AUKUS - wzmocnienie współpracy obronnej Australii, Wielkiej Brytanii i USA ...i okręty podwodne

Ostatnio głośno było o AUKUS, szczególnie w kontekście napięć, jakie to nowe partnerstwo USA, Wieliej Brytanii i Australii wywołało między Francją a tymi państwami. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych (PISM) wyjaśnia, na czym polega i jakie są cele nowego porozumienia o współpracy obronnej oraz jakie może mieć ono konsekwencje.

15 września przywódcy Australii, Wielkiej Brytanii i USA ogłosili utworzenie trójstronnego partnerstwa w zakresie bezpieczeństwa - AUKUS. Pogłębienie współpracy w tym obszarze między Australią i Stanami Zjednoczonymi wzmocni system amerykańskich sojuszy w Indo-Pacyfiku, kluczowy dla przeciwdziałania rosnącemu potencjałowi militarnemu Chin.
Jednocześnie utrzymanie negocjacji nad AUKUS w tajemnicy przed sojusznikami z UE i rezygnacja Australii ze współpracy z Francją nad nowymi okrętami podwodnymi wprowadziły kolejne napięcia do relacji transatlantyckich i podważyły perspektywy spójnej polityki USA i UE wobec Indo-Pacyfiku.

Co zadeklarowały państwa w ramach AUKUS?

Przywódcy państw we wspólnym oświadczeniu zobowiązali się do pogłębienia wymiany informacji i współpracy naukowej i technologicznej oraz do powiązania łańcuchów dostaw w sektorach obronnych. Pierwszą wspólną inicjatywą będzie wsparcie Australii w pozyskaniu wielozadaniowych okrętów podwodnych o napędzie nuklearnym (ale wyłącznie z bronią konwencjonalną). Projekt ma powstać w ciągu 18 miesięcy i nie wiadomo, czy będzie wykorzystywał konstrukcje amerykańskie (typu Virginia i Los Angeles) czy brytyjskie (typu Astute), czy też będzie ich połączeniem.

Sojusznicy zobowiązali się ponadto do pogłębienia wspólnych zdolności i interoperacyjności w dziedzinach cyberbezpieczeństwa, sztucznej inteligencji, technologii kwantowych i innych zdolności podwodnych. Otwiera to drogę do współpracy przemysłowo-obronnej Australii z USA i Wielką Brytanią nad nowoczesnymi systemami uzbrojenia.

Jak AUKUS wpisuje się w politykę administracji Joe Bidena wobec Indo-Pacyfiku?

Utworzenie AUKUS realizuje strategię Bidena, w której Indo-Pacyfik jest kluczowym regionem dla amerykańskiej polityki zagranicznej. Przywódcy trzech państw nie stwierdzili bezpośrednio, że ich rywalem są Chiny, jednak charakter zawiązanego partnerstwa oraz pierwszy realizowany projekt są reakcją na rosnące zdolności militarne tego państwa w regionie. USA i Wielka Brytania od dawna kooperują w zakresie bezpieczeństwa morskiego, a włączenie Australii do tej współpracy nadaje jej silny wymiar regionalny - w ten sposób sojusze USA w Indo-Pacyfiku zostają wzmocnione.

Administracja Bidena pogłębia wprawdzie relacje polityczne w formacie QUAD (poza Australią i USA także Indie i Japonia), którego szczyt w Białym Domu planowany jest na 24 września, a także z Filipinami, Koreą Południową Singapurem, Tajwanem i Wietnamem – jednak zacieśnienie współpracy wojskowej z tymi państwami byłoby znacznie trudniejsze niż z Australią.

Dlaczego Australia i Wielka Brytania zdecydowały się na to porozumienie?

Dla Australii AUKUS ma kluczowe znaczenie w kontekście wzmacniania zdolności wojskowych. Państwo to dąży do pozyskiwania nowego uzbrojenia, w ostatnich latach często decydowało się na współpracę z USA (m.in. w programie samolotów F-35 i dronów bliskiego współdziałania). AUKUS nie stanowi jednak przełomu w kontekście gwarancji bezpieczeństwa dla Australii. Od 1951 r. Australia i USA są związane traktatem ANZUS, który stanowi podstawę wzajemnej obrony. Wiąże je także układ o wymianie informacji wywiadowczych (tzw. wspólnota Pięciorga Oczu). Australia ma także status głównego sojusznika USA spoza NATO.

Dla Wielkiej Brytanii porozumienie jest sposobem zacieśniania relacji z USA, które są filarem brytyjskiej polityki zagranicznej po brexicie. Państwo to realizuje także większe zaangażowanie w Indo-Pacyfiku, co zostało zapowiedziane w nowej strategii (Zintegrowanym Przeglądzie) z marca br., i umacnia na arenie międzynarodowej pozycję drugiego po USA mocarstwa spoza Indo-Pacyfiku, zainteresowanego i zdolnego do aktywnego wpływania na region.

Jak AUKUS wpłynie na relacje transatlantyckie?

Decyzja Australii o współpracy z Wielką Brytanią i USA przy programie okrętów podwodnych oznacza odstąpienie od umowy z Francją z 2016 r., która zakładała dostarczenie 12 jednostek (wykorzystujących klasę Barracuda) z napędem konwencjonalnym. Projekt był jednak opóźniony i znacząco wzrosły jego koszty. Francja ostro oceniła decyzję o nawiązaniu porozumienia i na znak protestu odwołała na konsultacje ambasadorów z Australii i USA.

Z perspektywy amerykańskiej zaangażowanie Australii w koalicję państw przeciwstawiających się rosnącej sile wojskowej Chin w Indo-Pacyfiku okazało się istotniejsze niż ryzyko nadwyrężenia relacji transatlantyckich (wcześniej administracja Bidena zadziałała podobnie, decydując o zawieszeniu części sankcji przeciw gazociągowi NS2).

Dla Francji i instytucji UE taki sposób postępowania USA wobec sojuszników jest kolejnym argumentem na rzecz budowy europejskiej autonomii strategicznej, rozumianej m.in. jako wojskowa niezależność Europy od USA. Jest to stały i coraz istotniejszy element sporny w relacjach transatlantyckich.

Jakie są perspektywy AUKUS?

Chiny ostro skrytykowały AUKUS, wskazując, że podważa ono stabilność Indo-Pacyfiku, a państwa nim związane dążą do wszczęcia wyścigu zbrojeń. Bidenowi w krótkiej perspektywie trudno będzie nawiązać kolejne sojusze wojskowe w regionie, dlatego może zdecydować się na zacieśnienie stosunków politycznych z ASEAN-em, by przeciwdziałać aspiracjom Chin. Napięcia transatlantyckie mogą też ograniczyć zdolność USA do pozyskania sojuszników europejskich w celu prowadzenia spójnej polityki wobec Chin i w Indo-Pacyfiku.

Jednocześnie odległe są perspektywy realizacji australijskiego programu okrętów podwodnych, który będzie musiał uwzględniać transfer materiałów rozszczepialnych (których Australia nie posiada), niezbędnych dla napędu nuklearnego. Budzi to obawy o siłę globalnego reżimu nieproliferacyjnego, zgodnie z którym Australia jest państwem nienuklearnym. Może to spowodować reakcję szczególnie Iranu, który może zacząć wysoko wzbogacać uran pod pretekstem wykorzystania go jako paliwa we własnym programie okrętów podwodnych.

Mateusz Piotrowski (PISM)