Bezpieczeństwo statków pasażerskich – ważne zmiany unijnych przepisów część II

Część II - Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji osób podróżujących na pokładach statków pasażerskich.

W dniu 30 listopada 2017 roku Komisja Europejska opublikowała trzy dyrektywy regulujące bezpieczeństwo statków pasażerskich, zasady rejestracji osób podróżujących na pokładach statków pasażerskich oraz bezpieczeństwo statków pasażerskich typu ro-ro i szybkich jednostek pasażerskich. Pierwsza z nich tj. dyrektywa w sprawie reguł i norm bezpieczeństwa statków pasażerskich została przez nas omówiona w Newsletterze Gospodarka Morska z dnia 24 stycznia 2018 roku. 

Ten artykuł poświęcimy na przybliżenie regulacji zawartych w drugiej z nich, a więc w dyrektywie dotyczącej rejestracji osób podróżujących na pokładzie statków pasażerskich płynących do portów państw członkowskich Wspólnoty lub z portów państw członkowskich Wspólnoty. 

Pełna nazwa tego dokumentu brzmi: Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/2109 z dnia 15 listopada 2017 r. zmieniająca dyrektywę Rady 98/41/WE w sprawie rejestracji osób podróżujących na pokładzie statków pasażerskich płynących do portów państw członkowskich Wspólnoty lub z portów państw członkowskich Wspólnoty oraz dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/65/UE w sprawie formalności sprawozdawczych dla statków wchodzących do lub wychodzących z portów państw członkowskich.

Dyrektywa została opublikowana w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w dniu 30 listopada 2017 r. Weszła w życie z dniem 20 grudnia 2017 r., a państwa członkowskie UE mają obowiązek wdrożyć jej zapisy do swoich wewnętrznych systemów prawnych do dnia 21 grudnia 2019 roku. 

System rejestrowania danych pasażerów – planowane zmiany

Skuteczne działania poszukiwawczo-ratownicze wymagają natychmiastowego dostępu do dokładnych danych dotyczących osób znajdujących się na pokładzie, w praktyce nie zawsze było to możliwe. Zgodnie z obowiązującymi wymogami, informacje te należy przechowywać w systemie armatora i powinny one być w każdej chwili łatwo dostępne w celu przekazania ich właściwemu organowi, odpowiedzialnemu za działania poszukiwawcze i ratownicze. Ten pochodzący z 1998 r. wymóg nie uwzględnia opracowania systemów takich jak SafeSeaNet (unijny system wymiany informacji morskiej, o którym mowa w dyrektywie 2002/59/WE Parlamentu Europejskiego i Rady) i krajowy pojedynczy punkt kontaktowy (o którym mowa w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/65/UE), a zgodnie z tym wymogiem, właściwy organ krajowy kontaktuje się z armatorem w razie sytuacji wyjątkowej. W związku z powyższym, przewoźnicy, którzy już przekazują takie dane do krajowego pojedynczego punktu kontaktowego, są objęci obowiązkiem podwójnej sprawozdawczości. Ponadto, wielość regulacji skutkuje tym, że występuje szereg niejednoznacznych definicji i dość skomplikowanych wymogów, które powodują, że stosowanie niektórych przepisów trudno jest monitorować i egzekwować. 

Okazało się również, że wymóg zatwierdzania systemów rejestracji pasażerów powoduje znaczące obciążenie obowiązkami niektórych administracji krajowych. Takie obciążenie oraz wynikające z niego koszty oceniono jako zdecydowanie nadmierne, biorąc pod uwagę jego częściowe pokrywanie się z kodeksem ISM oraz trudności ze zweryfikowaniem zgody w przypadku braku świadectw. 

Dyrektywa Rady 98/41/WE przewiduje liczenie i rejestrację wszystkich pasażerów i członków załogi na pokładzie statków pasażerskich płynących do portów UE lub z tych portów. Zgodnie z obowiązującymi wymogami, informacje te należy przechowywać w systemie informacyjnym armatora i powinny one być w każdej chwili łatwo dostępne, aby mogły zostać przekazane właściwemu organowi ds. bezpieczeństwa, odpowiedzialnemu za działania poszukiwawczo-ratownicze. Zarejestrowane dane nie zawsze jednak zawierają informacje na temat obywatelstwa (tj. obok nazwiska, wieku i płci), co utrudnia pomoc udzielaną potencjalnym ofiarom i ich krewnym. Jednakże wydarzenia, w szczególności pożar na pokładzie promu Norman „Atlantic” w grudniu 2014 r., wskazały na potrzebę dokonania przeglądu i zmodernizowania ustawodawstwa w sprawie rejestracji osób podróżujących na pokładzie statków pasażerskich. 

Wyniki kontroli sprawności oraz doświadczenia zebrane przy wdrażaniu dyrektywy 98/41/WE wykazały, że informacje o osobach znajdujących się na pokładzie nie zawsze są łatwo dostępne dla właściwych organów, szczególnie wtedy, gdy są im potrzebne. Aby rozwiązać ten problem, obecne wymogi dyrektywy 98/41/WE musiały zostać dostosowane do wymogów przekazywania danych drogą elektroniczną, aby osiągnąć większą skuteczność. Cyfryzacja ma umożliwić także ułatwienie dostępu do informacji dotyczących znaczącej liczby pasażerów w nagłym wypadku lub w następstwie wypadku na morzu.

W ciągu ostatnich 17 lat odnotowano znaczący postęp techniczny w zakresie środków komunikacji i przechowywania danych dotyczących ruchu statków. Wzdłuż wybrzeży Europy utworzono szereg obowiązkowych systemów raportowania statków, zgodnie ze stosownymi przepisami przyjętymi przez Międzynarodową Organizację Morską (IMO). Zarówno prawo unijne, jak i prawo krajowe zapewniają, aby statki przestrzegały wymogów sprawozdawczych obowiązujących w ramach tych systemów. Obecnie niezbędne jest poczynienie postępów w zakresie innowacji technologicznych, przy zapewnieniu stałego zachowania neutralności technologicznej. 

Gromadzenie, przekazywanie i wymiana danych dotyczących statków zostały umożliwione, uproszczone i zharmonizowane w ramach krajowego pojedynczego punktu kontaktowego, o którym mowa w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/65/UE, oraz unijnego systemu wymiany informacji morskiej (SafeSeaNet), o którym mowa w dyrektywie 2002/59/WE Parlamentu Europejskiego i Rady. Informacje o osobach znajdujących się na pokładzie wymagane na mocy dyrektywy 98/41/WE należy, zatem przekazywać do krajowego pojedynczego punktu kontaktowego, który umożliwia właściwemu organowi łatwy dostęp do danych w nagłym wypadku lub w następstwie wypadku na morzu. Informacje o liczbie osób na pokładzie należy przekazywać do krajowego pojedynczego punktu kontaktowego przy użyciu odpowiednich środków technicznych, których wybór powinien zostać pozostawiony w gestii państw członkowskich. Alternatywnie, należy ją przekazywać do wyznaczonego organu za pomocą systemu automatycznej identyfikacji.

Z uwagi na powyższe, w dyrektywie 2017/2109, Komisja Europejska zaproponowała uaktualnienie, wyjaśnienie i uproszczenie istniejących wymogów dotyczących liczenia i rejestracji pasażerów i członków załogi na pokładzie statków pasażerskich przy jednoczesnym podwyższeniu poziomu bezpieczeństwa. 

Poza tym, Komisja zaproponowała zlikwidowanie wymogu podwójnego zgłaszania pasażerów i dostosowanie istniejących wymogów w zakresie sprawozdawczości dla wszystkich przewoźników poprzez rejestrowanie – przed opuszczeniem każdego unijnego portu oraz przed wejściem do niego – informacji na temat liczby osób znajdujących się na pokładzie w istniejącym systemie elektronicznym, który w sytuacji wyjątkowej lub w razie wypadku umożliwia natychmiastowe przekazanie danych właściwemu organowi, zamiast wydobywania ich z systemu armatora. Wprowadzona zmiana dotyczy także rejestrowania – przed opuszczeniem każdego unijnego portu docelowego oraz przed wejściem do niego, w przypadku każdego rejsu wykraczającego poza obszar 20 mil morskich – wymaganych informacji dotyczących członków załogi i pasażerów w tym samym systemie, zamiast w systemie armatora.

Dyrektywa 2017/2109 – omówienie

Główną zmianą w stosunku do obecnie obowiązującej dyrektywy 98/41/WE jest digitalizacja, tj. zamiast przechowywania danych przez właścicieli statku, zostaną one przekazane do morskiego krajowego pojedynczego punktu kontaktowego ustanowionego zgodnie z dyrektywą 2010/65/UE Parlamentu Europejskiego i Rady.

Zniesiono wymóg prowadzenia przez armatorów systemów rejestracji pasażerów i skupiono się na efektywności rejestracji, tj. dokładności i terminowości rejestrowania danych w istniejących systemach elektronicznych.

Chcąc jednak zmniejszyć obciążenia dla przedsiębiorstw podczas krótkich rejsów, dane mogą zostać udostępnione do wyznaczonemu organowi w ramach systemu automatycznego rozpoznawania statków (AIS). 

W kwestii dłuższych rejsów, odpowiednie informacje (nazwisko, płeć, obywatelstwo, data urodzenia oraz – w przypadku dobrowolnie zgłaszanych przez pasażerów – potrzeby szczególnej opieki lub pomocy) powinny być rejestrowane w systemie pojedynczego punktu kontaktowego po wyjściu statku, ale nie później niż w ciągu trzydziestu minut od wypłynięcia.

W dyrektywie 2017/2109 doprecyzowano również odpowiednie definicje i wymogi określone w dyrektywie 98/41/WE. W związku z tym:

— »statek pasażerski« oznacza statek lub szybką jednostkę przewożącą więcej niż 12 pasażerów,

— »rejestrator pasażerów« oznacza osobę wyznaczoną przez kompanię w celu wypełniania obowiązków wynikających z kodeksu ISM, tam, gdzie ma to zastosowanie, lub osobę wyznaczoną przez kompanię, jako osoba odpowiedzialna za przekazywanie informacji na temat osób zaokrętowanych na statku pasażerskim kompanii,

— »wyznaczony organ« oznacza właściwy organ państwa członkowskiego odpowiedzialny za poszukiwanie i ratownictwo lub zajmujący się następstwami wypadku, posiadający dostęp do informacji wymaganych na podstawie niniejszej dyrektywy,

— »regularna obsługa« oznacza serię rejsów statków organizowanych w taki sposób, aby obsługiwać ruch między tymi samymi dwoma portami lub większą ich liczbą, lub serie podróży z oraz do tego samego portu bez zawijania do portów pośrednich,

— »obszar portowy« oznacza obszar zdefiniowany w art. 2 lit. r) dyrektywy 2009/45/WE,

— »jacht rekreacyjny lub rekreacyjna jednostka pływająca« oznacza statek niezaangażowany w działalność gospodarczą, niezależnie od rodzaju jego napędu.

Ponadto, zaproponowano regulacje mające na celu uproszczenie, doprecyzowanie i uchylenie szeregu niejednoznacznych, przestarzałych lub pokrywających się wymogów w różnych obszarach, a więc: 

a) wyeliminowanie wymogów podwójnego zgłaszania pasażerów i dostosowanie istniejących wymogów w zakresie sprawozdawczości dla wszystkich przewoźników poprzez: 

• rejestrowanie – przed opuszczeniem każdego unijnego portu docelowego oraz przed wejściem do niego – informacji na temat liczby osób znajdujących się na pokładzie w istniejącym systemie elektronicznym, który w sytuacji wyjątkowej lub w razie wypadku umożliwia natychmiastowe przekazanie danych właściwemu organowi, zamiast rejestrowania w systemie armatora; 

• rejestrowanie – przed opuszczeniem każdego unijnego portu docelowego oraz przed wejściem do niego, w przypadku każdego rejsu wykraczającego poza obszar 20 mil morskich – wymaganych informacji dotyczących członków załogi i pasażerów w tym samym systemie, o którym mowa wyżej, zamiast w systemie armatora; 

b) unikanie powielania i wymóg, zgodnie, z którym – w przypadku każdego rejsu wykraczającego poza obszar poza 20 mil morskich – obywatelstwo pasażerów ma być rejestrowane i przekazywane właściwemu organowi przy użyciu tych samych metod i kryteriów co metody i kryteria służące do rejestrowania i przekazywania wymaganych już danych dotyczących nazwiska, wieku itp.

I tak, zgodnie z zapisami dyrektywy 2017/2109, w przypadku, gdy statek pasażerski wypływa z portu położonego w państwie członkowskim w celu odbycia rejsu, a odległość do pokonania od miejsca wypłynięcia do następnego portu przekracza 20 mil, rejestrowane są następujące informacje dotyczące osób znajdujących się na pokładzie: 

— nazwiska osób znajdujących się na pokładzie, ich imiona, płeć, obywatelstwo, ich daty urodzenia, 

Zgłaszanie obywatelstwa – co stanowi nowość – powinno opierać się na deklaracjach pasażerów i nie może być wykorzystywane do innych celów niż identyfikacja danej osoby (chyba że obowiązek taki nakładany jest również przez inne przepisy, na przykład na potrzeby kontroli granicznej), 

— w przypadku dobrowolnego podania przez pasażera – informacje na temat szczególnej opieki lub pomocy, której dana osoba mogłaby potrzebować w nagłym wypadku, 

— jeżeli państwo członkowskie tak postanowi oraz w przypadku dobrowolnego podania przez pasażera – numer kontaktowy w nagłym przypadku.

Informacje wymienione powyżej są gromadzone przed wypłynięciem statku pasażerskiego i przekazywane do pojedynczego punktu kontaktowego ustanowionego na podstawie art. 5 dyrektywy 2010/65/UE po wypłynięciu statku pasażerskiego, ale w żadnym przypadku nie później niż w ciągu 15 minut po wypłynięciu.

W okresie przejściowym wynoszącym sześć lat licząc od dnia 20 grudnia 2017 r. państwa członkowskie mogą w dalszym ciągu zezwalać na przekazywanie informacji rejestratorowi pasażerów kompanii odpowiedzialnej za eksploatację statku pasażerskiego lub do umiejscowionego na lądzie systemu tej kompanii, który spełnia tę samą funkcję, zamiast wymagać przekazywania ich do pojedynczego punktu kontaktowego.

Ważne jest, aby każda osoba znajdująca się na pokładzie otrzymywała wyraźne instrukcje postępowania w nagłym wypadku, zgodnie z wymogami międzynarodowymi,

c) doprecyzowanie definicji wymogów dotyczących rejestracji pasażerów określonych w dyrektywie 98/41/WE, takich jak długość rejsu;

d) usunięcie z dyrektywy 98/41/WE wymogu dotyczącego zatwierdzania systemów rejestracji pasażerów;

e) usprawnienie mechanizmu sprawozdawczego w zakresie zwolnień/środków równoważnych zgodnie z dyrektywą 2009/45/WE i dyrektywą 98/41/WE.

Dyrektywa 2017/2109 ma zastosowanie do statków pasażerskich, z wyjątkiem: 

— okrętów wojennych i transportowców, 

— jachtów rekreacyjnych i rekreacyjnych jednostek pływających, 

— statków, które uprawiają żeglugę wyłącznie w obrębie obszarów portowych lub po śródlądowych drogach wodnych.

Państwa członkowskie, które nie mają portów morskich i które nie mają statków pasażerskich pływających pod ich banderą, objętych zakresem stosowania niniejszej dyrektywy, mogą odstąpić od przepisów niniejszej dyrektywy, pod warunkiem, że wywiążą się z określonego obowiązku. Te państwa członkowskie, które zamierzają skorzystać z takiego odstępstwa, powiadamiają o tym Komisję najpóźniej w dniu 21 grudnia 2019 r., a następnie corocznie informują Komisję o wszelkich późniejszych zmianach. 

Dane osobowe gromadzone zgodnie z art. 5 dyrektywy 2017/2109 są przechowywane przez państwa członkowskie przez okres nie dłuższy, niż to konieczne do celów tej dyrektywy, a w każdym razie nie dłużej niż: 

a) do momentu bezpiecznego ukończenia danego rejsu przez statek, ale w każdym przypadku nie dłużej niż 60 dni po wypłynięciu statku; lub 

b) w nagłym wypadku lub w następstwie wypadku – do zakończenia jakiegokolwiek postępowania przygotowawczego lub postępowania sądowego.

Podsumowanie

Celem tej zmiany jest uproszczenie i uporządkowanie istniejących unijnych ram prawnych dotyczących bezpieczeństwa statków pasażerskich, tak, aby utrzymać przepisy unijne, w przypadkach, gdy są potrzebne i proporcjonalne; zapewnić ich właściwe stosowanie oraz wyeliminować potencjalne nakładanie się obowiązków oraz występowanie niespójności między powiązanymi aktami prawnymi.

Skuteczne działania poszukiwawczo-ratownicze wymagają natychmiastowego dostępu do dokładnych danych dotyczących osób znajdujących się na pokładzie. Dyrektywa 98/41/WE w swoim brzmieniu przed nowelizacją, nie gwarantowała tego w wystarczającym stopniu. Dlatego Komisja w przyjętej w listopadzie 2017 roku dyrektywie 2017/2109 zaproponowała uaktualnienie, sprecyzowanie i uproszczenie istniejących wymogów dotyczących liczenia i rejestracji pasażerów i członków załogi na pokładzie statków pasażerskich w celu podwyższenia poziomu bezpieczeństwa. 

Dokładne i terminowe informacje o liczbie lub o tożsamości osób znajdujących się na pokładzie statku mają istotne znaczenie dla przygotowania i skuteczności operacji poszukiwawczych i ratunkowych. W razie wypadku na morzu pełna i całkowita współpraca między właściwymi organami krajowymi zainteresowanego państwa lub zainteresowanych państw, armatorem statku oraz ich przedstawicielami może znacząco przyczynić się do skuteczności działań.

Państwa członkowskie powinny wdrożyć regulacje zawarte w dyrektywie 2017/2109 w terminie do dnia 21 grudnia 2019 roku.

Czytaj także: Bezpieczeństwo statków pasażerskich – ważne zmiany unijnych przepisów