Naukowcy o historii handlu: gospodarka rynkowa starsza niż sądzono

Na podstawie analizy pozostałości pyłków z osadów w południowej Grecji naukowcy ustalili, że gospodarka rynkowa może być starsza niż sądzono, a wymiana handlowa w okresie przedrzymskim była intensywniejsza niż myślimy.

Takie wnioski dały badania międzynarodowego zespołu, prowadzone pod kierunkiem dr. hab. Adama Izdebskiego z Instytutu Historii UJ w Krakowie i opublikowane w najnowszym wydaniu czasopisma „The Economic Journal”. O wynikach prac poinformował w środę PAP Uniwersytet Jagielloński.

Gospodarka rynkowa postrzegana jest przez większość ekonomistów jako zjawisko współczesne. Karol Marks i Max Weber przekonywali, że choć rynek jako taki funkcjonował w okresie antycznym, to gospodarki, w których produkcja i dystrybucja dóbr podlegała regułom popytu i podaży, rozwinęły się dopiero w XIX w.

Naukowcy, wykorzystując metody zapożyczone z palinologii (gałęzi nauki zajmującej się pyłkami roślin i zarodnikami grzybów) znaleźli dowody na to, że zintegrowany system gospodarczy mógł istnieć już w starożytnej Grecji.

Na podstawie powszechnie dostępnych danych z europejskiej bazy pyłków (European Pollen Database) i innych źródeł, naukowcy dokonali metaanalizy pozostałości pyłków ze 115 próbek pobranych z osadów w sześciu lokalizacjach w południowej Grecji w celu zaobserwowania, jak na przestrzeni lat zmieniał się tamtejszy krajobraz. Precyzyjne oszacowanie wieku próbek było możliwe dzięki datowaniu radiowęglowemu. Badacze prześledzili, w jaki sposób wraz z upływem czasu zmieniała się zawartość procentowa pyłków roślinnych w poszczególnych próbkach w latach 1000 p.n.e.–600 n.e. Okazało się, że procentowy udział pyłków zbóż, czyli roślin stanowiących podstawę ówczesnej diety, zmniejszył się w okresie, w którym nastąpił wzrost populacji. Jednocześnie zwiększyła się ilość pyłków oliwek oraz winorośli.

Według badaczy dane uzyskane na podstawie historycznej analizy pyłków z rejonu południowej Grecji sugerują istnienie gospodarki eksportowej opartej na uprawie rynkowej już w okresie archaicznym. Szczególnie istotna była w tym kontekście uprawa oliwek. Chociaż archeolodzy dysponują informacjami na temat transportu dóbr w tym przedziale czasowym, dostęp do wymiernych danych dotyczących integracji rynku i zmian w produkcji płodów rolnych jest bardzo ograniczony.

Aby mieć pewność co do konkluzji przeprowadzonych badań, naukowcy zestawili trendy zidentyfikowane na podstawie próbek pyłków z danymi pochodzącymi z trzech innych źródeł. Pierwszym krokiem było zaobserwowanie spadku ilości pyłków z terenów nierolniczych przy jednoczesnym wzroście osadnictwa.

Następnie badacze rozpoczęli poszukiwania dowodów zwiększonej wymiany towarowej na podstawie wraków statków w Morzu Śródziemnym, co uznawane jest za standardowy wskaźnik aktywności handlowej. Po ograniczeniu poszukiwań do odpowiedniego przedziału czasu oraz regionu okazało się, że trendy zaobserwowane w przypadków wraków są zbieżne z trendami występującymi w uprawie zbóż, oliwek i winorośli. Według obu źródeł gospodarka Grecji przeżywała rozkwit w pierwszych dwóch stuleciach naszej ery, zaś kryzys w IV i V wieku, z kolejną tendencją zwyżkową w wieku następnym.

Ostatnim etapem badania było przyjrzenie się rozmieszczeniu dużych tłoczni oliwek i wina w krajach śródziemnomorskich. Choć nie brano pod uwagę jedynie Grecji, obecność tego rodzaju urządzeń wskazuje na szersze trendy gospodarcze w świecie śródziemnomorskim oraz zmieniające się wraz z upływem czasu czynniki zachęcające do produkcji znacznych ilości oliwy i wina. Również i w tym przypadku badaczom udało się potwierdzić korelację pomiędzy obecnością tłoczni a dany mi zebranymi w trakcie badania próbek pyłków.

Beata Kołodziej - PAP