Od 03.04.2018 roku obowiązuje skarga nadzwyczajna 

Zgodnie z przepisami nowej ustawy o Sądzie Najwyższym, która obowiązuje od 3 kwietnia 2018 r. do polskiego systemu prawnego wprowadzono nowy środek kontroli orzeczeń sądów powszechnych i wojskowych, jakim jest skarga nadzwyczajna.

Przepisy dotyczące tego trybu kontroli zostały umieszczone w ustawie o Sądzie Najwyższym i mają zastosowanie, z pewnymi wyjątkami, do wszystkich prawomocnych orzeczeń wydanych przez sądy powszechne i wojskowe.

Legitymacja do wniesienia skargi

Wnieść skargę nadzwyczajną może wyłącznie Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz w zakresie swojej właściwości, Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznik Finansowy, Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców i Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Podstawowe przesłanki dopuszczalności skargi nadzwyczajnej

Jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub sądu wojskowego kończącego postępowanie w sprawie może być wniesiona skarga nadzwyczajna, o ile:

1) orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji lub

2) orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, lub

3) zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego

- a orzeczenie nie może być uchylone lub zmienione w trybie innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia.

Z powyższego wynika, że instytucja skargi nadzwyczajnej może być stosowana do przypadków, gdy treść orzeczenia stoi w sprzeczności z normą konstytucyjną opisaną w art. 2 Konstytucji RP oraz jeżeli jednocześnie spełnia, co najmniej jeden z trzech opisanych wyżej warunków i nie jest przy tym możliwe wzruszenie orzeczenia w drodze innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia przewidzianych w innych ustawach. 

Ograniczenia czasowe

Skargę nadzwyczajną wnosi się w terminie 5 lat od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia, a jeżeli od orzeczenia została wniesiona kasacja albo skarga kasacyjna - w terminie roku od dnia ich rozpoznania.

Zgodnie z przepisami przejściowymi i dostosowującymi ustawy o SN, w okresie 3 lat od dnia wejścia w życie ustawy skarga nadzwyczajna może być wniesiona od prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie w sprawach, które uprawomocniły się po dniu 17 października 1997 r.

Ograniczenia przedmiotowe

Od tego samego orzeczenia w interesie tej samej strony skarga nadzwyczajna może być wniesiona tylko raz. Jeżeli w sprawie została wcześniej wniesiona skarga kasacyjna lub kasacja i została przyjęta do rozpoznania przez Sąd Najwyższy to nie jest dopuszczalne oparcie skargi nadzwyczajnej na zarzutach, które wcześniej były przedmiotem rozpoznania skargi kasacyjna lub kasacji.

Skarga nadzwyczajna nie jest dopuszczalna od wyroku ustalającego nieistnienie małżeństwa, orzekającego unieważnienie małżeństwa albo rozwód, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się takiego orzeczenia zawarła związek małżeński, oraz od postanowienia o przysposobieniu. A ponadto nie jest dopuszczalna w sprawach o wykroczenia i wykroczenia skarbowe.

Skład Sądu Najwyższego przy rozpoznawania skargi nadzwyczajnej

Skargę nadzwyczajną rozpoznaje Sąd Najwyższy w składzie 2 sędziów Sądu Najwyższego orzekających w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz 1 ławnika Sądu Najwyższego.

Jeżeli skarga nadzwyczajna dotyczy orzeczenia zapadłego w wyniku postępowania, w którego toku orzeczenie wydał Sąd Najwyższy, sprawę rozpoznaje Sąd Najwyższy w składzie 5 sędziów Sądu Najwyższego orzekających w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz 2 ławników Sądu Najwyższego.

Skutki kontroli w toku skargi nadzwyczajnej 

Jeżeli Sąd Najwyższy uwzględni wniesioną skargę nadzwyczajną to uchyla zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i stosownie do wyników postępowania orzeka co do istoty sprawy albo przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania właściwemu sądowi, w razie potrzeby uchylając także orzeczenie sądu pierwszej instancji, albo umarza postępowanie.

Orzeczenie stwierdzające wydanie orzeczenia z naruszeniem prawa

W przypadkach, gdy prawomocne orzeczenie nadaje się do kontroli w trybie skargi nadzwyczajnej, jednak wywołało nieodwracalne skutki, w szczególności, jeżeli od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia upłynęło 5 lat, a także jeżeli uchylenie orzeczenia naruszyłoby międzynarodowe zobowiązania Rzeczypospolitej Polskiej, Sąd Najwyższy ogranicza się do stwierdzenia wydania zaskarżonego orzeczenia z naruszeniem prawa oraz wskazania okoliczności, z powodu których wydał takie rozstrzygnięcie.

Jednak nawet w tych przypadkach, jeżeli zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji za tym przemawiają sąd może wydać orzeczenie merytoryczne.

Orzeczenie SN stwierdzające wydanie prawomocnego orzeczenia z naruszeniem prawa będzie stanowiło podstawę dla dochodzenia cywilnoprawnych roszczeń odszkodowawczych od Skarbu Państwa w oparciu o art. 4171 §1 k.c., jeżeli na skutek wydania orzeczenia strona, w interesie której skarga nadzwyczajna została rozpatrzona poniosła szkodę majątkową.

Kontrola zgodności z Konstytucją RP

Jeżeli Sąd Najwyższy przy rozpatrywaniu skargi nadzwyczajnej uzna, że przyczyną naruszenia przez orzeczenie zasad lub wolności i praw człowieka i obywatela, określonych w Konstytucji, jest niezgodność ustawy z Konstytucją, występuje z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego. Jeżeli wynik rozpoznania skargi kasacyjnej jest uzależniony od uprzedniego skontrolowania zgodności ustawy z Konstytucją RP to Sąd Najwyższy zawiesza postępowanie dotyczące skargi nadzwyczajnej do czasu zakończenia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Podsumowanie

Wprowadzenie przez ustawodawcę nadzwyczajnego środka kontroli orzeczeń oparte jest na słusznych założeniach, że nie ma w systemie prawnym miejsca na orzeczenia sądów, które pozostają w sprzeczności z powszechnymi przepisami prawa, a zwłaszcza gdy orzeczenie stoi w sprzeczności z normami konstytucyjnymi.

Należy jednak zwrócić uwagę na ograniczenie katalogu podmiotów legitymowanych czynnie do wniesienia skargi nadzwyczajnej. To sprawia, że zainteresowani możliwością wzruszenia prawomocnego orzeczenia w tym trybie, muszą przekonać wskazany w ustawie podmiot, iż w sprawie występują opisane wyżej przesłanki. Wymaga to w pierwszej kolejności szczegółowej analizy prawnej prawomocnie zakończonej sprawy, a następnie przedstawienia prawnej argumentacji o zasadności wystąpienia ze skargą nadzwyczajną. 

Rzetelna argumentacja prawna zwiększa szansę, iż organ (podmiot), po zapoznaniu się dokumentacją sprawy wniesie skargę nadzwyczajną do Sądu Najwyższego.