżej działania pomagające wzmocnić pozycję kobiet w branży morskiej.
Wspieranie kobiety w rozwijaniu kariery w branży morskiej miał również na celu projekt „Kobiety też budują statki”, realizowany przez Inkubator Starter w latach 2019-21. Prowadzone w ramach tego projektu działania – programy mentoringowe dla kobiet wkraczających na rynek pracy w branży morskiej oraz warsztaty podnoszące kompetencje menadżerskie liderek z branży morskiej, dały szeroki wgląd w potrzeby, oczekiwania, ale także obawy i bariery, z którymi na co dzień spotykają się kobiety.
***
Liczba kobiet pracujących w przemyśle morskim i niebiskiej gospodarce wzrasta, ale dane pokazują, że jest jeszcze wiele do zrobienia w tym obszarze. Walka ze stereotypami, tworzenie bezpiecznych i odpowiadających potrzebom miejsc pracy, wspieranie i promowanie kobiet zajmujących stanowiska kierownicze i oficerskie to ważne działania, które na pewno pomogą zwiększyć obecność kobiet w tej wciąż bardzo męskiej branży. Dlatego zachęcamy do zaangażowania się w Międzynarodowy Dzień Kobiet na Morzu i też szukania własnych sposobów do inspirowania przyszłych pokoleń kobiet oraz pokazania im, że nic nie jest poza zasięgiem.
rel (Inkubator Starter / „Kobiety też budują statki”)
Fot.: Inkubator Starter / „Kobiety też budują statki”
USD
EUR
CHF
GBP