Wymiana informacji podatkowych jako środek do podjęcia czynności sprawdzających i wszczęcia postępowania podatkowego

Szerokie grono marynarzy boryka się aktualnie z problemami wynikającymi z wezwań z urzędów skarbowych w zakresie weryfikacji sposobu rozliczenia dochodów uzyskanych w latach poprzednich.

Wezwania wprost wskazują, iż podstawą do wszczęcia czynności sprawdzających jest wymiana informacji podatkowej z administracja podatkową drugiego państwa. Oznacza to, że urzędy zanim podejmą jakiekolwiek czynności względem podatnika weryfikują jego sytuację podatkową za granicą.

Podstawy prawne

Podstawą prawną do wymiany informacji podatkowych są umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, umowy o wymianie informacji w sprawach podatkowych oraz Konwencja o wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach podatkowych, sporządzona w Strasburgu 25 stycznia 1988 r. W ramach Unii Europejskiej współpracę administracyjną państw członkowskich reguluje Dyrektywa Rady 2011/16/UE. Dyrektywa reguluje kwestie:

• wymiany informacji na wniosek,
• automatycznej i spontanicznej wymiany informacji,
• wymianę informacji o interpretacjach o charakterze transgranicznym,
• wymianę informacji CbC,
• dostęp organów podatkowych do informacji, które znajdują się w posiadaniu organów zajmujących się zwalczaniem nadużyć finansowych i praniem brudnych pieniędzy
• wymianę informacji o schematach podatkowych, które podlegają obowiązkowemu ujawnieniu.

Z kolei Dyrektywa Rady 2014/107/UE z 9 grudnia 2014 r., zmieniająca Dyrektywę 2011/16/UE w zakresie obowiązkowej automatycznej wymiany informacji w dziedzinie opodatkowania, rozszerzyła obowiązkową automatyczną wymianę informację między organami podatkowymi UE, dookreślając m.in. pojęcia „raportujących instytucji finansowych” i „rachunków raportowanych”.

Do obowiązku dostarczenia informacji podatkowych do administracji podatkowej zobligowane zostały także instytucje finansowe. W lipcu 2014 r. Rada OECD opublikowała pełen globalny standard (CRS), łącznie z jego pozostałymi elementami, tj. komentarzami do modelu umowy między właściwymi organami i do wspólnego standardu do wymiany informacji oraz procedurami informatycznymi na potrzeby wdrożenia globalnego standardu.

Cały pakiet dotyczący CRS został zatwierdzony przez ministrów finansów i prezesów banków centralnych grupy G-20 we wrześniu 2014 r. Międzynarodowy system automatycznej wymiany informacji podatkowych jest oparty na uniwersalnym standardzie raportowania (ang. Common Reporting Standard, CRS) opracowanym w 2014 roku przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Organisation for Economic Co-operation and Development, OECD).

Wymogi CRS obligują banki i inne instytucje finansowe, w tym firmy ubezpieczeniowe czy fundusze inwestycyjne, do potwierdzenia jurysdykcji rezydencji podatkowej swoich klientów, celem przekazania podstawowych informacji dotyczących ich rachunków do właściwych organów podatkowych. Nowe reguły są nie bez znaczenia także dla osób mobilnych spędzających część roku poza krajem, którzy nie stracili rezydencji podatkowej w Polsce jak np. marynarze.

Wymiana informacji podatkowych w Polsce

W Polsce wymiana informacji podatkowych uregulowana została w ustawie o wymianie informacji podatkowych z innymi państwami z dnia 9 marca 2017 r. Zasadniczym celem ustawy, jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy było:

1) uregulowanie w jednym akcie prawnym zagadnień związanych z wymianą informacji podatkowych wraz z ich uporządkowaniem;

2) implementacja do polskiego porządku prawnego dyrektywy Rady 2014/107/UE z dnia 9 grudnia 2014 r. zmieniającej dyrektywę 2011/16/UE w zakresie obowiązkowej automatycznej wymiany informacji w dziedzinie opodatkowania (Dz. Urz. UE L 359 z 16.12.2014, str. 1), zwanej dalej „dyrektywą 2014/107/UE”;

3) wprowadzenie regulacji umożliwiających automatyczną wymianę informacji w dziedzinie opodatkowania z innymi niż unijne państwami w oparciu o procedury Common Reporting Standard (CRS), do czego Rzeczpospolita zobowiązała się w podpisanym w dniu 29.10.2014 r. Wielostronnym porozumieniu właściwych władz w sprawie automatycznej wymiany informacji finansowych (Competent Authority Agreement);

4) implementacja do polskiego porządku prawnego dyrektywy Rady (UE) 2015/2060 z dnia 10 listopada 2015 r. uchylającej dyrektywę 2003/48/WE w sprawie opodatkowania dochodów z oszczędności w formie wypłacanych odsetek (Dz. Urz. UE L 301 z 18.11.2015, str. 1), zwanej dalej „dyrektywą 2015/2060”;

5) implementacja do polskiego porządku prawnego dyrektywy Rady (UE) 2015/2376 z dnia 8 grudnia 2015 r. zmieniającej dyrektywę 2011/16/UE w zakresie obowiązkowej automatycznej wymiany informacji w dziedzinie opodatkowania (Dz. Urz. UE L 332 z 18.12.2015, str. 1), zwanej dalej „dyrektywą 2015/2376”;

6) implementacja do polskiego porządku prawnego dyrektywy Rady (UE) 2016/881 z dnia 25 maja 2016 r. zmieniającej dyrektywę 2011/16/UE w zakresie obowiązkowej automatycznej wymiany informacji w dziedzinie opodatkowania (Dz. Urz. UE L 146 z 03.06.2016, str. 8), zwanej „dalej dyrektywą 2016/881”.

W uzasadnieniu ustawy zwrócono uwagę, iż czasach globalizacji coraz większego znaczenia nabiera potrzeba wzajemnej pomocy pomiędzy poszczególnymi administracjami podatkowymi w dziedzinie wymiany szeroko rozumianych informacji podatkowych.

W związku z ogromnym wzrostem mobilności podatników, liczby transakcji transgranicznych oraz internacjonalizacji instrumentów finansowych proces określenia wysokości należnych podatków jest coraz trudniejszy i bardziej skomplikowany.

Narastające trudności mają wpływ na funkcjonowanie systemów podatkowych, co z kolei skłania podatników do oszustw podatkowych i uchylania się od opodatkowania, podczas gdy uprawnienia kontrolne pozostają na szczeblu krajowym. Bez wzajemnej współpracy administracji podatkowych pojedyncze państwo członkowskie nie jest w stanie skutecznie przeciwdziałać oszustwom podatkowym i uchylaniu się od opodatkowania.

W celu przezwyciężenia negatywnych skutków tych zjawisk konieczne jest stworzenie odpowiedniego systemu współpracy administracyjnej między administracjami podatkowymi. W ocenie ustawodawcy nieujawniony i nieopodatkowany dochód znacznie uszczupla krajowe wpływy podatkowe.

W odpowiedzi na zdiagnozowane w poszczególnych państwach Unii negatywne oddziaływanie tych zjawisk na krajowe wpływy podatkowe oraz pilną potrzebę zwiększenia skuteczności i efektywności poboru podatków Komisja Europejska uznała za konieczne podjęcie działań ukierunkowanych na poprawę skuteczności walki z oszustwami podatkowymi i uchylaniem się od opodatkowania przez zdecydowane promowanie automatycznej wymiany informacji jako przyszłego europejskiego i międzynarodowego standardu dla przejrzystości i wymiany informacji w sprawach podatkowych.

Efektem prowadzonych na szczeblu unijnym prac jest dyrektywa 2014/107/UE, której implementacja do krajowego porządku prawnego stanowi zasadniczy przedmiot projektowanej ustawy o wymianie informacji podatkowych z innymi państwami.

Ustawa o wymianie informacji podatkowych określa: zasady i tryb dokonywania wymiany informacji podatkowych z innymi państwami, właściwość organów w zakresie wymiany informacji podatkowych z innymi państwami, obowiązki instytucji finansowych w zakresie wymiany informacji podatkowych na wniosek właściwego organu, obowiązki instytucji finansowych w zakresie automatycznej wymiany informacji podatkowych o rachunkach raportowanych, oraz zasady kontroli ich wykonywania, obowiązki jednostek wchodzących w skład grupy podmiotów.

Wymianę informacji o rachunkach raportowanych ze Stanami Zjednoczonymi (USA) reguluje ustawa o wykonywaniu Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki w sprawie poprawy wypełniania międzynarodowych obowiązków podatkowych oraz wdrożenia ustawodawstwa FATCA z dnia 9 października 2015 r.

Kompetencje organów

W myśl przepisów omawianej ustawy informacje podatkowe mogą być udostępniane właściwemu organowi, pod warunkiem, że wykorzystywanie udostępnionych informacji podatkowych nastąpi zgodnie z zasadami określonymi w tych umowach.

Organy administracji publicznej oraz instytucje finansowe wymienione w art. 182 Ordynacji podatkowej na pisemne żądanie Ministra Finansów, szefa Krajowej Administracji Skarbowej lub jego upoważnionego przedstawiciela mają obowiązek udzielenia informacji podatkowych w razie wystąpienia właściwego organu w zakresie i na zasadach określonych w dziale II lub wynikających z ratyfikowanych umów o unikaniu podwójnego opodatkowania i innych ratyfikowanych umów międzynarodowych, których stroną jest Rzeczpospolita Polska.

Właściwym organem w sprawach wymiany informacji podatkowych z innymi państwami jest szef Krajowej Administracji Skarbowej i w tym zakresie przysługują mu uprawnienia organu podatkowego. Minister właściwy do spraw finansów publicznych może upoważnić, w drodze rozporządzenia, organ Krajowej Administracji Skarbowej do wykonywania czynności związanych z:

1) wymianą informacji podatkowych na wniosek i z urzędu z innymi państwami, w szczególności do występowania o udostępnienie informacji podatkowych i przekazywania właściwym organom wniosków i informacji podatkowych,

2) automatyczną wymianą informacji podatkowych, w tym do przeprowadzania kontroli wykonywania obowiązków związanych z automatyczną wymianą informacji podatkowych,

3) udostępnianiem innym organom, na zasadach określonych w ustawie - Ordynacja podatkowa, informacji podatkowych uzyskanych w ramach ich wymiany z innymi państwami,

4) nakładaniem kar pieniężnych

Szef Krajowej Administracji Skarbowej może upoważnić osoby zatrudnione lub pełniące służbę w urzędach obsługujących organy Krajowej Administracji Skarbowej do bezpośredniej wymiany informacji podatkowych w związku z realizowaniem zadań z zakresu planowanych lub trwających jednoczesnych kontroli oraz do uczestnictwa w spotkaniach organizacyjnych dotyczących tych kontroli.

Procedura wymiany informacji

Wymiana informacji podatkowych z państwami członkowskimi następuje na wniosek właściwego organu państwa członkowskiego lub z urzędu. Organ podatkowy występuje z wnioskiem do właściwego organu państwa członkowskiego o udzielenie informacji podatkowych oraz udziela mu informacji podatkowych za pośrednictwem Szefa Krajowej Administracji Skarbowej. Wniosek o udzielenie informacji podatkowych zawiera:

1) dane identyfikujące podmiot, którego informacje podatkowe mają dotyczyć: imię i nazwisko lub nazwę (firmę), adres i inne posiadane dane niezbędne do identyfikacji podmiotu, którego wniosek dotyczy;

2) wskazanie zakresu żądanych informacji podatkowych i celu ich wykorzystania;

3) stwierdzenie, że wyczerpano możliwości uzyskania informacji podatkowych na podstawie przepisów prawa krajowego wnioskującego państwa członkowskiego;

4) zobowiązanie do objęcia tajemnicą udzielonych informacji podatkowych zgodnie z przepisami prawa krajowego wnioskującego państwa członkowskiego.

Wniosek właściwego organu państwa członkowskiego wszczyna postępowanie w sprawie udzielenia informacji podatkowych. Otrzymanie wniosku potwierdza się niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 7 dni roboczych od dnia jego otrzymania. Potwierdzenia dokonuje się za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

Postępowanie w sprawie złożonego wniosku powinno być zakończone bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 6 miesięcy od dnia otrzymania wniosku. W przypadku braku możliwości udzielenia informacji podatkowych we właściwym terminie zawiadamia się właściwy organ państwa członkowskiego, podając przyczyny uniemożliwiające dotrzymanie terminu udzielenia informacji podatkowych oraz wskazując przewidywany termin udzielenia tych informacji. 

Rozszerzenie uprawnień w zakresie wymiany informacji podatkowych - nowelizacja

Warto także zwrócić uwagę, iż znowelizowane zostało rozporządzenie w sprawie upoważnienia organów Krajowej Administracji Skarbowej do wykonywania niektórych czynności związanych z wymianą informacji podatkowych. W rozporządzeniu rozszerzony został katalog organów upoważnionych do przeprowadzania kontroli w zakresie obowiązków wynikających z automatycznej wymiany informacji podatkowych.

Nowelizacja przepisów wykonawczych upoważniła np. Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Gdańsku do pozyskiwania informacji dotyczących szczególnych kategorii dochodu i kapitału oraz rachunków raportowanych, czyli danych o rachunkach nierezydentów przekazywanych fiskusowi przez instytucje finansowe. Związane jest to z istniejącym w ramach tego organu Centrum Kompetencyjnym ds. Ujawniania Opodatkowania Nieujawnionych Źródeł Przychodów. 

Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w Łodzi otrzymał uprawnienia do pozyskiwania danych zawartych w informacjach o grupie podmiotów oraz sprawozdaniach według krajów (CbC).

Dalsze uszczelnianie systemu

Przyznawanie poszczególnym organom dodatkowych kompetencji w zakresie pozyskiwania informacji podatkowych ma na celu ulepszenie współpracy pomiędzy państwami i zwiększenie efektywności działań w procesie wykrywania nieprawidłowości podatkowych. Warto zwrócić uwagę, iż także Europejski Trybunał Obrachunkowy wskazywał, że istniejący system wymiany informacji podatkowych wymaga modyfikacji. Trybunał w swoich audytach odnosił się między innymi do Polski (okres objęty raportem dotyczył lat 2014-2019). 

Zdaniem Trybunału katalog danych podlegających wymianie powinien zostać poszerzony i dotyczyć także dochodów uzyskiwanych ze sprzedaży wirtualnych walut, z dywidend niepowierniczych. W ocenie Europejskiego Trybunału Obrachunkowego poprawy wymaga także sam proces gromadzenia określonych danych, bowiem niektóre z nich w ogóle nie podlegają ewidencjonowaniu. Brak systematyki i spójności w tym zakresie powoduje, że zarówno udzielane jaki i pozyskiwane dane są niepełne. Dodatkowo Dyrektywa 2011/16/EU pozwala przesyłać za granicę wyłącznie takie dane, które są natychmiast dostępne. 

W odpowiedzi na apele Komisja zapowiedziała stopniowe wprowadzanie postulowanych zmian. A zatem w najbliższym czasie można spodziewać się całego szeregu regulacji uszczelniających i usprawniających wymianę informacji podatkowych pomiędzy państwami, do których implementacji obowiązane będą państwa członkowskie. Tworzenie nowych mechanizmów i rozwiązań zapewni wykrywanie osób, które nie płacą podatków. Powyższe musi stanowić przestrogę dla polskich rezydentów podatkowych posiadających rachunki bankowe poza granicami kraju, bowiem spływające z zagranicy informację mogą stanowić podstawę do zapytań polskich organów podatkowych. 

Wymiana informacji w praktyce

W ciągu ostatnich lat organy podatkowe zwracały się z wnioskiem o wymianę informacji podatkowej z państwami miejsca faktycznego zarządu statku / miejscami wykonywania pracy przez statek jedynie w przypadku wszczęcia postępowania podatkowego w sprawie konkretnego podatnika. Z punktu widzenia postępowania podatkowego próba pozyskania informacji z zagranicy stanowiła środek dowodowy do ustalenia sytuacji podatkowej danego podatnika za dany rok. Co do samego faktu zwrócenia się z wnioskiem o wymianę informacji podatkowej (pomijając formę oraz treść pytań o czym dalej) brak było powodów do kwestionowania zastosowania tego środka przez organ.

Obecnie, organy wnioskują o wymianę informacji podatkowych jeszcze zanim jakiekolwiek czynności zostaną podjęte wobec podatnika. Oznacza to, że organ niejako zbiera dowody przeciwko podatnikowi zanim zdecyduje się wszcząć postępowania podatkowe weryfikujące sytuację podatkową danej osoby za dany rok. Natomiast, dopiero po otrzymaniu informacji podatkowej informuje podatnika, że podejmuje albo czynności sprawdzające albo wszczyna wobec podatnika postępowanie podatkowe.

Co do zasady wymiana informacji podatkowych jest zgodna z aktualnymi przepisami ale czy jest zgodna z jedną z podstawowych zasad Konstytucji czyli zaufania obywatela do organów państwa? Oczywiście odpowiedź na to pytanie jest jednoznaczna – takie procedury organów nie tylko naruszają zasady wynikające z Konstytucji, ale też ustaw podatkowych i Kodeksu Dobrej Administracji i przyczyniają się do utraty zaufania obywateli do państwa i jego organów.

Co więcej, organy praktykują obecnie kontrolę poszczególnych firm / armatorów / konkretnych statków i tym samym wszystkich osób zatrudnionych przez te firmy na danych statkach. Oznacza to, że informacje pozyskane w trakcie postępowania prowadzonego w sprawie jednego podatnika są automatycznie (po zanonimizowaniu) dopuszczane jako dowód w sprawie innych podatników.

Skutkuje to bardzo często dużą niespójnością i falą pomyłek na niekorzyść podatnika a mianowicie organy podłączają informacje podatkowe dotyczące innych statków niż te, na których podatnik wykonywał pracę albo informacje odnoszące się do innego armatora niż ten, który zatrudniał podatnika. Świadczy to wyłącznie o instrumentalnym podejściu organów podatkowych nastawionym wyłącznie na ściąganie podatków od marynarzy, nie zawsze na podstawie prawidłowo ustalonego stanu faktycznego.

Organy kierują zapytania w sprawie wymiany informacji podatkowej po polsku a następnie Biuro Wymiany Informacji podatkowej tłumaczy te pytania na język angielski. Również po uzyskaniu informacji z zagranicy informacje tłumaczone są na język polski przez pracowników organów. W tym miejscu należy wskazać, iż organy nie udostępniają podatnikom treści informacji w języku angielskim. W jednym przypadku takie pismo zostało podatnikowi doręczone i zawierało bardzo dużo błędów w tłumaczeniu na niekorzyść podatnika.

Z całą stanowczością należy wskazać, że tłumaczenie poszczególnych informacji dotyczących albo powstania obowiązku podatkowego albo zwolnienia podatnika z podatku są kluczowe dla sytuacji podatkowej danej osoby. Oczywiste błędy w tłumaczeniach na niekorzyść podatnika są podstawą do wymierzenia podatku przez organ.

Nie bez znaczenia organy w trakcie trwania postępowania powołują się na obowiązek dostarczania przez podatników tłumaczeń dokumentów dokonanych przez tłumacza przysięgłego, natomiast informacje z zagranicy, które w większości stanowią podstawę wydania decyzji tłumaczone są przez pracowników organów z obejściem ustawy o języku polskim. Jest to kolejna kwestia wymagająca wyjaśnienia przez Ministerstwo Finansów w zakresie rzetelności prowadzenia przez organy postepowań podatkowych.

Podsumowanie

Z uwagi na powyższej opisane tendencje legislacyjne i obowiązujące regulacje, wszyscy polscy rezydenci pracujący zagranicą (w tym szerokie grono marynarzy) muszą liczyć się z tym, iż wymiana informacji podatkowych z zagranicą będzie z roku na rok efektywniejsza, co może stać się przyczynkiem do zwiększenia kontroli podatkowych zarówno osób fizycznych jak i przedsiębiorców. 

Należy zachować wzmożoną czujność i uważność w celu weryfikacji czy organy przestrzegają obowiązujących przepisów prawa. W tym miejscu należy wskazać, iż informacje uzyskane z zagranicy stanowią główną podstawę wydawania obecnie decyzji podatkowych, dlatego tak istotne jest zwrócenie uwagi na to, czy informacje te zostały pozyskane przez organ w sposób prawidłowy i w granicach umocowania ustawowego.