Marynarze, a wymiana informacji podatkowych

Aktualnie nadrzędnym celem zarówno na świecie jak i w państwach Unii Europejskiej stała się walka z nadużyciami podatkowymi oraz uchylaniem się od opodatkowania. Wzajemna pomoc pomiędzy państwami, stworzenie odpowiednich regulacji prawnych stało się kluczowe dla wymiany szeroko rozumianych informacji podatkowych.

Coraz szersze grono marynarzy boryka się z problemami wynikającymi z wezwań z US do składania wyjaśnień w zakresie sposobu rozliczenia ich dochodów w latach wcześniejszych.

Bardzo często źródłem tych wezwań są informacje uzyskane od zagranicznych administracji skarbowych. Warto również zaznaczyć, iż obecne praktyki polskiego aparatu skarbowego w tym zakresie sprowadzają się do bardzo prostego wniosku, że coraz trudniej jest „ukryć się” podatnikowi przed Urzędem Skarbowym, które pozyskuje dużo użytecznych dla siebie informacji z zagranicy.

Podstawy prawne

Podstawą prawną do wymiany informacji podatkowych są umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, umowy o wymianie informacji w sprawach podatkowych oraz Konwencja o wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach podatkowych, sporządzona w Strasburgu 25 stycznia 1988 r. W ramach Unii Europejskiej współpracę administracyjną państw członkowskich reguluje Dyrektywa Rady 2011/16/UE. Dyrektywa reguluje kwestie:

- wymiany informacji na wniosek,
- automatycznej i spontanicznej wymiany informacji,
- wymianę informacji o interpretacjach o charakterze transgranicznym,
- wymianę informacji CbC,
- dostęp organów podatkowych do informacji, które znajdują się w posiadaniu organów zajmujących się zwalczaniem nadużyć finansowych i praniem brudnych pieniędzy
- wymianę informacji o schematach podatkowych, które podlegają obowiązkowemu ujawnieniu.

Z kolei Dyrektywa Rady 2014/107/UE z 9 grudnia 2014 r., zmieniająca Dyrektywę 2011/16/UE w zakresie obowiązkowej automatycznej wymiany informacji w dziedzinie opodatkowania, rozszerzyła obowiązkową automatyczną wymianę informację między organami podatkowymi UE, dookreślając m.in. pojęcia „raportujących instytucji finansowych” i „rachunków raportowanych”.

Do obowiązku dostarczenia informacji podatkowych do administracji podatkowej zobligowane zostały także instytucje finansowe. W lipcu 2014 r. Rada OECD opublikowała pełen globalny standard (CRS), łącznie z jego pozostałymi elementami, tj. komentarzami do modelu umowy między właściwymi organami i do wspólnego standardu do wymiany informacji oraz procedurami informatycznymi na potrzeby wdrożenia globalnego standardu. Cały pakiet dotyczący CRS został zatwierdzony przez ministrów finansów i prezesów banków centralnych grupy G-20 we wrześniu 2014 r. Międzynarodowy system automatycznej wymiany informacji podatkowych jest oparty na uniwersalnym standardzie raportowania (ang. Common Reporting Standard, CRS) opracowanym w 2014 roku przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Organisation for Economic Co-operation and Development, OECD). Wymogi CRS obligują banki i inne instytucje finansowe, w tym firmy ubezpieczeniowe czy fundusze inwestycyjne, do potwierdzenia jurysdykcji rezydencji podatkowej swoich klientów, celem przekazania podstawowych informacji dotyczących ich rachunków do właściwych organów podatkowych. Nowe reguły są nie bez znaczenia także dla osób mobilnych spędzających część roku poza krajem, którzy nie stracili rezydencji podatkowej w Polsce jak np. marynarze.

Wymiana informacji podatkowych w Polsce

W Polsce wymiana informacji podatkowych uregulowana została w ustawie o wymianie informacji podatkowych z innymi państwami z dnia 9 marca 2017 r. Zasadniczym celem ustawy, jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy było:

1) uregulowanie w jednym akcie prawnym zagadnień związanych z wymianą informacji podatkowych wraz z ich uporządkowaniem;
2) implementacja do polskiego porządku prawnego dyrektywy Rady 2014/107/UE z dnia 9 grudnia 2014 r. zmieniającej dyrektywę 2011/16/UE w zakresie obowiązkowej automatycznej wymiany informacji w dziedzinie opodatkowania (Dz. Urz. UE L 359 z 16.12.2014, str. 1), zwanej dalej „dyrektywą 2014/107/UE”;
3) wprowadzenie regulacji umożliwiających automatyczną wymianę informacji w dziedzinie opodatkowania z innymi niż unijne państwami w oparciu o procedury Common Reporting Standard (CRS), do czego Rzeczpospolita zobowiązała się w podpisanym w dniu 29.10.2014 r. Wielostronnym porozumieniu właściwych władz w sprawie automatycznej wymiany informacji finansowych (Competent Authority Agreement);
4) implementacja do polskiego porządku prawnego dyrektywy Rady (UE) 2015/2060 z dnia 10 listopada 2015 r. uchylającej dyrektywę 2003/48/WE w sprawie opodatkowania dochodów z oszczędności w formie wypłacanych odsetek (Dz. Urz. UE L 301 z 18.11.2015, str. 1), zwanej dalej „dyrektywą 2015/2060”;
5) implementacja do polskiego porządku prawnego dyrektywy Rady (UE) 2015/2376 z dnia 8 grudnia 2015 r. zmieniającej dyrektywę 2011/16/UE w zakresie obowiązkowej automatycznej wymiany informacji w dziedzinie opodatkowania (Dz. Urz. UE L 332 z 18.12.2015, str. 1), zwanej dalej „dyrektywą 2015/2376”;
6) implementacja do polskiego porządku prawnego dyrektywy Rady (UE) 2016/881 z dnia 25 maja 2016 r. zmieniającej dyrektywę 2011/16/UE w zakresie obowiązkowej automatycznej wymiany informacji w dziedzinie opodatkowania (Dz. Urz. UE L 146 z 03.06.2016, str. 8), zwanej „dalej dyrektywą 2016/881”.

W uzasadnieniu ustawy zwrócono uwagę, iż czasach globalizacji coraz większego znaczenia nabiera potrzeba wzajemnej pomocy pomiędzy poszczególnymi administracjami podatkowymi w dziedzinie wymiany szeroko rozumianych informacji podatkowych. W związku z ogromnym wzrostem mobilności podatników, liczby transakcji transgranicznych oraz internacjonalizacji instrumentów finansowych proces określenia wysokości należnych podatków jest coraz trudniejszy i bardziej skomplikowany. Narastające trudności mają wpływ na funkcjonowanie systemów podatkowych, co z kolei skłania podatników do oszustw podatkowych i uchylania się od opodatkowania, podczas gdy uprawnienia kontrolne pozostają na szczeblu krajowym. Bez wzajemnej współpracy administracji podatkowych pojedyncze państwo członkowskie nie jest w stanie skutecznie przeciwdziałać oszustwom podatkowym i uchylaniu się od opodatkowania. W celu przezwyciężenia negatywnych skutków tych zjawisk konieczne jest stworzenie odpowiedniego systemu współpracy administracyjnej między administracjami podatkowymi. W ocenie ustawodawcy nieujawniony i nieopodatkowany dochód znacznie uszczupla krajowe wpływy podatkowe. W odpowiedzi na zdiagnozowane w poszczególnych państwach Unii negatywne oddziaływanie tych zjawisk na krajowe wpływy podatkowe oraz pilną potrzebę zwiększenia skuteczności i efektywności poboru podatków Komisja Europejska uznała za konieczne podjęcie działań ukierunkowanych na poprawę skuteczności walki z oszustwami podatkowymi i uchylaniem się od opodatkowania przez zdecydowane promowanie automatycznej wymiany informacji jako przyszłego europejskiego i międzynarodowego standardu dla przejrzystości i wymiany informacji w sprawach podatkowych. Efektem prowadzonych na szczeblu unijnym prac jest dyrektywa 2014/107/UE, której implementacja do krajowego porządku prawnego stanowi zasadniczy przedmiot projektowanej ustawy o wymianie informacji podatkowych z innymi państwami.

Ustawa o wymianie informacji podatkowych określa: zasady i tryb dokonywania wymiany informacji podatkowych z innymi państwami, właściwość organów w zakresie wymiany informacji podatkowych z innymi państwami, obowiązki instytucji finansowych w zakresie wymiany informacji podatkowych na wniosek właściwego organu, obowiązki instytucji finansowych w zakresie automatycznej wymiany informacji podatkowych o rachunkach raportowanych, oraz zasady kontroli ich wykonywania, obowiązki jednostek wchodzących w skład grupy podmiotów.

Wymianę informacji o rachunkach raportowanych ze Stanami Zjednoczonymi (USA) reguluje ustawa o wykonywaniu Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki w sprawie poprawy wypełniania międzynarodowych obowiązków podatkowych oraz wdrożenia ustawodawstwa FATCA z dnia 9 października 2015 r.

Kompetencje organów

W myśl przepisów omawianej ustawy informacje podatkowe mogą być udostępniane właściwemu organowi, pod warunkiem, że wykorzystywanie udostępnionych informacji podatkowych nastąpi zgodnie z zasadami określonymi w tych umowach. Organy administracji publicznej oraz instytucje finansowe wymienione w art. 182 Ordynacji podatkowej na pisemne żądanie Ministra Finansów, szefa Krajowej Administracji Skarbowej lub jego upoważnionego przedstawiciela mają obowiązek udzielenia informacji podatkowych w razie wystąpienia właściwego organu w zakresie i na zasadach określonych w dziale II lub wynikających z ratyfikowanych umów o unikaniu podwójnego opodatkowania i innych ratyfikowanych umów międzynarodowych, których stroną jest Rzeczpospolita Polska.

Właściwym organem w sprawach wymiany informacji podatkowych z innymi państwami jest szef Krajowej Administracji Skarbowej i w tym zakresie przysługują mu uprawnienia organu podatkowego. Minister właściwy do spraw finansów publicznych może upoważnić, w drodze rozporządzenia, organ Krajowej Administracji Skarbowej do wykonywania czynności związanych z:

1) wymianą informacji podatkowych na wniosek i z urzędu z innymi państwami, w szczególności do występowania o udostępnienie informacji podatkowych i przekazywania właściwym organom wniosków i informacji podatkowych,
2) automatyczną wymianą informacji podatkowych, w tym do przeprowadzania kontroli wykonywania obowiązków związanych z automatyczną wymianą informacji podatkowych,
3) udostępnianiem innym organom, na zasadach określonych w ustawie - Ordynacja podatkowa, informacji podatkowych uzyskanych w ramach ich wymiany z innymi państwami,
4) nakładaniem kar pieniężnych

Szef Krajowej Administracji Skarbowej może upoważnić osoby zatrudnione lub pełniące służbę w urzędach obsługujących organy Krajowej Administracji Skarbowej do bezpośredniej wymiany informacji podatkowych w związku z realizowaniem zadań z zakresu planowanych lub trwających jednoczesnych kontroli oraz do uczestnictwa w spotkaniach organizacyjnych dotyczących tych kontroli.

Procedura wymiany informacji

Wymiana informacji podatkowych z państwami członkowskimi następuje na wniosek właściwego organu państwa członkowskiego lub z urzędu. Organ podatkowy występuje z wnioskiem do właściwego organu państwa członkowskiego o udzielenie informacji podatkowych oraz udziela mu informacji podatkowych za pośrednictwem Szefa Krajowej Administracji Skarbowej.

Wniosek o udzielenie informacji podatkowych zawiera:
1) dane identyfikujące podmiot, którego informacje podatkowe mają dotyczyć: imię i nazwisko lub nazwę (firmę), adres i inne posiadane dane niezbędne do identyfikacji podmiotu, którego wniosek dotyczy;
2) wskazanie zakresu żądanych informacji podatkowych i celu ich wykorzystania;
3) stwierdzenie, że wyczerpano możliwości uzyskania informacji podatkowych na podstawie przepisów prawa krajowego wnioskującego państwa członkowskiego;
4) zobowiązanie do objęcia tajemnicą udzielonych informacji podatkowych zgodnie z przepisami prawa krajowego wnioskującego państwa członkowskiego.

Wniosek właściwego organu państwa członkowskiego wszczyna postępowanie w sprawie udzielenia informacji podatkowych. Otrzymanie wniosku potwierdza się niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 7 dni roboczych od dnia jego otrzymania. Potwierdzenia dokonuje się za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Postępowanie w sprawie złożonego wniosku powinno być zakończone bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 6 miesięcy od dnia otrzymania wniosku. W przypadku braku możliwości udzielenia informacji podatkowych we właściwym terminie zawiadamia się właściwy organ państwa członkowskiego, podając przyczyny uniemożliwiające dotrzymanie terminu udzielenia informacji podatkowych oraz wskazując przewidywany termin udzielenia tych informacji. 

Odmowa udzielenia informacji

Szef Krajowej Administracji Skarbowej odmawia udzielenia informacji podatkowych właściwemu organowi państwa członkowskiego, jeżeli:
1) zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że właściwy organ państwa członkowskiego nie wyczerpał możliwości uzyskania wnioskowanych informacji podatkowych na podstawie przepisów prawa krajowego;
2) organ podatkowy nie posiada uprawnień do uzyskania wnioskowanych informacji podatkowych;
3) odrębne przepisy, w tym ratyfikowane przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe, uniemożliwiają udzielenie wnioskowanych informacji podatkowych lub wykorzystanie ich przez właściwy organ państwa członkowskiego dla celów wskazanych we wniosku;
4) udzielenie informacji podatkowych prowadziłoby do ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa, tajemnicy przemysłowej, tajemnicy zawodowej lub procesu produkcyjnego;
5) udzielenie informacji podatkowych naruszyłoby porządek publiczny Rzeczypospolitej Polskiej;
6) właściwy organ państwa członkowskiego nie może udzielać informacji podatkowych o podobnym charakterze;
7) przepisy prawa krajowego wnioskującego państwa członkowskiego nie zapewniają objęcia informacji podatkowych tajemnicą na takich samych zasadach, na jakich są chronione takie same informacje podatkowe uzyskane na podstawie przepisów prawa krajowego tego państwa.

Szef Krajowej Administracji Skarbowej jest także zobligowany do udzielenia informacji podatkowych także z urzędu. Zakres informacji przekazywanych niejako automatycznie został ściśle określony w ustawie i dotyczy przede wszystkim należności z tytułu stosunku pracy, stosunku służbowego, spółdzielczego stosunku pracy, zasiłków pieniężnych wypłaconych przez zakład pracy, działalności wykonywanej osobiście, emerytur lub rent oraz innych świadczeń krajowych.

Szef Krajowej Administracji Skarbowej udziela z urzędu informacji podatkowych właściwemu organowi państwa członkowskiego, w sytuacji, kiedy:
1) uprawdopodobnione jest uszczuplenie należności podatkowych lub obejście przepisów prawa podatkowego państwa członkowskiego;
2) korzystanie przez podatnika z ulg podatkowych może być podstawą powstania obowiązku podatkowego lub zwiększenia zobowiązania podatkowego w państwie członkowskim;
3) ustalenia postępowania podatkowego lub kontrolnego dokonane na podstawie informacji podatkowych uzyskanych od właściwego organu państwa członkowskiego mogą być użyteczne do prawidłowego określania podstaw opodatkowania i wysokości zobowiązania podatkowego. 

Rozszerzenie uprawnień w zakresie wymiany informacji podatkowych-nowelizacja

Warto także zwrócić uwagę, iż znowelizowane zostało rozporządzenie w sprawie upoważnienia organów Krajowej Administracji Skarbowej do wykonywania niektórych czynności związanych z wymianą informacji podatkowych. W rozporządzeniu rozszerzony został katalog organów upoważnionych do przeprowadzania kontroli w zakresie obowiązków wynikających z automatycznej wymiany informacji podatkowych. Nowelizacja przepisów wykonawczych upoważniła np. Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Gdańsku do pozyskiwania informacji dotyczących szczególnych kategorii dochodu i kapitału oraz rachunków raportowanych, czyli danych o rachunkach nierezydentów przekazywanych fiskusowi przez instytucje finansowe. Związane jest to z istniejącym w ramach tego organu Centrum Kompetencyjnym ds. Ujawniania Opodatkowania Nieujawnionych Źródeł Przychodów. Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w Łodzi otrzymał uprawnienia do pozyskiwania danych zawartych w informacjach o grupie podmiotów oraz sprawozdaniach według krajów (CbC).

Dalsze uszczelnianie systemu

Przyznawanie poszczególnym organom dodatkowych kompetencji w zakresie pozyskiwania informacji podatkowych ma na celu ulepszenie współpracy pomiędzy państwami i zwiększenie efektywności działań w procesie wykrywania nieprawidłowości podatkowych. Warto zwrócić uwagę, iż także Europejski Trybunał Obrachunkowy wskazywał, że istniejący system wymiany informacji podatkowych wymaga modyfikacji. Trybunał w swoich audytach odnosił się między innymi do Polski (okres objęty raportem dotyczył lat 2014-2019).

Zdaniem Trybunału katalog danych podlegających wymianie powinien zostać poszerzony i dotyczyć także dochodów uzyskiwanych ze sprzedaży wirtualnych walut, z dywidend niepowierniczych. W ocenie Europejskiego Trybunału Obrachunkowego poprawy wymaga także sam proces gromadzenia określonych danych, bowiem niektóre z nich w ogóle nie podlegają ewidencjonowaniu. Brak systematyki i spójności w tym zakresie powoduje, że zarówno udzielane jaki i pozyskiwane dane są niepełne. Dodatkowo Dyrektywa 2011/16/EU pozwala przesyłać za granicę wyłącznie takie dane, które są natychmiast dostępne.

W odpowiedzi na apele Komisja zapowiedziała stopniowe wprowadzanie postulowanych zmian. A zatem w najbliższym czasie można spodziewać się całego szeregu regulacji uszczelniających i usprawniających wymianę informacji podatkowych pomiędzy państwami, do których implementacji obowiązane będą państwa członkowskie. Tworzenie nowych mechanizmów i rozwiązań zapewni wykrywanie osób, które nie płacą podatków. Powyższe musi stanowić przestrogę dla polskich rezydentów podatkowych posiadających rachunki bankowe poza granicami kraju, bowiem spływające z zagranicy informację mogą stanowić podstawę do zapytań polskich organów podatkowych.

Podsumowanie

Z uwagi na powyższej opisane tendencje legislacyjne i obowiązujące regulacje, wszyscy polscy rezydenci pracujący zagranicą (w tym szerokie grono marynarzy) muszą liczyć się z tym, iż wymiana informacji podatkowych z zagranicą będzie z roku na rok efektywniejsza, co może stać się przyczynkiem do zwiększenia kontroli podatkowych zarówno osób fizycznych jak i przedsiębiorców.