Jakie koszty powinien ponieść marynarz poszukujący pracy?

Poszukiwanie pracy dla większości pracowników, osób poszukujących pracy jest procesem stresującym, a sam okres pozostawania bez pracy bez wątpienia może generować wiele negatywnych emocji. Nie inaczej wygląda sytuacja w odniesieniu do marynarzy, którzy jednak z racji wykonywanego zawodu muszą pozostać wyczuleni na ewentualne nieuczciwe praktyki, a także kalkulować ryzyka. 

Mimo, iż kilkukrotnie poruszaliśmy zagadnienie pośrednictwa pracy dla marynarzy, niniejsza publikacja ma na celu omówienie i jasne przedstawienie marynarzom, którzy poszukują pracy za co należy zapłacić pośrednikowi/pracodawcy, a za co płacić na pewno nie powinni.   

Regulacje prawne

Regulacje dotyczące pośrednictwa pracy dla osób poszukujących pracy na statkach zostały zawarte w treści Konwencji o pracy na morzu (Konwencja MLC 2006 – Maritime Labour Convention), jak i w przepisach ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o pracy na morzu, w której to znajdują się wprost odesłania do przepisów ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Przyjęta przez Konferencję Ogólną Międzynarodowej Organizacji Pracy w Genewie 23 lutego 2006 r. Konwencja MLC pełni szczególne znaczenie w zakresie szeroko pojętej ochrony marynarzy, jako osób świadczących pracę w specyficznych warunkach. Jest ona nazywana Seafarer’s Bill of Rights i ma pełnić rolę powszechnego międzynarodowego morskiego kodeksu pracy. Regulacje dotyczące naboru i pośrednictwa pracy dla marynarzy wprost wskazują, iż wszyscy marynarze mają prawo do korzystania z usług dotyczących poszukiwania pracy bez konieczności ponoszenia kosztów z tym związanych. 

Zawarte w treści Konwencji MLC 2006 regulacje dotyczące pośrednictwa pracy dla marynarzy opierają się na zasadach sprawnego i dobrze zorganizowanego systemu naboru i pośrednictwa pracy marynarzy, w którym to marynarze są zwolnieni z obowiązku ponoszenia jakichkolwiek dodatkowych opłat z tego tytułu. Konwencja dopuszcza możliwość ponoszenia opłat przez marynarzy w zakresie naboru lub pośrednictwa pracy związanych z otrzymaniem wymaganego przez prawo świadectwa zdrowia, krajowej książeczki żeglarskiej i paszportu lub innych podobnych dokumentów uprawniających do podróży (jednak nie powinny być w to wliczane koszty uzyskania wiz, które powinny być poniesione przez armatora).

Ustawa o pracy na morzu została wprowadzona w związku z koniecznością wprowadzenia do polskiego systemu prawnego regulacji wynikających z założeń Konwencji MLC. Zgodnie z treścią art. 16 ustawy o pracy na morzu od osób poszukujących pracy na statkach zabrania się pobierania opłat – 

„1. Pośrednictwo pracy dla osób poszukujących pracy na statkach, zwane dalej "pośrednictwem pracy", obejmuje pomoc osobom zainteresowanym podjęciem pracy na statku oraz pomoc armatorom w poszukiwaniu odpowiednich kandydatów do pracy na statku.

2. Za czynności związane z pośrednictwem pracy nie wolno pobierać bezpośrednio lub pośrednio opłat od osób poszukujących pracy na statkach.

3. Pośrednictwo pracy prowadzą agencje zatrudnienia, o których mowa w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2015 r. poz. 149, z późn. zm.), zwanej dalej "ustawą o promocji zatrudnienia", oraz powiatowe urzędy pracy.”

Generalny zakaz pobierania opłat (z pewnymi, ściśle określonymi wyjątkami) został również umieszony w art. 19d. przywołanej już ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy zgodnie, z którym – 

„1. Agencja zatrudnienia oraz podmioty, o których mowa w art. 18c (a są to podmioty, które mogą świadczyć usługi takie same jak agencje zatrudnienia, bez konieczności uzyskania wpisu w rejestrze):

1)nie mogą pobierać kwot innych niż określone w art. 85 ust. 2 pkt 7 od osób, dla których poszukują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub którym udzielają pomocy w wyborze odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia (…);

Kwoty określone w art. 85 ust. 2 pkt 7 to kwoty należne agencji zatrudnienia z tytułu faktycznie poniesionych kosztów związanych ze skierowaniem do pracy za granicą, poniesione na:

a) dojazd i powrót osoby skierowanej,

b) wydanie wizy,

c) badania lekarskie,

d) tłumaczenia dokumentów.

Przywołany powyżej art. 19d określa dwie zasady związane ze świadczeniem usług w zakresie działalności agencji zatrudnienia – zakaz pobierania opłat od osób, które poszukują zatrudnienia (z wyjątkami określonymi w art. 85 ust. 2 pkt 7) oraz obowiązek udzielania osobie kierowanej do pracy za granicę informacji  kosztów opłat i innych należności.

Zasada dotycząca nieodpłatnego świadczenia usług dla osób poszukujących zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej ma podstawowe znaczenie dla legalności funkcjonowania agencji zatrudnienia. Generalna zasada odnośnie zakazu pobierania opłat przez agencje zatrudnienia (oczywiście ze wspomnianą już możliwością czynienia drobnych odstępstw) jest również standardem międzynarodowym wynikającym z aktów Międzynarodowej Organizacji Pracy.

Koszty wprost wymienione w art. 85 ust. 2 pkt 7 – faktycznie poniesione koszty związane ze skierowaniem do pracy za granicą poniesione na: dojazd i powrót osoby skierowanej, wydanie wizy, badania lekarskie, tłumaczenia dokumentów stanowią katalog zamknięty kosztów należnych agencji zatrudnienia. Przytoczone opłaty są jednymi opłatami, które mogą pobierać agencje zatrudnienia i podmioty, które mogą świadczyć usługi tak same jak agencje zatrudnienia bez konieczności uzyskania wpisu w rejestrze, w zakresie świadczonych przez nie usług.

Omawiana ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, na podstawie której agencje zatrudnienia świadczą usługi nie pozostawia obojętnymi kwestii sankcji za naruszenie zakazu pobierania opłat. Stwierdzenie naruszenia przywołanego przepisu (art. 19d) następuje w toku przeprowadzanej kontroli przez Państwową Inspekcję Pracy i stanowi podstawę wydania decyzji o wykreśleniu podmiotu prowadzącego agencję zatrudnienia z rejestru (zgodnie z procedurą określoną w art. 18m ust. 1 pkt 5 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy).

Niezależnie od tego czy dojdzie do wykreślenia podmiotu prowadzącego agencję zatrudnienia z rejestru pobieranie dodatkowych opłat, innych niż te wymienione w art. 85 ust. 2 pkt 7 stanowi wykroczenie sankcjonowane na podstawie art. 121 ust. 2 komentowanej ustawy karą grzywny nie niższą niż 3000 zł.

Odrębne regulacje odnośnie sankcji dotyczą osób, które są kierowane do podmiotu w celu nabywania umiejętności praktycznych, a w szczególności odbycia praktyki absolwenckiej, praktyki lub stażu zawodowego, niebędących zatrudnieniem lub inną pracą zarobkową. W myśl art. 121a ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – 

„Kto od osoby kierowanej do podmiotu w celu nabywania umiejętności praktycznych, w szczególności odbycia praktyki absolwenckiej, praktyki lub stażu zawodowego, niebędących zatrudnieniem lub inną pracą zarobkową, pobiera dodatkowe opłaty inne niż wymienione w art. 85 ust. 2 pkt 7, podlega karze grzywny nie niższej niż 3000 zł.”

Mając na uwadze powyższe rozważania, w ocenie Kancelarii kluczowe znaczenie w odniesieniu do agencji pośrednictwa pracy dla marynarzy ma relacja pomiędzy przepisami wynikającymi z ustawy o pracy na morzu a przepisami wywodzącymi się z treści ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.  

Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy stanowi przepisy ogólne (dotyczące pośrednictwa pracy skierowanego do szerszej grupy odbiorców) względem przepisów szczególnych z ustawy o pracy na morzu (które dotyczą marynarzy, a więc węższej grupy odbiorców). Zgodnie z łacińską paremią lex specialis derogat legi generali, w myśl której przepis szczegółowy uchyla stosowanie przepisu ogólnego. 

Zasada dotycząca tego, iż marynarze poszukujący pracy korzystający z usług agencji pośrednictwa pracy są zwolnieni z dodatkowych opłat, w tym opłat określonych w art. 85 ust. 2 pkt 7 ustawy o promocji zatrudnienia znajduje swoje potwierdzenie w art. 111 ust. 2 ustawy o pracy na morzu zgodnie, z którym -  

Kto prowadząc pośrednictwo pracy pobrał bezpośrednio lub pośrednio od osoby poszukującej pracy na statku opłatę za czynności związane z pośrednictwem pracy oraz ten, kto nie zapewnił, aby osoba poszukująca pracy na statku nie ponosiła kosztów bezpośrednio związanych ze skierowaniem do pracy za granicą, w tym kosztów dojazdu na statek i powrotu do miejsca repatriacji wskazanego w marynarskiej umowie o pracę, wydania wizy, badań lekarskich oraz tłumaczenia dokumentów -podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.

Wnioski

Mając na uwadze powyższe, a w szczególności fakt, iż marynarze są objęci szczególną ochroną jednoznacznie należy wskazać, iż nie powinni oni ponosić kosztów związanych z korzystaniem z usług agencji pośrednictwa. Jeśli marynarz kiedykolwiek znajdzie się w sytuacji, kiedy to pośrednik uzależni wykonanie usług pośrednictwa od uiszczenia jakiejkolwiek opłaty, czy też zostanie mu przedstawiony rachunek za wykonanie usług – będzie to jasny sygnał, iż stosowane są przez niego nieuczciwe i bezprawne praktyki.