Morska Energetyka Wiatrowa na Świecie – cz. 2 Dania

W dzisiejszym artykule, będącym kontynuacją rozpoczętej przez PortalMorski.pl mini serii, traktującej o rozwiązaniach legislacyjnych, związanych z Morską Energetyką Wiatrową na świecie, autorzy skupią się na rozwiązaniach przyjętych w Danii.

Nie bez przyczyny do kolejnej odsłony tego tematu zostało wybrane właśnie to państwo. To bowiem w Danii właśnie, w roku 1991 powstała pierwsza morska farma wiatrowa, tak więc kraj ten posiada już bogate doświadczenie, poparte 30 – to letnią praktyką, w tematyce związanej z inwestycjami dotyczącymi morskiej energetyki wiatrowej.

Rys historyczny

Genezą zmian w duńskim systemie energetycznym tego kraju był kryzys naftowy z początku lat 70. Od tego właśnie czasu, duński system energetyczny staje się coraz bardziej zależny od odnawialnych źródeł energii. Zgodnie z danymi duńskiego Ministerstwa Energii, Gospodarki Komunalnej i Klimatu od 2008 do 2014 roku łączna produkcja energii z centralnych elektrowni (węglowych i gazowych) oraz lokalnych elektrociepłowni spadła z 80% do 55%. W tym samym okresie udział energii wiatrowej w całkowitej produkcji energii elektrycznej wzrósł z 20% do około 43%. W przypadku sektora elektroenergetycznego celem pośrednim jest dostarczenie ok. 50% zużywanej energii elektrycznej przez energię wiatrową do roku 2020. Cel ten został określony w szerokim porozumieniu politycznym z dnia 22 marca 2012 r. w sprawie duńskiej polityki energetycznej na lata 2012-2020 ("Porozumienie energetyczne 2012"), który zyskał w głosowaniu przychylność 95 % członków duńskiego parlamentu (sic!).

Jak już wcześniej wspomniano, Dania jest pionierem rozwoju morskiej energetyki wiatrowej i ma obecnie najdłuższe na świecie doświadczenie w zakresie przetargów na morską energetykę wiatrową. Pierwsza na świecie morska farma wiatrowa powstała w 1991 r. u wybrzeży Vindeby na wodach duńskich (cieśnina Kattegat). Obecnie Dania ma na swoim koncie 16 inwestycji związanych z morskimi farmami wiatrowymi.

Tym samym całkowita duńska moc morskich farm wiatrowych wynosi blisko 2 311 MW. Obecnie realizowane są cztery projekty morskich farm wiatrowych: Jammerland Bugt (120-240 MW); Omø Syd (200-320 MW) oraz dwie przybrzeżne farmy wiatrowe Vesterhav Syd i Vesterhav Nord, odpowiednio (350 MW).

Kluczowe akty prawne dla MEW w Danii

Z punktu widzenia legislacji dotyczącej morskich farm wiatrowych na duńskich obszarach morskich, kluczowymi aktami prawnymi, których zakres przedmiotowy dotyczy właśnie tej materii, są:

- Ustawa nr 122 z dnia 6 lutego 2015 r. o promocji energetyki odnawialnej – której celem jest promowanie produkcji energii ze źródeł odnawialnych zgodnie z uwarunkowaniami klimatycznymi, środowiskowymi i społeczno-gospodarczymi oraz w celu zmniejszenia zależności od paliw kopalnych, bezpieczeństwa dostaw poprzez zmniejszenie emisji CO2 i innych gazów cieplarnianych.

- Ustawa nr 1329 z dnia 30 listopada 2013 r. o zaopatrzeniu w energię – z kolei celem tej ustawy jest zapewnienie, że dostawy energii elektrycznej w kraju są organizowane i realizowane zgodnie z wymogami bezpieczeństwa dostaw, względami ekonomicznymi, środowiskowymi i ochrony konsumentów. W ramach tego celu ustawa ma zapewnić konsumentom dostęp do taniej energii elektrycznej oraz to, że będą oni nadal mieli wpływ na zarządzanie aktywami sektora elektroenergetycznego.

- Ustawa 615 z dnia 8 czerwca 2016 r. o planowaniu przestrzennym obszarów morskich – celem tej ustawy jest wytyczenie ram dla realizacji planowania przestrzennego duńskich obszarów morskich, jak również:
1) wspieranie wzrostu gospodarczego, rozwoju obszarów morskich oraz wykorzystania zasobów morskich w sposób zrównoważony;
2) przyczynianie się do osiągnięcia celów planowania przestrzennego obszarów morskich określonych w tejże ustawie;
3) uwzględnienie interakcji między lądem a morzem; oraz
4) wzmacnianie współpracy transgranicznej zgodnie z postanowieniami Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza (UNCLOS) z 1982 r.

- Zarządzenie nr 1401 w sprawie dostosowania rekompensat dla niektórych turbin wiatrowych - zarządzenie to dotyczy energii elektrycznej wytwarzanej przez:
1) Turbiny wiatrowe przyłączone do sieci w dniu 1 stycznia 2014 r. lub po tej dacie, z wyjątkiem turbin wiatrowych, o których mowa w art. 41 ustawy o promocji energetyki odnawialnej, oraz morskich turbin wiatrowych, o których mowa w art. 35b i 37 ustawy o promocji energetyki odnawialnej.
2) Turbiny wiatrowe przyłączone do sieci w okresie od 21 lutego 2008 r. do 31 grudnia 2013 r. włącznie, z wyłączeniem turbin wiatrowych objętych art. 41 ustawy o promocji energetyki odnawialnej oraz morskich turbin wiatrowych objętych art. 35b i 37 ustawy o promocji energetyki odnawialnej.
3) Turbiny wiatrowe przyłączone do sieci nie później niż do dnia 20 lutego 2008 r., z wyjątkiem turbin wiatrowych otrzymujących dodatki cenowe zgodnie z §§ 39-41 ustawy o promocji energetyki odnawialnej oraz turbiny wiatrowe finansowane przez zakłady energetyczne, które są podłączone do sieci najpóźniej do dnia 31 grudnia 1999 r. zgodnie z § 38 ustawy o promocji energetyki odnawialnej.

Uzyskanie zezwolenia na rozpoczęcie inwestycji wg regulacji duńskich

Na mocy ustawy nr 122 z dnia 6 lutego 2015 r. o promocji energetyki odnawialnej (REAct), państwo duńskie może przyznać podmiotom prywatnym prawa użytkowania i dostępu w celu wykorzystania energii wiatru na duńskich wodach terytorialnych i w wyłącznej strefie ekonomicznej (WSE). Budowa i eksploatacja morskich farm wiatrowych jest regulowana głównie w ramach REAct. podobnie jak w Polsce, ustawodawca Duński przewidział dwie różne procedury uzyskiwania pozwoleń na budowę i eksploatacje morskich farm wiatrowych w Danii: przetargi ogłaszane przez państwo oraz tzw. procedura „open door”.

W ramach procedury przetargowej, państwo duńskie, zaprasza do składania ofert na morską farmę wiatrową w wyznaczonej lokalizacji i o określonej mocy, w celu uzyskania zezwolenia. W ramach procedury „open door” wniosek o wydanie pozwolenia składany jest z inicjatywy wykonawcy projektu, który określa również lokalizację i moc MFW.

Proces wydawania pozwoleń realizowany jest w ramach zasady „jednego okienka”, która w praktyce wygląda w ten sposób, iż to Duńska Agencja Energii (DEA) przyznaje kluczowe pozwolenia i koordynuje działania z innymi właściwymi organami publicznymi.

Zarówno w ramach procedury przetargowej, jak i procedury „open door”, proces wydawania pozwoleń obejmuje następujące cztery kluczowe pozwolenia na budowę i eksploatację morskich farm wiatrowych:
- pozwolenie na prowadzenie postępowania przygotowawczego do inwestycji związanej z MFW,
- pozwolenie na budowę MFW,
- zezwolenie na eksploatację energii wiatrowej z farmy wiatrowej,
- zezwolenie na produkcję energii elektrycznej.

Zezwolenie na prowadzenie postępowania przygotowawczego

Powyższe zezwolenie uprawnia jego posiadacza do prowadzenia postępowań związanych z budową MFW w granicach zezwolenia. Wymagania dotyczące zezwolenia na prowadzenie postępowania przygotowawczego, różnią się w przypadku procedury przetargowej i procedury „open door”, co zostanie omówione w późniejszej części niniejszego artykułu. Zezwolenie takie jest zwykle ważne przez rok, po którym sprawozdanie z Oceny Oddziaływania na Środowisko (OOŚ) należy przedłożyć Agencji Rozwoju Przemysłu do zatwierdzenia. Na podstawie sprawozdania OOŚ, DEA decyduje, czy wymagana jest pełna ocena oddziaływania. Jeżeli projekt ma potencjalny wpływ na wyznaczone międzynarodowe rezerwaty przyrody, wymagana jest pełna ocena oddziaływania. DEA jako organ ds. OOŚ dla instalacji morskich, przedłoży sprawozdanie OOŚ do konsultacji z innymi organami przed podjęciem decyzji o zatwierdzeniu sprawozdania.

Licencja budowlana

Licencja na budowę daje licencjobiorcy prawo do zbudowania farmy wiatrowej w określonej lokalizacji i zawiera warunki dotyczące projektu i wyglądu fundamentów, wież i turbin wiatrowych, a także wymagania dotyczące całego procesu budowy. Pozwolenie to jest wydawane wnioskodawcom, którzy są uprawnieni do korzystania z pozwolenia przedinwestycyjnego i uważani są za posiadających niezbędne możliwości techniczne i finansowe do założenia MFW. Licencja na budowę wygasa wraz z wydaniem licencji na produkcję energii elektrycznej.

Licencja na produkcję energii elektrycznej

Licencja na produkcję energii elektrycznej daje licencjobiorcy prawo do eksploatacji wiatru i produkcji energii elektrycznej z wiatru. Zezwolenie na produkcję energii elektrycznej wydaje się, jeżeli wnioskodawca udokumentuje zgodność z warunkami zezwolenia na budowę. Licencjobiorca musi przez cały czas posiadać wymaganą zdolność techniczną i ekonomiczną do eksploatacji farmy wiatrowej. Pozwolenie jest zazwyczaj przyznawane na 25 lat od daty przyłączenia do sieci, czyli od momentu dostarczenia pierwszej KWh do zbiorczej sieci energetycznej, z możliwością przedłużenia.

Zezwolenie za wytwarzanie energii elektrycznej

Do eksploatacji elektrowni o mocy przekraczającej 25 MW wymagane jest zezwolenie na wytwarzanie energii elektrycznej. Zezwolenie jest wydawane, jeżeli wnioskodawca udokumentuje posiadanie niezbędnej zdolności technicznej i finansowej do eksploatacji dużych elektrowni. Ogólnie rzecz ujmując, każde bezpośrednie lub pośrednie przeniesienie praw i obowiązków wynikających z wyżej wymienionych zezwoleń, jak również zezwolenie na produkcję energii elektrycznej, wymaga zgody DEA, której DEA może odmówić z przyczyn obiektywnych. Sprzeciw wobec przyznania licencji lub zezwolenia można wnieść do Duńskiej Izby Odwoławczej ds. Energetyki w terminie czterech tygodni od wydania odpowiednich licencji/zezwoleń. Odwołania te nie mają jednak charakteru odwołania zawieszającego, chyba że Komisja Odwoławcza ds. Energetyki postanowi inaczej.

Różnice pomiędzy procedurą „open door” a procedurą przetargową

Procedura „open door” jest procesem administracyjnym, po którym DEA wydaje kluczowe zezwolenia, pod warunkiem, że wnioskodawca spełni wymogi prawne. W ramach tej procedury nie występuje element konkurencji.

DEA dysponuje swobodą decyzyjną w odniesieniu do wniosków o zezwolenie na prowadzenie postępowania przygotowawczego w ramach procedury „open door”, biorąc pod uwagę możliwości finansowe i techniczne wnioskodawcy oraz przydatność terenu do eksploatacji energii. Pozwolenie na prowadzenie postępowania przygotowawczego nie zostanie przyznane, jeżeli jest jasne, że budowa przyszłej farmy wiatrowej jest wykluczona z przyczyn środowiskowych, ze względów bezpieczeństwa, ruchu morskiego, rybołówstwa itp.

Przetarg na duże MFW mają swoją podstawę w porozumieniach politycznych duńskiego parlamentu. Przetargi są ogłaszane w Suplemencie do Dziennika Urzędowego Unii Europejskiej. Zaproszenia do składania ofert są wydawane przez DEA w imieniu państwa duńskiego. Aby wziąć udział w procedurze wstępnej kwalifikacji, kandydaci muszą spełniać minimalne wymogi w zakresie zdolności ekonomicznej, finansowej i technicznej, zgodnie z informacjami zawartymi w szczegółowym zaproszeniu do kontaktu opublikowanym w Suplemencie do Dziennika Urzędowego Unii Europejskiej.

Zdolność ekonomiczna oceniana jest wg kryterium uwzględniającego m.in. całkowite obroty podmiotu zgłaszającego się do przetargu, całkowity kapitał własny lub rating kredytowy, pełne sprawozdanie roczne oraz sprawozdanie finansowe, które w sposób pozytywny przeszło odpowiednią weryfikację. Aby z kolei przejść pozytywnie weryfikację dotyczącą zdolności technicznej wnioskodawcy, musi on posiadać doświadczenie w zakresie opracowywania projektów i zarzadzania budową MFW.

Zwycięzca przetargu otrzymuję koncesję na budowę i eksploatację morskiej farmy wiatrowej objętej przetargiem. Koncesja jest przyznawana na podstawie kryterium „najniższej ceny” i odzwierciedla minimalne zapotrzebowanie na dotację. W przeciwieństwie do procedury „open door”, w której to nie zawiera się umowy koncesyjnej, procedura przetargowa kończy się zawarciem umowy koncesyjnej przez DEA i zwycięskiego oferenta. Po zawarciu umowy koncesyjnej koncesjonariusz otrzymuję koncesję na prowadzenie prac przed inwestycyjnych oraz koncesję na budowę. Zgodnie z REAct, koncesjonariusz może podlegać karze za nienależyte wykonanie umowy, jeżeli z jakiegokolwiek powodu nie wybuduje i nie przyłączy MFW zgodnie z warunkami umowy koncesyjnej.

Duński „Local Content”

Zgodnie z REAct, właściciele MFW zlokalizowanych w odległości mniejszej niż 16 km od linii brzegowej, są zobowiązani do zaoferowania 20 % udziałów we własności farm wiatrowych, lokalnym mieszkańcom zamieszkałym w odległości 4,5 km od lokalizacji farmy wiatrowej lub zamieszkałym w gminie posiadającej linię brzegową w odległości do 16 km od lokalizacji MFW. Ponadto, zgodnie z tzw. schematem amortyzacji na mocy ustawy o energetyce wiatrowej, właściciele farm wiatrowych są zobowiązani do zrekompensowania amortyzacji nieruchomości mieszkalnych spowodowanej przez MFW, o ile taka amortyzacja przekracza 1% wartości nieruchomości.

Dodatkowo, zgodnie z tzw. schematem amortyzacji na mocy ustawy o energetyce wiatrowej, właściciele farm wiatrowych są zobowiązani do zrekompensowania amortyzacji nieruchomości mieszkalnych spowodowanej przez farmy wiatrowe, o ile taka amortyzacja przekracza 1% wartości nieruchomości. W celu poinformowania uprawnionych lokalnych mieszkańców w tym systemie, deweloper projektu i duński operator systemu przesyłowego, czyli Energinet.dk są zobowiązani do zorganizowania spotkania publicznego. Roszczenia w ramach programu będą oceniane przez Energinet.dk i musza zostać złożone w ciągu ośmiu tygodni od spotkania publicznego.

Od 1 stycznia 2017 r. ustawa o energetyce odnawialnej uprawnia lokalne gminy do sprzeciwu wobec wydania licencji przed inwestycyjnej dla farmy wiatrowej, która będzie zlokalizowana w odległości do 8 km od linii brzegowej. Jeśli gmina zgłosi sprzeciw, sprawa zostanie przedłożona do rozpatrzenia przez komisję Energii, Gospodarki Komunalnej i Klimatu duńskiego parlamentu, zanim Minister Energii, Gospodarki Komunalnej i Klimatu podejmie ostateczną decyzję o wydaniu pozwolenia. Sprzeciw gminy nie będzie zatem automatycznie skutkował odrzuceniem wniosku, jeżeli minister, w oparciu o pewne względy określone w REAct, takie jak bezpieczeństwo dostaw, uzna, iż istnieje podstawa do wydania zezwolenia na prowadzenie postępowania przygotowawczego.

Przyłączenie MFW do sieci duńskiej energetycznej

Wymagania dotyczące przyłączenia do sieci wynikają głównie z ustawy o energetyce odnawialnej, Rozporządzenia wykonawczego nr 1115 z dnia 18 września 2015 r. w sprawie przyłączenia do sieci elektrowni wiatrowych oraz dopłat do energii elektrycznej wytwarzanej przez elektrownie wiatrowe oraz przepisów technicznych Energinet.dk. W celu przyłączenia do sieci w Danii właściciel farmy wiatrowej przedkłada raport weryfikacyjny operatorowi sieci, do której farma wiatrowa zostanie przyłączona. W raporcie tym właściciel MFW wskazuje, że farma wiatrowa spełnia wszystkie obowiązujące wymogi techniczne, funkcjonalne i dokumentacyjne. Jeżeli wymagania te są spełnione, operator sieci jest zobowiązany do przyłączenia farmy wiatrowej do sieci zbiorczej (sieć przesyłowa i sieć dystrybucyjna).

Likwidacja MFW na duńskich obszarach morskich

Prawo duńskie nie zawiera wymogów dotyczących likwidacji MFW. Zobowiązania likwidacyjne są uregulowane w pozwoleniu na budowę i w zezwoleniu na produkcję energii elektrycznej wydanym przez DEA, a także w umowie koncesyjnej (jeżeli farma wiatrowa powstaje w wyniku procedury przetargowej). DEA niejednokrotnie wskazywała, że nie jest możliwe wyczerpujące określenie szczegółowych wymogów dotyczących likwidacji, ponieważ wymogi środowiskowe będą musiały zostać ocenione w momencie likwidacji. Pozwolenie na budowę i zezwolenie na produkcję energii elektrycznej zazwyczaj zawierają warunki, zgodnie z którymi właściciel farmy wiatrowej (posiadacz zezwolenia) jest zobowiązany na własny koszt przywrócić teren do pierwotnego stanu, łącznie z przeprowadzeniem rekultywacji i oczyszczenia terenu. Dalsze wymogi mogą mieć zastosowanie zgodnie z planem likwidacji przygotowanym przez właściciela farmy wiatrowej, który podlega zatwierdzeniu przez Agencję Rozwoju Przemysłu (ARP). Ponadto ARP może zażądać całkowitego lub częściowego usunięcia farmy wiatrowej zgodnie z harmonogramem ustalonym przez Agencję Rozwoju Przemysłu.

W 2016 r. rozpoczął się przygotowania do likwidacji pierwszej na świecie MFW w Vindeby. Fizyczny proces likwidacji rozpoczęto w marcu 2017 r. Prace rozbiórkowe, przy których zatrudnionych zostało 20 pracowników, trwały poł roku. Okres taki spowodowany był oczywiście koniecznością prowadzenia tychże prac w sprzyjających warunkach pogodowych. Zgodnie z polityką Ørsted (do 2017 r. Dong Energy), część elementów z rozebranych turbin wiatrowych została wykorzystana do budowy nowych, wydajniejszych turbin. Jedna z turbin z farmy wiatrowej Vindeby weszła w skład ekspozycji duńskiego muzeum energii w Bjerringbro.

Podsumowanie

W niniejszym artykule autorzy w sposób jak najbardziej esencjonalny, biorąc pod uwagę formułę niniejszej publikacji, starali się przedstawić rozwiązania legislacyjne związane z MFW w Danii. Dania ma za sobą cały proces „życia eksploatacyjnego” MFW, poczynając od uzyskania pozwolenia na budowę morskiej farmy wiatrowej, poprzez jej eksploatację, kończąc na likwidacji MFW.

Wartymi do odnotowania są dwie znamienne, dla pojęcia local contentu przy duńskich inwestycjach związanych z MEW, sprawy. Otóż po pierwsze generalnymi wykonawcami i operatorami tychże inwestycji są podmioty z kapitałem duńskim, z Ørsted na czele, którego organem założycielskim w 1973 r. był rząd duński. Po drugie bardzo kluczowe w rozwoju energetyki wiatrowej w Danii, jest wpływ tychże inwestycji na lokalne środowisko i lokalne społeczności. Władze Danii podchodzą do tych tematów niezwykle poważnie i rygorystycznie, przedkładając niekiedy dobro lokalne nad inwestycje związane z MEW.

Mając na uwadze wieloletnie doświadczenie Danii w budowie i eksploatacji MFW na swoich obszarach morskich, co nijako pozbawia tych rozwiązań „wad wieku młodzieńczego”, wartym rozważenia przez polskiego ustawodawcę, jest próba zaczerpnięcia duńskich wzorców, do regulacji krajowych, związanych z morskimi famami wiatrowymi na polskich obszarach morskich.