Zakup statku czy to do celów biznesowych, czy rekreacyjnych, zwykle wiąże się z poniesieniem dużych wydatków. Kwota wystarczająca na zakup statku dla większości jest trudna lub wręcz niemożliwa do zdobycia. W takiej sytuacji, interesującym rozwiązaniem wydaje się uzyskanie finansowania zewnętrznego w postaci kredytu w banku lub pożyczki od inwestora. Wierzyciel może jednak nie być zainteresowany przeznaczeniem bardzo dużej sumy pieniędzy bez uzyskania żadnego zabezpieczenia swojej wierzytelności.
Z pomocą przychodzi tu konstrukcja tzw. hipoteki morskiej uregulowanej w ustawie z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski (dalej jako: "Kodeks morski"). Hipoteka morska jest szczególnym rodzajem zastawu na statku i stanowi alternatywę zastawu rejestrowego, gdyż statki morskie i statki morskie w budowie mogące być przedmiotem hipoteki morskiej, nie mogą być przedmiotem zastawu rejestrowego.
Przedmiot hipoteki morskiej
Hipotekę morską można ustanowić na statku wpisanym do rejestru okrętowego. Przesłanki, które musi spełnić statek, aby zostać wpisanym do rejestru okrętowego określają przepisy Kodeksu morskiego. Hipoteka morska obciąża, oprócz statku i jego przynależności, także wierzytelności statku powstałe po ustanowieniu hipoteki z tytułu:
- odszkodowania za uszkodzenie lub stratę statku, łącznie z odszkodowaniem ubezpieczeniowym,
- wynagrodzenia za ratownictwo w zakresie, w jakim wyrównuje ono szkody w statku spowodowane ratownictwem,
- udziału statku w awarii wspólnej,
- opłat za najem lub dzierżawę statku.
Nie jest to jednak katalog zamknięty, strony mogą odmiennie unormować zakres wierzytelności obciążonych hipoteką morską i znacznie go rozszerzyć.
Oprócz tego, hipotekę morską można ustanowić na statku w budowie, który również musi zostać wpisany do rejestru okrętowego. Obejmuje ona wtedy materiały, urządzenia i wyposażenie znajdujące się na terenie stoczni budującej obciążony hipoteką statek, które przez oznakowanie lub w inny sposób zostały wyraźnie zidentyfikowane jako przeznaczone do budowy lub na wyposażenie tego statku.
Zarówno hipoteka morska ustanowiona na statku jak i statku w budowie musi zostać wpisana do odpowiedniego rejestru okrętowego. Co ważne, w celu zabezpieczenia tej samej wierzytelności można ustanowić hipotekę morską na więcej niż jednym statku lub statku w budowie.
Nie ma również przeszkody, aby na jednym statku ustanowić więcej niż jedną hipotekę.
Uprawnienia właściciela statku
Właściciel statku obciążonego hipoteką morską ma prawo posiadania, używania i rozporządzania statkiem. A zatem, właściciel może swobodnie korzystać ze statku w celach zarówno zarobkowych jak i rekreacyjnych.
Nie ma również przeszkód, aby właściciel zbył statek obciążony hipoteką morską. Co więcej, posiłkując się przepisami ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, niedopuszczalne jest zastrzeżenie w umowie hipoteki morskiej, przez które właściciel statku zobowiązuje się względem wierzyciela hipotecznego, że nie dokona zbycia lub obciążenia statku przed wygaśnięciem hipoteki morskiej.
Kodeks morski przewidział w tym aspekcie pewną ochronę dla wierzyciela hipotecznego, gdyż umowa o przeniesienie własności statku obciążonego hipoteką morską na osobę zagraniczną, tj.:
- osobę fizyczną nieposiadającą obywatelstwa polskiego,
- osobę prawną z siedzibą za granicą,
- jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną posiadającą zdolność prawną, z siedzibą za granicą,wymaga uprzedniej zgody wierzyciela hipotecznego wyrażonej na piśmie, z podpisem notarialnie poświadczonym.
Korzystanie ze statku przez właściciela musi mieścić się w granicach bezpiecznej i normalnej eksploatacji. W przypadku świadomego i znacznego zwiększenia ryzyka związanego z eksploatacją statku przez właściciela, które istotnie pogarsza sytuację wierzyciela hipotecznego, może on żądać od właściciela statku niezwłocznego zaspokojenia wierzytelności z przedmiotu hipoteki lub innego, dodatkowego zabezpieczenia.
Pierwszeństwo wierzytelności zabezpieczonej hipoteką morską
Wierzytelność zabezpieczona hipoteką morską korzysta z pierwszeństwa w stosunku do innych wierzytelności dłużnika. Wyjątkiem od tej zasady są jedynie:
a) wierzytelności uprzywilejowane, enumeratywnie wymienione w art. 91 Kodeksu morskiego,
b) koszty egzekucyjne,
c) należności alimentacyjne,
d) renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci,
e) koszty ostatniej choroby i zwykłego pogrzebu właściciela statku.Zaspokojenie wierzyciela hipotecznego.
Wierzyciel hipoteczny może wybrać dwie drogi zaspokojenia swojej wierzytelności. Pierwszą z nich jest sądowe postępowanie egzekucyjne prowadzone w oparciu o przepisu Kodeksu postępowania cywilnego.
Druga opcja wymaga niejako zaplanowania ewentualnej egzekucji już na etapie podpisywania umowy hipoteki morskiej. Strony tej umowy mogą zawrzeć w jej treści postanowienie, na mocy którego wierzyciel hipoteczny będzie mógł przejąć posiadanie statku obciążonego hipoteką, łącznie z upoważnieniem do sprzedaży, w celu zaspokojenia wierzytelności z dochodu, jaki przynosi statek, lub z ceny uzyskanej ze sprzedaży.
Takie przejęcie posiadania statku może nastąpić w sytuacji, w której właściciel statku nie zaspokaja wierzytelności zabezpieczonej hipoteką lub ewentualnie w innych przypadkach, które strony uzgodnią w umowie (np. nadmierna eksploatacja wpływająca negatywnie na wartość statku).
Jednak zanim wierzyciel hipoteczny podejmie jakiekolwiek czynności w celu zaspokojenia swojej wierzytelności hipotecznej poprzez przejęcie posiadania statku, powinien on na piśmie zawiadomić właściciela statku i organ rejestrowy o zamierzonym podjęciu działań zmierzających do zaspokojenia jego roszczeń z hipoteki morskiej. W takiej sytuacji właściciel statku może w odpowiednim terminie zaspokoić wierzyciela hipotecznego bądź wystąpić do sądu z powództwem negującym istnienie tej wierzytelności.
Jeżeli jednak właściciel statku pozostanie bezczynny, wierzyciel hipoteczny może przejąć posiadanie statku, składając właścicielowi statku jednostronne oświadczenie w tej sprawie, w którym powoła się na okoliczności uzasadniające przejęcie posiadania. Oświadczenie powinno być złożone na piśmie z podpisem notarialnie poświadczonym i podlega ono ujawnieniu w rejestrze okrętowym.
Wierzyciel hipoteczny, który wszedł w posiadanie statku może swobodnie z niego korzystać, oddać w posiadanie osobie trzeciej, wydzierżawić lub oddać w najem w celu zaspokojenia zabezpieczonej wierzytelności z opłat za dzierżawę lub najem statku.
Ponadto, co najważniejsze statek może zostać sprzedany na wniosek wierzyciela hipotecznego po upływie terminu zaspokojenia wierzytelności. Sprzedaż przeprowadza notariusz lub komornik, a sprzedaż dokonana w ten sposób ma te same skutki prawne, co sprzedaż dokonana w drodze sądowego postępowania egzekucyjnego.
Podsumowanie
Instytucja hipoteki morskiej jest wzorowana na klasycznej hipotece, zwykle ustanawianej na nieruchomościach. Świadczy o tym odesłanie do stosowania przepisów ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, w kwestiach nieuregulowanych w Kodeksie morskim. Jest ona korzystnym rozwiązaniem zarówno dla przedsiębiorców, chcących rozpocząć lub rozszerzyć działalność w sektorze żeglugi i handlu morskiego, jak i dla pasjonatów wszelkich form rekreacji na wodzie z użyciem statków, planujących nabyć swoją własną "łajbę".
Konstrukcja ta kształtuje się również pozytywnie po stronie wierzyciela hipotecznego finansującego całe przedsięwzięcie, gdyż uzyskuje on zabezpieczenie wierzytelności, mające realne odzwierciedlenie w rzeczywistości. Ponadto, przepisy działają znacząco na jego korzyść w przypadku, gdy dłużnik okaże się niesłowny i umożliwiają wierzycielowi szybką oraz pozbawioną nadmiernych formalności egzekucję.
Autorzy:
Ewa Lejman-Widz, radca prawny, doradca podatkowy
Maciej Marzec, prawnik
Adwokaci i Radcowie Prawni Żyglicka i Wspólnicy sp.p.
USD
EUR
CHF
GBP