Porozumienie w sprawie rynku uprawnień do emisji CO2

Reprezentująca Radę UE czeska prezydencja i Parlament Europejski osiągnęły w weekend wstępne porozumienie w sprawie reformy unijnego systemu handlu emisjami CO2. Zostaną nimi objęte żegluga morska, budynki i transport drogowy. Zdecydowano również o utworzeniu Społecznego Funduszu Klimatycznego, aby wspierać znajdujące się w trudnej sytuacji gospodarstwa domowe i firmy.

Unijny System Handlu Emisjami (EU ETS) to rynek uprawnień do emisji dwutlenku węgla. Obejmuje energochłonne gałęzie przemysłu i sektora elektroenergetycznego. Jest to główne narzędzie UE służące ograniczaniu emisji, obejmujące około 40 proc. całkowitej emisji CO2 w UE. Od czasu jego wprowadzenia w 2005 r. emisje w UE spadły o 41 proc.

Rada i Parlament w porozumieniu zgodziły się zwiększyć ogólne ambicje redukcji emisji do 2030 r. w sektorach objętych ETS do 62 proc. Współprawodawcy zgodzili się również na zmianę pułapu emisji na zwiększenie rocznego wskaźnika redukcji pułapu o 4,3 proc. rocznie od 2024 do 2027 r. i o 4,4 proc. od 2028 2030 r. (to tzw. „liniowy współczynnik redukcji”).

Rada i Parlament uzgodniły wzmocnienie mechanizmu nadmiernych wahań cen, w tym poprzez zapewnienie automatycznego uwalniania uprawnień z rezerwy stabilności rynkowej (MSR) na rynek.

Zgodnie z porozumieniem, dodatkowe przejściowe bezpłatne uprawnienia mogą zostać przyznane pod pewnymi warunkami sektorowi ciepłowniczemu w niektórych państwach członkowskich, aby zachęcić do inwestycji w dekarbonizację tego sektora. Do dnia 31 grudnia 2026 r. Komisja złoży sprawozdanie na temat możliwości włączenia sektora spalania odpadów komunalnych do systemu ETS z myślą o włączeniu go od 2028 r.

Jeżeli chodzi o sektory objęte mechanizmem dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji dwutlenku węgla (CBAM) – cement, aluminium, nawozy, produkcja energii elektrycznej, wodór, żelazo i stal – Rada i Parlament uzgodniły zakończenie przyznawania bezpłatnych uprawnień dla tych sektorów w okresie dziewięciu lat między 2026 a 2034 r. W tym czasie CBAM będzie miała zastosowanie tylko do tej części emisji, która nie korzysta z bezpłatnych uprawnień w ramach EU ETS, aby w pełni przestrzegać zasad światowego handlu.

Bezpłatne uprawnienia będą stopniowo wycofywane w wolniejszym tempie na początku i w przyspieszonym tempie na koniec tego okresu. Wsparcie dekarbonizacji tych sektorów będzie możliwe za pośrednictwem Funduszu Innowacji. Ponadto część bezpłatnych przydziałów zostanie przekazana państwom członkowskim w celu zaradzenia ewentualnemu ryzyku ucieczki emisji. Przed 2026 r. Komisja dokona przeglądu wpływu CBAM, w tym na ryzyka ucieczki emisji, i sprawdzi, czy potrzebne są dodatkowe środki.

Rada i Parlament zgodziły się też na włączenie emisji pochodzących z żeglugi morskiej do ETS.

Większość dużych statków zostanie od początku objęta zakresem ETS. Duże statki o tonażu powyżej 5000 ton i powyżej zostaną objęte rozporządzeniem w sprawie monitorowania, raportowania i weryfikacji emisji CO2, a systemem ETS od 2027 r. Statki o tonażu brutto od 400 do 5000 ton zostaną objęte rozporządzeniem od 2025 r., a ich włączenie do systemu ETS zostanie poddane przeglądowi w 2026 r. Niektóre państwa członkowskie o stosunkowo dużej liczbie przedsiębiorstw żeglugowych otrzymają dodatkowo 3,5 proc. pułapu uprawnień sprzedawanych na aukcji, które zostaną rozdzielone między nimi.

Rada i Parlament wzmocniły również Fundusz Innowacji. Dodano do niego dodatkowe 20 mln uprawnień, co wynika z rozszerzenia ETS na dodatkowe duże statki oraz włączenia metanu i tlenków azotu. W ramach funduszu innowacyjnego zostaną ogłoszone specjalne zaproszenia do inwestycji w dekarbonizację sektora morskiego.

Rada i Parlament uzgodniły utworzenie nowego, odrębnego systemu handlu emisjami dla sektora budynków i transportu drogowego oraz paliw, aby zapewnić redukcje emisji w tych sektorach. Nowy system obejmie dystrybutorów, którzy dostarczają paliwa do budynków, transportu drogowego i niektórych innych sektorów. Część dochodów z aukcji zostanie wykorzystana na wsparcie zagrożonych gospodarstw domowych i mikroprzedsiębiorstw za pośrednictwem specjalnego Społecznego Funduszu Klimatycznego. Współprawodawcy zgodzili się, że system ruszy w 2027 r.

Umowa rozszerza zakres systemu na paliwa stosowane w niektórych sektorach przemysłu. W konsekwencji uzgodniono odpowiednie zwiększenie wielkości Społecznego Funduszu Klimatycznego.

Współprawodawcy zgodzili się na tymczasową możliwość zwolnienia przez państwa członkowskie dostawców do grudnia 2030 r., jeżeli podlegają oni na szczeblu krajowym podatkowi od emisji dwutlenku węgla, którego poziom jest równy lub wyższy od ceny aukcyjnej uprawnień w nowy system handlu emisjami.

W przypadku wyjątkowo wysokich cen energii, uruchomienie nowego ETS zostanie opóźnione do 2028 roku. Po uruchomieniu systemu, jeśli cena uprawnień przekroczy 45 euro przez określony czas, zostaną uwolnione dodatkowe uprawnienia zwiększające podaż na rynku.

Rada i Parlament uzgodniły ustanowienie Społecznego Funduszu Klimatycznego, aby wspierać znajdujące się w trudnej sytuacji gospodarstwa domowe, mikroprzedsiębiorstwa w radzeniu sobie z wpływem cenowym systemu handlu uprawnieniami do emisji dla budynków i transportu drogowego oraz paliw.

Zdecydowały, że fundusz będzie częścią budżetu UE i będzie zasilany z zewnętrznych dochodów przeznaczonych na określony cel do maksymalnej kwoty 65 mld euro. Taka struktura budżetowa umożliwia funduszowi korzystanie z szeregu gwarancji powiązanych z budżetem europejskim bez ponownego otwierania wieloletnich ram finansowych UE.

Fundusz zostałby utworzony na lata 2026–2032, z kwalifikowalnością wydatków od dnia 1 stycznia 2026 r.

Fundusz zostanie wykorzystany przez państwa członkowskie do sfinansowania inwestycji mających na celu zaradzenie wpływowi ustalania cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla na wrażliwych obywateli i mikroprzedsiębiorstwa.

Każde państwo członkowskie przedłoży Komisji plan zawierający projekty inwestycji, które zamierza podjąć, aby złagodzić wpływ nowego systemu handlu emisjami na gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji. Takie środki mogłyby obejmować zwiększenie efektywności energetycznej budynków, renowację budynków, dekarbonizację ogrzewania i chłodzenia w budynkach oraz upowszechnienie bezemisyjnej i niskoemisyjnej mobilności i transportu, a także środki zapewniające bezpośrednie wsparcie dochodu.

Zaprezentowany przez Komisję Europejską 14 lipca 2021 r. pakiet „Fit for 55” ma umożliwić Unii Europejskiej redukcję emisji gazów cieplarnianych netto o co najmniej 55 proc. do 2030 r. w porównaniu z poziomem z 1990 r. i osiągnięcie neutralności klimatycznej w 2050 r.

Osiągnięte dziś porozumienie polityczne jest tymczasowe i oczekuje na formalne zatwierdzenie przez Radę i Parlament, po czym zostanie opublikowane w Dzienniku Urzędowym UE i wejdzie w życie.

Z Brukseli Łukasz Osiński