Podatki marynarskie: dostęp do rachunków bankowych podatników oraz stworzenie Systemu Informacji Finansowej

Poniższa publikacja została przygotowana w efekcie wielu zapytań marynarzy kierowanych do Kancelarii w zakresie możliwości weryfikacji ich rachunków bankowych przez Urzędy Skarbowe. Niestety od lipca br. te obawy mogą okazać się jak najbardziej uzasadnione. Warto również zaznaczyć, iż problemy te nie dotyczą tylko środowiska marynarskiego, ale wszystkich polskich podatników.

Biorąc pod uwagę bardzo wątpliwe praktyki aparatu skarbowego z ostatnich lat i brak odpowiedzialności urzędniczej, warto pamiętać, iż opisywane poniżej zmiany w prawie mogą okazać się bardzo niebezpieczne dla marynarzy i wszystkich innych podatników, gdyż mogą stać się przyczynkiem do bardzo wielu nadużyć.

Tym bardziej zachęcamy marynarzy do kontaktu z Kancelarią w zakresie weryfikacji sytuacji podatkowej, co z pewnością zwiększy szanse podatnika na pozytywne rozpatrzenie sprawy w razie ewentualnego wezwania przez Urząd Skarbowy w związku z weryfikacją rachunków bankowych lub uzyskania informacji z zagranicznej administracji skarbowej.

Od dnia 01 lipca 2022 r. rozszerzenie dostępu do rachunków bankowych podatników

Od 1 lipca 2022 r. obowiązują przepisy na podstawie, których rozszerzono katalog podmiotów uprawnionych do uzyskania dostępu do danych o rachunkach bankowych podatników. Zmiana przepisów ustawy z dnia 16.11.2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej przyznała dodatkowe kompetencje naczelnikom urzędów skarbowych.

Przed zmianą przepisów ustawy uprawnienie do ubiegania się o uzyskanie informacji o rachunkach bankowych posiadali wyłącznie Szef Krajowej informacji Skarbowej oraz naczelnicy urzędów celno-skarbowych. Aktualnie zgodnie z przepisem art.48 ust. 1 cytowanej ustawy na sporządzone na piśmie żądanie Szefa Krajowej Administracji Skarbowej, naczelnika urzędu celno-skarbowego lub naczelnika urzędu skarbowego wydane w związku z wszczętym postępowaniem przygotowawczym lub czynnościami wyjaśniającymi odpowiednio w sprawie o przestępstwa lub wykroczenia oraz przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe, bank jest obowiązany do sporządzania i przekazywania informacji dotyczących osoby fizycznej lub osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej lub danych pełnomocników wskazanego w żądaniu rachunku bankowego w przypadku, gdy postępowanie przygotowawcze lub czynności wyjaśniające są prowadzone w związku z czynami popełnionymi w zakresie działalności osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, w zakresie:

1) posiadanych lub współposiadanych rachunków bankowych lub posiadanych pełnomocnictw do dysponowania rachunkami bankowymi, liczby tych rachunków lub pełnomocnictw, obrotów i stanów tych rachunków, z podaniem dat oraz kwot poszczególnych wpływów, dat oraz kwot poszczególnych obciążeń rachunków i ich tytułów oraz odpowiednio ich nadawców i odbiorców;
2) posiadanych lub współposiadanych rachunków pieniężnych, rachunków papierów wartościowych lub posiadanych pełnomocnictw do dysponowania takimi rachunkami, liczby tych rachunków, a także obrotów, stanów tych rachunków oraz ich historii;
3) zawartych umów kredytowych lub umów pożyczki, z podaniem okresu, na jaki zostały zawarte, wysokości zobowiązań wynikających z tych kredytów lub pożyczek, celów, na jakie zostały udzielone, i sposobu zabezpieczenia ich spłaty, a także umów depozytowych, umów udostępniania skrytek sejfowych oraz ich historii;
4) nabytych za pośrednictwem banków akcji Skarbu Państwa lub obligacji emitowanych przez Skarb Państwa, a także obrotu tymi papierami wartościowymi;
5) obrotu wydawanymi przez banki certyfikatami depozytowymi lub innymi papierami wartościowymi.

Ustawodawca wskazał, że celem zmiany przepisu ustawy o KAS było i rozszerzenie uprawnień naczelników urzędów skarbowych było ujednolicenie oraz doprecyzowanie uprawnień KAS w zakresie dostępu do informacji bankowych w przypadku, gdy organy KAS prowadzą postępowanie przygotowawcze dotyczące osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej w zakresie tej osoby fizycznej, osoby prawnej i jednostki niemającej osobowości prawnej, niezależnie albo zanim zostaną wszczęte procedury podatkowe (kontrola celno-skarbowa, kontrola podatkowa, postępowanie podatkowe).

Dodatkowo przed zmianą przepisów wskazano, że naczelnik urzędu skarbowego może prowadzić równolegle i niezależnie dwa postępowania: kontrolne lub podatkowe i postępowanie przygotowawcze w sprawie karnej skarbowej.

Powyższe uzasadniało rozszerzenie katalogu podmiotów uprawnionych do uzyskania informacji bankowych o naczelnika urzędu skarbowego prowadzącego postępowanie przygotowawcze.

Aktualnie organy podatkowe mogą pozyskiwać informacje o podatnikach i ich rachunkach bankowych na podstawie art. 49 ustawy o KAS oraz art. 182 Ordynacji podatkowej.

W myśl przepisu art. 49 ustawy o KAS banki, instytucje finansowe, kredytowe są obowiązane na sporządzone na piśmie żądanie:

1) naczelnika urzędu celno-skarbowego, w związku z wszczętą kontrolą celno-skarbową w zakresie, o którym mowa w art. 54 ust. 1 pkt 1-3, lub prowadzonym postępowaniem podatkowym,
2) naczelnika urzędu skarbowego, w związku z wszczętą kontrolą podatkową lub prowadzonym postępowaniem podatkowym,
3) Szefa Krajowej Administracji Skarbowej w toku postępowania podatkowego
- do sporządzenia i przekazania posiadanych informacji dotyczących kontrolowanego lub strony postępowania. Omawiany przepis ustawy o KAS stanowi samodzielną podstawę prawną do uzyskania od banków informacji dotyczących rachunków podatnika. Urząd skarbowy, formułując żądanie o udostępnienie informacji w toku postępowania podatkowego, nie musi uprzednio zwrócić się do podatnika o przekazanie stosownych danych lub o udzielenie upoważnienia do wystąpienia do banku o ich udostępnienie.

Procedura pozyskania informacji o rachunkach bankowych podatnika

Naczelnik urzędu skarbowego w trakcie postępowania podatkowego oraz dyrektor izby administracji skarbowej - w toku postępowania odwoławczego mogą wystąpić do banku z żądaniem sporządzenia i przekazania potrzebnych informacji o podatniku w przypadku, gdy zgromadzone dowody wymagają uzupełnienia lub porównania z danymi bankowymi.

Zgodnie z przepisem art. 182 Ordynacji podatkowej naczelnik urzędu skarbowego może występować do instytucji finansowych z wnioskiem o udostepnienie informacji o podatniku w zakresie: posiadanych rachunków bankowych lub rachunków oszczędnościowych, liczby tych rachunków, a także obrotów i stanów tych rachunków, posiadanych rachunków pieniężnych lub rachunków papierów wartościowych, liczby tych rachunków, a także obrotów i stanów tych rachunków, zawartych umów kredytowych lub umów pożyczek pieniężnych, a także umów depozytowych, nabytych za pośrednictwem banków akcji Skarbu Państwa lub obligacji Skarbu Państwa, a także obrotu tymi papierami wartościowymi, obrotu wydawanymi przez banki certyfikatami depozytowymi lub innymi papierami wartościowymi.

Organ podatkowy może zwrócić się do banku z wnioskiem o udostępnienie informacji, gdy podatnik w wyznaczonym terminie nie udzieli informacji, nie upoważni go do wystąpienia do banku. W przypadku, kiedy umowa z bankiem została zawarta przez podatnika wspólnie z innymi podmiotami, bank nie udostępnia informacji dotyczących podmiotów, których nie obejmuje żądanie (art. 183 §1a Ordynacji podatkowej). Żądanie udzielenia informacji zawiera ponadto:

1) wskazanie przesłanek uzasadniających konieczność uzyskania informacji objętych żądaniem;
2) dowody potwierdzające, że strona:
a) odmówiła udzielenia informacji lub
b) nie wyraziła zgody na udzielenie upoważnionemu organowi podatkowemu upoważnienia do zażądania tych informacji lub
c) w terminie określonym przez upoważniony organ podatkowy nie udzieliła informacji albo upoważnienia.

Informacje przekazywane organom podatkowym przez banki stanowią tajemnicę skarbową, co nie oznacza, że pozyskane dane nie mogą zostać udostępnione innym podmiotom. Warto pamiętać, iż akta zawierające informacje przekazane przez bank w toku postępowania naczelnik urzędu skarbowego udostępnia innym urzędom skarbowym lub celno-skarbowym w związku ze wszczętym postępowaniem podatkowym, postępowaniem karnym skarbowym, kontrolą podatkową czy celno-skarbową.

System Informacji Finansowej

W dniu 01 grudnia 2022 r. Sejm przyjął ustawę o Systemie Informacji Finansowej, której celem jest wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/843 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniającej dyrektywę (UE) 2015/849 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu oraz zmieniającej dyrektywy 2009/138/WE i 2013/36/UE. Podstawowym zadaniem przyjętej ustawy jest utworzenie Systemu Informacji Finansowej (SInF) służącego gromadzeniu, przetwarzaniu i udostępnianiu informacji o otwartych i zamkniętych rachunkach (zdefiniowanych w tym projekcie szeroko, obejmujących rachunki bankowe, rachunki w SKOK, rachunki płatnicze w innych podmiotach, rachunki papierów wartościowych oraz rachunki zbiorcze wraz z rachunkami pieniężnymi służącymi do ich obsługi), jak również o umowach o udostępnieniu skrytek sejfowych.

W uzasadnieniu do projektu ustawy wskazano, że celem projektowanej regulacji nie jest istotna zmiana dotychczasowych przepisów określających zakres uprawnień przysługujących organom publicznym w tym obszarze ani zmiana zakresu tajemnic służbowych, w tym tajemnicy bankowej. Planowany rejestr nie będzie bowiem służyć gromadzeniu informacji o dokonywanych transakcjach finansowych, wysokości środków zgromadzonych na rachunkach czy w ramach innych produktów. W celu uzyskania tego typu danych pozostanie niezbędne – zgodnie z dotychczasowym stanem prawnym – występowanie przez uprawnione organy i instytucje państwowe do instytucji prowadzących rachunek lub oferujących dany produkt. SInF ma umożliwić jedynie – w określonego rodzaju przypadkach – sprawne zlokalizowanie rachunku lub innego produktu, służącego gromadzeniu, przechowywaniu lub inwestowaniu środków finansowych, należącego do danej osoby lub podmiotu, bez możliwości uzyskania informacji o znajdujących się na nim aktywach czy dokonywanych w oparciu o niego transakcjach.

W ocenie ustawodawcy utworzenie Systemu Informacji Finansowej nie stoi w sprzeczności z prawem obywateli do ochrony życia prywatnego. W uzasadnieniu do projektu ustawy podniesiono, że prawo do ochrony prawnej życia prywatnego zostało zagwarantowane w art. 47 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: „Konstytucja RP”). W art. 51 ust. 2 Konstytucji RP wskazano, że władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym. W kontekście przywołanych przepisów należy podkreślić, że gromadzenie informacji o rachunkach wynika z konieczności implementacji do prawa polskiego przepisów Unii Europejskiej, tym samym jest niezbędne dla wypełnienia międzynarodowych zobowiązań Rzeczypospolitej Polskiej. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na zakres i cel wykorzystywania informacji o rachunkach, określone w ustawie o Systemie Informacji Finansowej (dalej: „ustawa o SInF”), które należy ocenić jako niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.

Podstawowym celem gromadzenia informacji o rachunkach jest zwalczanie wyjątkowo groźnych dla bezpieczeństwa państwa oraz obywateli zjawisk, jakimi są pranie pieniędzy oraz finansowanie terroryzmu. Dodatkowo w uzasadnieniu projektu podkreślono, że wykorzystywanie informacji o rachunkach do celów wskazanych w przepisach ustawy o SInF, obejmujących zwalczanie przestępczości, w tym przestępczości skarbowej, a także ujawnianie i odzyskiwanie mienia zagrożonego przepadkiem oraz podlegającego egzekucji administracyjnej przez organy Krajowej Administracji Skarbowej służy w szczególności zabezpieczaniu bezpieczeństwa i porządku publicznego. Informacje z Systemu Informacji Finansowej będą mogły być wykorzystywane przez sądy i prokuratury - w celu wykonywania wniosków o udzielenie pomocy prawnej, Centralne Biuro Antykorupcyjne, dyrektorów izb administracji skarbowej oraz Krajową Administrację Skarbową – w celu wykonywania ich ustawowych zadań, Policję, Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Służbę Kontrwywiadu Wojskowego, Agencję Wywiadu, Służbę Wywiadu Wojskowego, Żandarmerię Wojskową, Straż Graniczną i Generalnego Inspektora Informacji Finansowej - na potrzeby przeprowadzenia postępowania sprawdzającego lub postępowania bezpieczeństwa przemysłowego prowadzonych na podstawie przepisów o ochronie informacji niejawnych.

Podsumowanie

Zmiany w przepisach prawa rozszerzające kompetencje organów podatkowych, w tym uprawnienia umożliwiające wgląd do rachunków bankowych każdej osoby fizycznej, a nie tylko podejrzanego o popełnienie wykroczenia skarbowego czy przestępstwa skarbowego, budzą wiele uzasadnionych obaw i kontrowersji. Warto również zauważyć, iż zmiany te nie idą w parze z długo oczekiwanymi zmianami w zakresie rozszerzenia faktycznej odpowiedzialności urzędniczej za nadużycia.

Taki stan rzeczy rodzi wiele emocji w środowisku marynarskim, gdyż wielu polskich marynarzy inwestujących w Polsce nie kontaktuje się z organami podatkowymi od lat, co wynika z braku takiego obowiązku. Obecnie brak kontaktu z aparatem skarbowym i ograniczenie inwestycji w Polsce może być niewystarczające, aby uniknąć problemów z Urzędem Skarbowym, gdyż Urząd Skarbowy od lipca może zweryfikować podatnika poprzez dostęp do jego rachunków bankowych bez jego wiedzy.

Z drugiej strony wielu marynarzy, którzy mają obowiązek kontaktu z Urzędem Skarbowym ma coraz więcej obaw, czy nie dojdzie w ich przypadku do nieuprawnionych zajęć rachunków bankowych, co niestety w ostatnim roku podatkowym miało wielokrotnie miejsce.

Ministerstwo Finansów podkreśla, iż żądanie przez organ dostępu do informacji bankowych jest warunkowane wyłącznie uzasadnioną przyczyną oraz czynnościami prowadzonymi w przedmiocie postępowania przygotowawczego. W ocenie Ministerstwa Finansów obowiązujące przepisy nie dają podstaw do obaw, że „nowe narzędzia” będą używane do czynności analitycznych organów podatkowych niezgodnie z przeznaczeniem. Cel zmian uznać należy za słuszny, jednakże może on w praktyce stwarzać pole do nadużyć, tym bardziej że urzędnicy skarbowi pozostają w dalszym ciągu de facto bezkarni w zakresie potencjalnych nadużyć. Pozyskiwanie danych o rachunkach bankowych, uzyskiwanie do nich dostępu, tworzenie konkretnych baz danych o podatnikach i innych rejestrów, jak System Informacji Finansowej stanowi bowiem ingerencję w strefę prywatności obywateli, co powinno być przedmiotem szczególnej kontroli, a niestety tak nie jest.

W efekcie powyższego aparat skarbowy w tym roku dostał bardzo niebezpieczne narzędzie do inwigilowania podatników i wywierania na nich presji bez faktycznych ograniczeń i faktycznej odpowiedzialności urzędniczej za ewentualne nadużycia w tych zakresach.

Kolejną bardzo ważną kwestią pozostaje zabezpieczenie przez Krajową Administrację Skarbową tych jakże wrażliwych baz danych, które mogą dostać się w niepowołane ręce w efekcie np. ataku cyberprzestępców.

Jedno jest pewne, podatnicy muszą liczyć się ze wzmożonymi kontrolami wynikającymi z nowych uprawnień, w które została „uzbrojona” Krajowa Administracja Skarbowa.