Szwedzka Straż Przybrzeżna „Kustbevakningen” – Morskie Organy Ścigania cz.5

Po naszej ostatniej wizycie na Morzu Północnym oraz spotkaniu z Obrońcy wód oraz wybrzeży Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej – Morskie Organy Ścigania (cz.4) | PortalMorski.pl skierujemy się na cieśniny duńskie, aby bezpiecznie zakończyć nasz rejs w porcie macierzystym jakim jest Gdynia. Przechodząc pod Mostem nad Sundem, całkiem możliwe jest, że na swojej drodze spotkamy Kustbevakningen, czyli Szwedzką Straż Przybrzeżną.

Od Straży Przybrzeżnej Plażowiczów do dzisiejszego Kustbevakningen.

Ochrona wybrzeży Szwecji, w celu wykrywania i zapobiegania przestępstwom, takim jak przemyt, ma bardzo długą tradycję. Już ponad 380 lat temu Szwecja miała tzw. Straż Przybrzeżną Plażowiczów. Na przestrzeni lat Swedish Coast Guard przekształcił się w dzisiejszy Kustbevakningen o znacznie większej liczbie zadań, zatrudniający blisko 750 pracowników.

Straż przybrzeżna w 1638 roku składała się z dwóch „jeźdźców plażowych”. Stacjonowali oni w mieście Kalmar, w południowo-wschodniej Szwecji nad Cieśniną Kalmarską i mieli za zadanie zapobiegać przemytowi i grabieży wraków. Podstawą działania, tych pionierów „maritime law enforcement” na terenie Szwecji, były szwedzkie obyczaje i zwyczaje, a patrol o długości 250 km wzdłuż wschodniego wybrzeża odbywał się pieszo lub konno. Ten sposób patrolowania dominował w Straży Przybrzeżnej przez ponad 300 lat, aż do wybuchu II wojny światowej.

W trakcie działań wojennych przemyt wzdłuż wybrzeży zmalał, a obowiązki Straży Przybrzeżnej zostały zastąpione nowymi, takimi jak kontrola ruchu morskiego, kontrola statków i osób, kontrola kart dostępu i plombowanie nadajników radiowych. Po zakończeniu II wojny światowej obszar działalności Kustbevakningen został poszerzony, a nadzór łowiecki, zorganizowane ratownictwo morskie, nadzór łowisk i kontrola przepisów bezpieczeństwa na statkach stały się nowymi zadaniami Szwedzkiej Straży Przybrzeżnej.

Od 1971 roku, w wyniku nowo uzyskanych kompetencji, Szwedzka Straż Przybrzeżna została organem administracji morskiej odpowiedzialnym, za reagowanie na wycieki ropy na morzu. W 1974 r. obszar tej odpowiedzialności został poszerzony o zrzuty chemiczne, a w 1978 r. nadano jej również kompetencje w zakresie monitorowania i kontroli rybołówstwa morskiego.

W 1976 r. Rząd zdecydował, że Straż Przybrzeżna na próbę utworzy organizację lotniczą. 1 lipca 1976 r. uznaje się za oficjalną datę rozpoczęcia operacji lotniczych przez Kustbevakningen. Decyzja rządu wiązała się również z dodatkowymi środkami na leasing samolotów. Dwa samoloty zostały wydzierżawione i ulokowane w istniejących do dnia dzisiejszego posterunkach lotniczych na wybrzeżu, Sturup i Bromma. Pierwsze loty odbywały się wzdłuż południowych wybrzeży Szwecji. Rezultatem tych patroli lotniczych było wiele obserwacji, pomocnych dla załóg jednostek pływających Szwedzkiej Staży Przybrzeżnej, w trakcie wykonywania swoich obowiązków służbowych.

W 1982 roku straż przybrzeżna otrzymała uprawnienia policyjne na morzu oraz na jeziorach Vänern i Mälaren. Natomiast 1988 roku Szwedzka Straż Przybrzeżna stała się cywilnym organem państwowym podlegającym początkowo Ministerstwu Obrony, a obecnie Ministerstwu Sprawiedliwości. Współcześnie Kustbevakningen to organ, który monitoruje, ratuje i pomaga na morzu i który w imieniu Riksdagu i rządu ściśle współpracuje z kilkoma organami, w tym policją i szwedzkimi służbami celnymi.

Wraz z rozwojem UE i zwiększającym się ruchem morskim pojawiły się nowe wyzwania dla personelu Straży Przybrzeżnej. W ostatnim czasie uprawnienia Szwedzkiej Straży Przybrzeżnej zostały przez ustawodawcę rozszerzone do tych ściśle związanych z zadaniami przypisanymi maritime law enforcement. 

Struktura Organizacyjna Kustbevakningen

Szwedzka Straż Przybrzeżna posiada 21 stacji przybrzeżnych w lokalizacjach znajdujących się wzdłuż całego wybrzeża Szwecji. Stacje związane z zarządzaniem i działaniami wspierającymi znajdują się w Karlskronie, Göteborgu, Sztokholmie, Nyköping (tutaj również znajduje się lotnisko Skavsta, które jest bazą macierzystą dla samolotów Kustbevakningen) i Härnösand. Naczelne krajowe centrum dowodzenia znajduje się w Göteborgu, natomiast siedzibą Dyrektora Generalnego Szwedzkiej Straży Przybrzeżnej jest Karlskrona.

Organizacyjnie Szwedzka Straż Przybrzeżna została podzielona na sześć departamentów, na czele których stoi Dyrektor Generalny, wraz ze swoim zastępcą.

Dyrektor Generalny jest odpowiedzialny przed rządem za działania organu i zapewnia, że działalność jest prowadzona sprawnie i zgodnie z obowiązującym prawem oraz zobowiązaniami wynikającymi z członkostwa Szwecji w Unii Europejskiej, że sprawy finansowania organu są raportowane w rzetelny sposób oraz że urząd efektywnie i sprawnie zarządza interesami Szwecji, korzystając z funduszy państwowych. Dyrektor generalny jest również ostatecznie odpowiedzialny za działania Straży Przybrzeżnej, a tym samym za operacje statków i operacje lotnicze tego organu państwowego. Przy Dyrektorze Generalnym działają dodatkowo dwa ciała doradcze: Rada Konsultacyjna oraz Krajowy Komitet Doradczy ds. Nadzoru Morskiego.

Poszczególne departamenty podległe Dyrektorowi Generalnemu Kustbevakningen to:

- Departament Rozwoju Metod - opracowuje i reguluje metody oraz podejścia do działań straży przybrzeżnej, tak aby organ mógł optymalnie spełnić wymagania dotyczące zdolności operacyjnej oraz aby działania operacyjne były wspierane skutecznymi i bezpiecznymi metodami;
- Departament Operacyjny - jest odpowiedzialny za koordynację działań operacyjnych Szwedzkiej Straży Przybrzeżnej. Celem, tego departamentu, jest wykorzystanie zdolności organu do planowania, kierowania, wdrażania i śledzenia działań operacyjnych straży przybrzeżnej na morzu, w powietrzu i na lądzie, a także do zajmowania się kwestiami prawnymi i innymi sprawami wynikającymi z działań operacyjnych;
- Departament Informatyki - Departament IT jest odpowiedzialny za zaopatrzenie w sprzęt IT oddziałów operacyjnych, w tym statków, samolotów i centr dowodzenia. Dodatkowo odpowiada za rozwijanie i zapewnianie solidnego, wydajnego i przyjaznego dla użytkownika wsparcia informatycznego dla działań operacyjnych organu. Dział IT opracowuje, utrzymuje i kieruje strategią informatyczną Szwedzkiej Straży Przybrzeżnej;
- Departament Kadr i Finansów - Celem departamentu kadr i finansów jest zapewnienie wymaganych zasobów kadrowych i liczby pracowników o właściwych kompetencjach.

Departament musi również zapewnić należyte zarządzanie w obszarze HR, bieżącej administracji kadrowej, zarządzania finansami, monitoringu finansowego, księgowości i administracji finansowej oraz realizacji zamówień i zakupów;

- Departament Straży Wybrzeża ds. strategii i wsparcia zarządzania - zapewnia wsparcie decyzyjne dla kierownictwa i wspiera rozwój oraz wdrażanie wewnętrznych regulacji. Jest również odpowiedzialny za zapewnienie jakości prawnej, kontrolę ochrony oraz poziomu bezpieczeństwa;
- Departament Inżynierii i Wsparcia Logistycznego - zapewnia Szwedzkiej Straży Przybrzeżnej wymaganą zdolność techniczną i materiałową, poprzez zakup, rozwój, konserwację (zarządzanie i konserwację) oraz kontrolę sprzętu i nieruchomości jednostek straży przybrzeżnej.
Akty prawne regulujące zakres obowiązków i uprawnień Kustbevakningen.

Podstawowymi aktami prawnymi, regulującymi codzienną służbę oraz zakres działania Szwedzkiej Straży Przybrzeżnej, są:
- Ustawa o Straży Przybrzeżnej (2019:32) [org. Kustbevakningslag (2019:32)];
- Rozporządzenie (2019: 84) z instrukcjami dla Straży Przybrzeżnej [org. Förordning (2019:84) med instruktion för Kustbevakningen].

Ustawa o Straży Przybrzeżnej zawiera przepisy określające, jakie zadania i prawa przy egzekwowaniu przepisów mają funkcjonariusze Straży Przybrzeżnej oraz ich odpowiedzialności za nienależyte egzekwowanie prawa.

Ustawa określa również zasięg terytorialny stosowania przepisów w niej zawartych przez funkcjonariuszy Szwedzkiej Straży Przybrzeżnej. Generalną zasadą, jaka została przyjęta w Ustawie (2019:32), jest ta, iż przepisy tej ustawy mają zastosowanie na obszarach morskich Szwecji. W przypadku obszarów wodnych na lądzie, ustawę stosuję się do:
- Jeziora Vänern i Mälaren oraz kanału Trollhätte i kanału Södertälje oraz innych obszarów wodnych, które łączą jezioro Vänern z Morzem Północnym i Jezioro Mälaren z Morzem Bałtyckim;
- następujące odcinków rzek i innych cieków wodnych:
a) Torneälven w górę rzeki do przylądka Vitakari,
b) Kalixälven w górę rzeki Rolfs,
c) Luleälven w górę rzeki do najbardziej wysuniętego na południe punktu Charlesa,
d) Piteälven w górę rzeki do Bergsviken,
e) Skellefteälven w górę rzeki, aby zamknąć w górskiej wiosce,
f) Umeälven w górę rzeki do pola Lund,
g) Angermanalven w górę rzeki do Dannero
h) Indalsälven w górę rzeki do północnego krańca Bogrundet,
i) Ljungan w górę rzeki do Essvik,
j) Gävleån w górę rzeki do Alderholmsbron oraz
k) Dalälven w górę rzeki do Ęlvkarleby .

Przepisy ustawy można również zastosować, gdy interwencja na terytorium Szwecji rozpoczyna się lub kończy na lądzie, jeżeli zdarzenie, na którym opiera się interwencja, ma miejsce na morzu lub na obszarze, na którym można zastosować prawo, a interwencja dotyczy przestępstwa objętego prawem bezpośredniego egzekwowania przez funkcjonariuszy Straży Przybrzeżnej.

Działania organów ścigania Straży Przybrzeżnej dzielą się głównie na bezpośrednie egzekwowanie prawa i pośrednie egzekwowanie prawa. Do bezpośredniej walki z przestępczością zalicza się przestępstwa określone w rozdz. 3 § 2 Ustawy o Straży Przybrzeżnej (2019: 32), które obejmują przestępstwa związane z:

- przepisami dotyczącymi ochrony na morzu: ustawie (2004: 487) o ochronie na morzu, ustawie o ochronie (2010: 305), ustawie (2016: 319)) o ochronie informacji geograficznej;
- ruchem morskim i bezpieczeństwem na morzu;
- zanieczyszczaniem wód i środowiska;
- naruszeniem przepisów o rybołówstwie i łowiectwie;
- antycznymi zabytkami i wrakami;
- szwedzką strefą morską
- oprócz tego ustawa (2008: 322) o szwedzkich służbach celnych i straży przybrzeżnej uprawnienia do podejmowania działań przeciwko wykroczeniom związanym z prowadzeniem pojazdu mechanicznego w ruchu wodnym pod wpływem alkoholu.

Pośrednie egzekwowanie prawa to takie egzekwowanie prawa, kiedy Szwedzka Straż Przybrzeżna występuje jako asystent innego organu. Pośrednia walka z przestępczością obejmuje wszystkie rodzaje przestępstw i nie stosuje się tutaj zasięgu geograficznego stosowania przepisów Ustawy o Straży Przybrzeżnej.

Bezpośrednia walka z przestępczością

W ramach bezpośredniej walki z przestępczością funkcjonariusze Kustbevakningen uprawnieni są do:

- podjęcia decyzji o wszczęciu postępowania przygotowawczego zgodnie ze szwedzkim Kodeksem postępowania sądowego. Uprawnienia i obowiązki prowadzącego śledztwo/dochodzenie, zgodnie z kodeksem postępowania sądowego, mają w takim wypadku zastosowanie do funkcjonariusza Szwedzkiej Straży Przybrzeżnej;
- przed wszczęciem postępowania przygotowawczego funkcjonariusz straży przybrzeżnej ma takie same prawa jak funkcjonariusz policji, w związku z tym jest uprawniony do przeprowadzania przesłuchania oraz podjęcia innych czynności, które są istotne dla prowadzenia śledztwa/dochodzenia w sprawie przestępstw objętych bezpośrednim egzekwowaniem prawa;
- doprowadzenia osoby na przesłuchanie w związku z przestępstwem objętym bezpośrednią walką z przestępczością;
- czasowego skonfiskowania sprzętu łączności elektronicznej od osoby, która ma być przesłuchana oraz podjęciu decyzji o rewizji osobistej w związku z przestępstwami objętymi bezpośrednią walką z przestępczością;
- aresztowania osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa objętego bezpośrednim egzekwowaniem prawa;
- prowadzenia rewizji domowej pod kątem przestępstw objętych bezpośrednią walką z przestępczością;
- zajęcia przedmiotów za przestępstwa będące elementem bezpośredniej walki z przestępczością. Majątek, który został zajęty i co do którego można przypuszczać, że został skonfiskowany, może zostać natychmiast sprzedany przez Straż Przybrzeżną, jeżeli nie można się nim opiekować bez niebezpieczeństwa jego zniszczenia, opieka nad mieniem wiąże się z nadmiernymi kosztami lub w każdym innym przypadku, w którym istnieją szczególne powody. Taka własność może zamiast tego zostać zniszczona, jeśli nie można jej sprzedać, można podejrzewać jej dalsze, przestępcze wykorzystania lub w inny sposób nie nadaje się do sprzedaży;
- przejęcia majątku w posiadanie;
- zatrzymania statku, pojazdu lub innego środka transportu w ramach bezpośredniego egzekwowania prawa, jeśli istnieje:
- powód, by przypuszczać, że ktoś, kto znajduje się w lub na tym środku transportu, popełnił przestępstwo, przeciwko któremu funkcjonariusz Straży Przybrzeżnej może interweniować,
- z każdego innego powodu niezbędnego do podjęcia działań prawnych przeciwko jakiejkolwiek osobie znajdującej się w lub na środku transportu, poprzez pozbawienie jej wolności, w inny sposób ograniczenie jej swobody przemieszczania się lub poddanie jej przeszukaniu lub oględzinom osobistym,
- niezbędnym do przeszukania pomieszczenia lub środka transportu na podstawie przepisów prawa, lub
- jest potrzebny do uregulowania ruchu na podstawie przepisów prawa lub innych ustaw albo do kontroli środka transportu, osoby przewożącej go lub jego ładunku.
- w ramach bezpośredniego utrzymania porządku Straż Przybrzeżna może samodzielnie zapobiegać zakłóceniom porządku i interweniować w ich przypadku.

Pośrednia walka z przestępczością

W ramach pośredniej walki z przestępczością funkcjonariusze Kustbevakningen występują w roli asystenta Policji lub Szwedzkiej Służby Celnej. W takich przypadkach funkcjonariusze Szwedzkiej Straży Przybrzeżnej uprawnieni są do:

- przed wszczęciem postępowania przygotowawczego funkcjonariusz straży przybrzeżnej ma takie same prawa jak funkcjonariusz policji, w związku z tym jest uprawniony do przeprowadzania przesłuchania oraz podjęcia innych czynności, które są istotne dla prowadzenia śledztwa/dochodzenia w sprawie przestępstw objętych bezpośrednim egzekwowaniem prawa;
- doprowadzenia osoby na przesłuchanie w związku z przestępstwem objętym bezpośrednią walką z przestępczością;
- czasowego skonfiskowania sprzętu łączności elektronicznej od osoby, która ma być przesłuchana oraz podjęciu decyzji o rewizji osobistej w związku z przestępstwami objętymi bezpośrednią walką z przestępczością;

Ponadto w każdym przypadku egzekwowania prawa, czy to bezpośrednim czy pośrednim funkcjonariusze straży przybrzeżnej mają prawo do:
- holowania, wchodzenia na pokład i zatrzymania statku, jeśli jest to konieczne do zapobiegania zakłóceniom porządku. Jeżeli jest to wyraźnie konieczne, aby móc zapobiec zakłóceniom lub w celu zastosowania środka przymusu, zgodnie z kodeksem postępowania sądowego, statek może również zostać skierowany do portu;
- użycia siły fizycznej, o ile inne środki są niewystarczające i jest to uzasadnione okolicznościami, w celu wykonania oficjalnego polecenia w ramach działań organów ścigania lub egzekwowania prawa, jeżeli:
- funkcjonariusz spotyka się przemocą lub groźbą przemocy,
- osoba, która zostanie zatrzymana lub aresztowana lub w inny sposób zostanie pozbawiona wolności usiłuje uciec lub w inny sposób stawia opór w sytuacji, gdy takie zatrzymanie ma być wykonane,
- w przypadku zapobieżenia przestępstwu karnemu stwarzającemu bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia, mieniu o znacznej wartości lub rozległym szkodom w środowisku,
- funkcjonariusz na mocy przepisów prawa zatrzymuje statek, pojazd lub inny środek transportu albo kontroluje statek, pojazd lub jego ładunek.

Zasada wyłączenia funkcjonariusza Szwedzkiej Straży Przybrzeżnej z czynności służbowych

Bardzo ciekawą instytucją, uregulowaną w Ustawie o Straży Przybrzeżnej (2019:32), jest zasada wyłączenia funkcjonariusza Szwedzkiej Straży Przybrzeżnej z czynności służbowych na mocy ustawy. Zgodnie z przepisami, zawartymi w rozdziale zatytułowanym „Reguła konfliktu dla funkcjonariuszy Straży Przybrzeżnej, tejże ustawy, jeżeli zaistnieją okoliczności dla funkcjonariusza w wyniku których podjęte przez niego czynności służbowe skierowane będą przeciwko osobie, z którą funkcjonariusz Straży Przybrzeżnej pozostaje w sporze, i które stanowiłby w takim przypadku oczywisty konflikt interesów, funkcjonariusz nie może decydować ani podejmować żadnych działań w zakresie egzekwowania prawa. Spór ten, jednakże nie może opierać się na działaniu podjętym przez funkcjonariusza w służbie ani na czynie popełnionym przeciwko jego osobie w trakcie lub w związku z jego obowiązkami służbowymi.

Funkcjonariusz Straży Przybrzeżnej nie może decydować ani podejmować żadnych działań w zakresie egzekwowania prawa, jeżeli:
- sprawa dotyczy jego lub jego małżonka, rodzica, dzieci lub rodzeństwa lub jakiejkolwiek innej strony z nim powiązanej, lub jeżeli wynik jego działania jego może mieć wpływ na samego funkcjonariusza lub osobę z nim powiązaną,
- funkcjonariusz lub osoba powiązana, o której mowa w ust. 1, jest zastępcą osoby, do której odnoszą się czynności służbowe funkcjonariusza Straży Przybrzeżnej lub
- istnieje inna okoliczność, która sprawia, że jego bezstronność jest wątpliwa.

Podsumowanie

Przyglądając się na przestrzeni wieków rozwojowi Kustbevakningen, można zauważyć bardzo wyraźny trend. Otóż od służby, która początkowo skupiała w sobie zadania związane głównie z ratowaniem zdrowia i życia ludzkiego na morzu oraz zadania związane z bezpieczeństwem środowiska, Szwedzka Straż Graniczna coraz bardziej zaczyna się skupiać na zadaniach przypisanych organom ścigania. Wydaje się to być już światowy trend zmierzający do tego, aby zadania związane z przestrzeganiem przepisów prawa związanych z „maritime safety” oraz „maritime security”, skupiać w ręku jednej prężnej oraz odpowiednio przeszkolonej i wyposażonej formacji mundurowej.

Już najwyższy czas, aby nasz ustawodawca również nad tym pomyślał, szczególnie biorąc nasze aspiracje do bycia liczącym się „graczem” w akwenie Morza Bałtyckiego.