Marynarze: przedłużenie ważności świadectw zdrowia i innych morskich dokumentów na nowych zasadach

Pandemia koronawirusa od wielu miesięcy odciska swe piętno na wielu aspektach funkcjonowania szeroko rozumianej branży morskiej.

Liczne trudności związane z koniecznością zapewnienia marynarzom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy na pokładach statków, ograniczenia w możliwości swobodnego przemieszczania się przez terytoria lądowe niektórych państw, czy kłopoty towarzyszące sprawnemu przeprowadzaniu rotacji załóg nie są jedynymi problemami z którymi muszą borykać się osoby świadczące pracę na morzu. Wiele obaw wywołuje również problematyka związana z ważnością, tzw. morskich dokumentów marynarzy.

Morskie dokumenty marynarzy w świetle przepisów prawa krajowego

Tytułem wstępu wskazać należy, że zgodnie z art. 68 ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie morskim (Dz.U. 2020.680, tj. z dnia 16 kwietnia 2020 r.) minister właściwy do spraw gospodarki morskiej winien określić w drodze rozporządzenia, m.in. szczegółowe wymagania kwalifikacyjne do zajmowania stanowisk na statkach morskich, warunki przyznawania i odnawiania dokumentów potwierdzających posiadane kwalifikacje zawodowe, warunki jakie powinny spełniać osoby posiadające zagraniczne dyplomy lub świadectwa, czy też rodzaje uprawnień zawodowych wynikających z poszczególnych dokumentów kwalifikacyjnych.

Jednocześnie art. 63 wyżej przywołanej ustawy podnosi, że potwierdzeniem posiadania kwalifikacji zawodowych niezbędnych do zajmowania stanowisk na statku są odpowiednio:

• dyplom – dla stanowisk oficerskich;
• świadectwo dla stanowisk nieoficerskich;
• świadectwo przeszkolenia;
• zezwolenie;
• potwierdzenie uznania.

Delegacja ustawowa statuowana treścią art. 68 ustawy o bezpieczeństwie morskim realizowana jest rozporządzeniem Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 23 kwietnia 2018 r. w sprawie wyszkolenia i kwalifikacji członków załóg statków morskich.

Co więcej, mając na względzie przepisy ustawy z dnia 05 sierpnia 2015 r. o pracy na morzu (Dz. U. 2020.1353, tj. z dnia 07 sierpnia 2020 r.) należy pamiętać, że marynarz może być zatrudniony na statku jedynie wtedy, kiedy to obok dokumentów potwierdzających kwalifikacje zawodowe, dysponuje również ważnym świadectwem zdrowia, które poświadcza, że oznaczona osoba w wyniku przeprowadzonego badania lekarskiego uznana została za zdolną do pracy na statku.

Świadectwo zdrowia – sporządzane z urzędu w wersji dwujęzycznej, polskiej i angielskiej – wydaje się na okres dwóch lat, a w sytuacji, w której to rzecz dotyczy osób, które nie ukończyły 18 roku życia, na okres jednego roku. Sytuacja wygląda odmiennie w odniesieniu do tych marynarzy, którzy ukończyli 50 rok życia, jak również osób świadczących pracę na statkach, których stan zdrowia, według uprawnionego lekarza, nie pozwala na wydanie świadectwa zdrowia na okres dwóch lat. W takich przypadkach świadectwo może być wydane na okres krótszy niż wyżej wspomniane dwa lata.

Co szczególnie istotne w praktyce, zgodnie z art. 6 ustawy o pracy na morzu, w przypadku utraty ważności świadectwa zdrowia w czasie trwania podróży morskiej, marynarz może kontynuować pracę na statku do czasu zawinięcia statku do najbliższego portu, w którym marynarz może uzyskać świadectwo zdrowia, z tym, że okres pracy na statku bez ważnego świadectwa zdrowia nie może przekroczyć trzech miesięcy. Nadto, w nagłych przypadkach właściwy dyrektor urzędu morskiego jest uprawniony do zezwolenia marynarzowi na pracę bez ważnego świadectwa zdrowia do czasu zawinięcia statku do portu, w którym może uzyskać świadectwo zdrowia od uprawnionego lekarza, z tym jednak zastrzeżeniem, że zezwolenie takie nie przekracza okresu trzech miesięcy, a świadectwo zdrowia marynarza niedawno utraciło ważność.

Wytyczne dotyczące przedłużenia ważności morskich dokumentów marynarzy

Dnia 26 listopada 2020 r. Ministerstwo Infrastruktury, pismem nr GM-DEM-1.070.1.2020, określiło nowe wytyczne dotyczące przedłużenia ważności morskich dokumentów morskich marynarzy w okresie wprowadzonego stanu epidemii COVID-19.

Możliwe jest wskazanie wielu przyczyn uzasadniających przyjęcie odpowiednich rozwiązań w zakresie przedłużenia ważności w/w dokumentów. Część z nich została zresztą wskazana wprost w piśmie, o którym mowa w akapicie poprzedzającym.

W szczególności wskazuje się na okoliczności tego rodzaju jak „problemy związane z czasowymi ograniczeniami funkcjonowania jednostek oświaty, w tym morskich jednostek edukacyjnych, czasowym zawieszeniem przeprowadzanych egzaminów, a także tymczasowymi ograniczeniami w przemieszczaniu się obywateli”, ograniczenia w „funkcjonowaniu urzędów i ich dostępności dla obywateli” oraz „znaczące utrudnienia odnawiania dyplomów i świadectw przeszkolenia przez marynarzy”.

Przedstawiciele agend rządowych słusznie zwrócili również uwagę na to, że marynarze napotykają trudności związane z powrotem do kraju, czego bezpośrednią konsekwencją jest niemożność odnawiania dokumentów stanowiących podstawę do wykonywania przez nich pracy zawodowej. Aspekt ten jest szczególnie istotny w kontekście osób świadczących pracę na morzu, o czym zresztą wielokrotnie i regularnie informowaliśmy.

Niewątpliwie proces podmiany załóg odbywa się w obecnym czasie dużo sprawniej niż miało to miejsce jeszcze kilka miesięcy temu. W szczególności marynarze powracający z zagranicznych kontraktów napotykają zdecydowanie mniej trudności w swobodnym tranzycie do miejsca zamieszkania, co wynika ze zluzowania ograniczeń w zakresie przekraczania granic wewnętrznych Unii Europejskiej, uznania ich za pracowników kluczowych dla gospodarek poszczególnych państw (tzw. „key workers”), przywrócenia części połączeń lotniczych między państwami, czy nabraniem przez armatorów niezbędnego doświadczenia w radzeniu sobie ze specyficznymi warunkami prowadzenia działalności powstałymi wskutek pandemii koronawirusa. Stwierdzenie to nie oznacza jednak w żadnym razie, że wszystkie trudności towarzyszące powrotowi polskich marynarzy do ich domów odeszły w niebyt. Przeciwnie, w wielu krajach nadal funkcjonują liczne obostrzenia ograniczające szanse na szybkie i nieskrępowane zejście na ląd w portach obcych. Wynika to każdorazowo z rozwiązań prawnych przyjmowanych w poszczególnych krajach. Trudności te są nadal obecne w odniesieniu zwłaszcza do niektórych państw azjatyckich oraz Ameryki Południowej.

Wracając do wytycznych ministerialnych, wskazać należy, że marynarzom przypomina się o możliwości składania wniosków w przedmiocie odnowienia dyplomów lub świadectw nie tylko osobiście w siedzibie urzędów morskich, ale również w formie elektronicznej. Warunkiem koniecznym w tym ostatnim przypadku jest przesłanie urzędowi skanów lub kopii wymaganych dokumentów oraz oświadczeń.

Przechodząc do szczegółowych rozwiązań, przyjęto, że świadectwa ratownika oraz starszego ratownika, jak również świadectwa przeszkolenia (m.in. w zakresie ochrony przeciwpożarowej stopnia podstawowego i wyższego, bezpieczeństwa, czy indywidualnych technik ratunkowych), których termin ważności upłynął dnia 01 lutego 2020 r. lub w terminie późniejszym, pozostają ważne przez 90 dni, licząc od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, względnie stanu epidemii. Przedstawiciele ministerstwa wskazali wyraźnie, że dotyczy to sytuacji w których to „wyjątkowe okoliczności spowodowane konsekwencjami COVID-19 uniemożliwiły przedłużenie ważności tych dokumentów”, przy czym – co szczególnie istotne z praktycznego punktu widzenia – przedłużenie takie nie wymaga osobnego, urzędowego potwierdzenia. Podobnie rzecz ma się w odniesieniu do tracących ważność dyplomów uzyskiwanych przez marynarzy.

Ministerstwo podkreśla, że przyjęte rozwiązania służyć mają marynarzom, którzy z przyczyn obiektywnych nie są w stanie dopełnić formalności związanych z przedłużeniem ważności stosownych dokumentów (np. nie mogą wrócić do kraju, bądź też nie mają możliwości przystąpienia do odpowiednich egzaminów, przeszkoleń, etc.). Uwagi poczynione przez organa państwowe zdają się podkreślać, że aktualne rozwiązania prawodawcze oraz towarzyszące im wytyczne nie powinny być nadużywane przez osoby świadczące pracę na morzu, których w/w trudności nie dotyczą, a w konsekwencji mogą dopełnić niezbędnych formalności bez uszczerbku dla dotychczas obowiązujących zasad.

Nie sposób również pominąć adnotacji, że marynarze przebywający w Rzeczypospolitej Polskiej, których dyplomy lub świadectwa utraciły ważność, lub nastąpi to w niedługim czasie, powinni „niezwłocznie, jeżeli jest to tylko możliwe, odnowić swoje dokumenty przy najbliższej okoliczności”. Dynamika sytuacji związanej ze stanem epidemicznym, w tym teoretyczna możliwość poprawienia się tej sytuacji w nieodległej przyszłości, każe jedynie przychylić się do tak przedstawionego stanu rzeczy.

Podobne rozwiązania przyjęto również dla świadectw zdrowia, o których była mowa w poprzedniej części niniejszego artykułu. Zgodnie z zaprezentowanymi wytycznymi, marynarzom przypomina się, że świadectwa zdrowia, których termin ważności upłynął dnia 01 marca b.r. albo później w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, zachowują ważność do dnia upływu 60 dni od dnia odwołania jednego z wyżej wymienionych, a obowiązujących na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej stanów. Jednocześnie podkreśla się, że marynarz ma obowiązek posiadania świadectwa zdrowia z nieaktualną datą ważności oraz – tak ja ma to miejsce w odniesieniu również do pozostałych morskich dokumentów marynarzy – pozyskania nowego świadectwa zdrowia tak szybko, jak będzie to rzeczywiście możliwe.

Dla porządku rzeczy, trzeba podkreślić, że aktem formułującym podstawę przyjmowanych rozwiązań w sprawach tyczących się przedłużania świadectw zdrowia – podobnie zresztą, jak i szeregu innych kwestii odnoszących się do zagadnień regulowanych ustawami o pracy na morzu oraz bezpieczeństwie morskim – jest ustawa z dnia 02 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. 2020.1842, tj. z dnia 20 października 2020 r.).

Podsumowanie

Najnowsze wytyczne odnoszące się do kwestii przedłużania ważności świadectw zdrowia i innych morskich dokumentów marynarzy, stanowią istotny środek służący doprecyzowaniu oraz wyjaśnieniu osobom wykonującym pracę na morzu, ich aktualnej sytuacji i sposobów rozwiązania trudności narosłych w związku z pandemią COVID-19. Przyjęte rozwiązania należy ocenić jako pozytywne, stanowiące słuszną odpowiedź na trudności marynarzy w powrocie do kraju i dopełnieniu formalności przed organami administracji w trakcie ich pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej. Jednocześnie jednak trzeba mieć na uwadze, że sytuacja epidemiczna nie tylko w Polsce, ale również w innych częściach świata, jest na tyle dynamiczna, że marynarze – na ile to rzeczywiście możliwe – nie powinni zwlekać z dopełnianiem ciążących na nich obowiązków, a w razie trudności w jednoznacznej ocenie swojej sytuacji prawnej, korzystali bądź to ze wsparcia organów administracji morskiej, względnie innych podmiotów, które będą w stanie udzielić im porady, co do pożądanych sposób postępowania w ich indywidualnej i skonkretyzowanej sytuacji faktycznej.