Przedłużanie dyplomów oraz certyfikatów ukraińskich marynarzy w świetle ostatnich zmian legislacyjnych

Trwająca nieprzerwanie od 24 lutego 2022 r. wojna na Ukrainie, zainicjowana atakiem wojsk Federacji Rosyjskiej na ten kraj, spowodowała katastrofalne skutki humanitarne, społeczne i gospodarcze. Skrajnie trudna sytuacja naszych sąsiadów spotkała się z odzewem społeczności międzynarodowej oraz licznymi aktami wsparcia i pomocy kierowanymi do obywateli Ukrainy wskutek niezliczonych inicjatyw podmiotów prywatnych, jak i działań instytucji publicznych.

Truizmem będzie stwierdzenie, że wojna za naszą wschodnią granicą spowodowała napływ do Polski ogromnej liczby ukraińskich uchodźców wojennych. Warto jednak zwrócić uwagę, że niemałą ich część stanowią osoby wykonujące zawód marynarza.

Z uwagi na trwającą wojnę na terytorium Ukrainy, znaczna część ukraińskich marynarzy nie tylko, że nie może wrócić do swoich domów, ale również nie ma możliwości dalszej pracy na statku, ponieważ w swojej ojczyźnie nie są w stanie odnowić dokumentów wymaganych przez przepisy prawa międzynarodowego. Wszystko to ze względu na zawieszenie funkcjonowania ukraińskich instytucji, które miały kompetencje do wydawania tego rodzaju decyzji administracyjnych. Należy podkreślić, iż znaczna część dokumentów marynarskich wydawana jest na czas określony, a ich odnowienie i zachowanie terminu ważności jest niezbędne, aby świadczyć pracę na statku.

Niniejsza publikacja ma na celu bliższe przyjrzenie się regulacjom ustawy z dnia 23 marca 2022 roku o szczególnych regulacjach w zakresie transportu i gospodarki morskiej w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy (zwanej dalej również: „ustawą”) w zakresie dotyczącym możliwości odnowienia dokumentów marynarskich przez marynarzy ukraińskich.

Aktualne polskie ustawodawstwo względem certyfikatów ukraińskich marynarzy

W ustawie zwrócono uwagę na dwa istotne z perspektywy ukraińskich marynarzy zagadnienia. Pierwszym z problemów pozostawał aspekt dłuższego wyjazdu ukraińskiego marynarza lub rybaka na statek w taki sposób, aby dana osoba nie straciła możliwości legalnego pobytu w Polsce.

Warto przypomnieć, że zgodnie z treścią art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa – w przypadku obywatela Ukrainy który przybył w sposób legalny do Polski począwszy od dnia 24 lutego 2022 roku oraz zadeklarował zamiar pozostania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobyt takiej osoby na terytorium Polski uznaje się za legalny w okresie 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 r. Równocześnie, ustawodawca dokonał ograniczenia wyżej przywołanej regulacji, wprowadzając art. 11 ust. 2 omawianej ustawy, wedle którego obywatel Ukrainy traci uprawnienie w zakresie prawa pobytu w momencie opuszczenia terytorium Polski na okres przekraczający miesiąc. Norma niniejsza, pozostawiona w takim właśnie kształcie, w zasadzie uniemożliwiałaby skuteczne podjęcie zatrudnienia przez obywateli Ukrainy, którzy mieliby zamiar świadczyć pracę na morzu. Z uwagi na stosunkowo długi, często wielomiesięczny, okres obowiązywania marynarskich umów o pracę oraz konieczność wykonywania pracy pod obcymi banderami - podjęcie jakiejkolwiek pracy przez obywatela Ukrainy na statku wiązałoby się bowiem z konsekwencjami w postaci utraty prawa legalnego pobytu w Polsce. Prawodawca, dostrzegłszy ten problem, zawarł w ustawie o szczególnych regulacjach w zakresie transportu i gospodarki morskiej w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy przepis art. 17, w którym wyłączono stosowanie wyżej wskazanego art. 11 ust. 2 w stosunku do marynarzy i rybaków. W ten sposób zapobiegnięto ryzyku utraty przez ukraińskich marynarzy prawa legalnego pobytu w Polsce w przypadku ich dłuższego wyjazdu w związku z podjęciem zatrudnienia na morzu.

Drugim, istotnym z perspektywy marynarzy, zagadnieniem pozostaje specjalna procedura przedłużenia ważności dyplomów oraz niektórych certyfikatów marynarskich.

Z art. 16 ustawy wynika, że wskazane w ust. 1 certyfikaty oraz dyplomy tj:

- dyplomy dla oficerów wachtowych na statkach o pojemności brutto 500 lub większej (II/1 Konwencji STCW),
- dyplomy dla kapitanów i starszych oficerów na statkach o pojemności brutto 500 lub większej (II/2 Konwencji STCW),
- dyplomy dla oficerów mechaników odpowiedzialnych za wachtę w wachtowej siłowni okrętowej lub wyznaczonych na mechaników pełniących służbę w siłowni okresowo bezwachtowej (III/1 Konwencji STCW),
- dyplomy dla starszych oficerów mechaników i drugich oficerów mechaników na statkach morskich o mocy maszyn głównych 3000 kW lub większej (III/2 Konwencji STCW),
- dyplomy dla starszych oficerów mechaników i drugich oficerów mechaników na statkach na statkach morskich o mocy maszyn głównych od 750 kW do 3000 kW (III/3 Konwencji STCW),
- dyplomy dla oficerów elektroautomatyków (III/6 Konwencji STCW),
- świadectwa operatora urządzeń radiowych w służbie radiokomunikacji morskiej,

mogą zostać przedłużone jednorazowo na okres 2 lat pod warunkiem, iż ważność tych dyplomów oraz certyfikatów upłynęła nie wcześniej niż 24 lutego 2022 roku, zaś w przypadku dokumentów ważnych po tym terminie - nie wcześniej niż 6 miesięcy przed dniem upływu terminu ważności dokumentu. Dodatkowo, marynarz musi przedstawić odpowiednią dokumentację poświadczającą praktykę pływania na morskich statkach handlowych w żegludze międzynarodowej. W przypadku spełnienia wszystkich przesłanek ustawowych, wskazany certyfikat lub dyplom może zostać przedłużony na podstawie art. 68 ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie morskim.

Wybrane problemy procedury jednorazowego przedłużania dokumentacji marynarskiej

Choć fakt uregulowania w specustawie kwestii dotyczących dokumentów marynarzy ukraińskich zasługuje na uznanie, to konieczność spełnienia warunku wygaśnięcia ważności dokumentu nie wcześniej niż od dnia wybuchu wojny w praktyce nie rozwiązuje problemu wielu marynarzy z Ukrainy. Choć prima facie mogłoby wydawać się, iż tak wskazana data pozostaje uzasadniona, tak bliższa analiza przedmiotowej problematyki zdaje się wskazywać, że rozwiązanie to nie uwzględnia szczegółowych, przeszłych rozwiązań względem certyfikatów i dyplomów wydawanych marynarzom z Ukrainy.

W pierwszej kolejności warto podkreślić, iż od 1 marca 2019 roku Ministerstwo Infrastruktury Ukrainy wydało kilka dokumentów, które dodatkowo wydłużały okres ważności dyplomów oraz certyfikatów ukraińskich marynarzy. Zgodnie z okólnikiem numer 4232 Międzynarodowej Organizacji Morskiej (IMO), opisywane dokumenty zostały automatycznie przedłużone do końca roku 2020. Niniejsze działanie było spowodowane nagłym wybuchem pandemii Covid-19.

Co więcej, zgodnie z okólnikiem numer 4519 Międzynarodowej Organizacji Morskiej (IMO) wydanym w związku z konfliktem zbrojnym na terenie Ukrainy ważność ukraińskich dokumentów marynarskich została przedłużona do 31 grudnia 2022 r.

W wyniku powyższych działań część marynarzy – nie tylko ukraińskich – mogła świadczyć pracę na statku w oparciu o dokumenty, które straciłyby ważność, jednak z uwagi na wydany okólnik były uznawane przez państwa członkowskie IMO.

Tak zakreślony ciąg przyczynowo-skutkowy pozostaje niezbędny do zrozumienia, iż ukraińscy marynarze spotykali się z istotnymi utrudnieniami lub wręcz niemożliwością przedłużenia swych dyplomów lub innych certyfikatów od roku 2019. Z praktyki Kancelarii wynika, iż wielu marynarzy pochodzenia ukraińskiego posiada dokumentację marynarską, która formalnie utraciła swą ważność już w 2019 roku, jednakże pod wpływem działań IMO okres uznawania tych dokumentów był sukcesywnie przedłużany przez kolejne dwa lata. Niestety, ale ta grupa osób nie jest w stanie skorzystać z procedury jednorazowego odnowienia dokumentów.

W opisanej konfiguracji, tak zakreślony przedział czasowy odnośnie możliwości dokonania przez polską administrację morską warunkowego przedłużenia dyplomów i certyfikatów morskich pozostaje mało praktyczny dla ukraińskich marynarzy, na niekorzyść których działały pandemia Covid-19, a następnie okoliczności powstałe wskutek zbrojnej agresji Federacji Rosyjskiej. Nowo powstałe przepisy de facto różnicują sytuację marynarzy w oparciu o czynnik, który pozostaje poza ich kontrolą.

Omawiana ustawa nie uwzględnia faktu, iż dokumenty marynarskie w czasie pandemii nie były, co do zasady, przedłużane przez marynarzy pomimo tego, że zgodnie z wydanymi przez Międzynarodową Organizację Morską okólnikami były one uznawane przez państwa członkowskie IMO. Ustawa zezwala na odnowienie tylko tych ukraińskich dokumentów marynarskich, które utraciły swoją ważność, jednakże nie wcześniej niż w dniu wybuchu wojny. Przepisy ustawy w takim kształcie nie dają narzędzi polskim Urzędom Morskim do załatwienia sprawy z korzyścią dla licznego grona marynarzy ukraińskich.

Tak skonstruowane przepisy, różnicujące sytuację marynarzy ukraińskich, należy uznać za przeoczenie ustawodawcy. Dlatego szczególnie istotnym pozostaje postulat, aby polski ustawodawca przewidział możliwość realnego wsparcia ukraińskich marynarzy, których dokumenty utraciły ważność przed 24 lutego bieżącego roku, a które przestaną być uznawane przez państwa członkowskie IMO po 31 grudnia 2022 roku. Ustawa powinna przewidywać możliwość jednorazowego odnowienia dokumentów marynarskich również w odniesieniu do daty ważności, zgodnie z którą IMO przedłużyło ich moc obowiązywania wskutek wydanych okólników. Działając w powyższy sposób polska administracja morska byłaby w stanie skuteczniej pomóc ukraińskim obywatelom w podtrzymaniu możliwości kontynuowania przez nich pracy na morzu.

Pozostając przy tematyce ewentualnych zmian wyżej omawianej ustawy, należy uwzględnić możliwe rozszerzenie zakresu certyfikatów oraz dyplomów, które mogą zostać jednorazowo przedłużone. Przede wszystkim, Kancelaria zwraca uwagę na istotę uwzględnienia certyfikatów Oficera Bezpieczeństwa Statku (Ship Security Officer) oraz dokumentów związanych z pracą na statkach przewożących ropę naftową i inne produkty naftowe, paliwa ciekłe oraz skroplony gaz. W konsekwencji, pod rozwagę ustawodawcy należy postawić możliwość rozszerzenia procesu warunkowego przedłużenia całości dokumentacji opisywanej w Konwencji STCW.

Podsumowanie

Reasumując, w ocenie Kancelarii sama inicjatywa ustawodawcy w zakresie chęci pomocy ukraińskim marynarzom w tak trudnym i ciężkim dla nich okresie zasługuje na uznanie.

Jednocześnie jednak warto zastanowić się nad rozwiązaniem, które pozwoli skutecznie wesprzeć znaczne grono ukraińskich marynarzy w zakresie otrzymania przez nich marynarskich dokumentów niezbędnych do podjęcia pracy na morzu. W związku z powyższym, oczywistym pozostaje postulat, aby polski ustawodawca przewidział możliwość odnowienia ukraińskich dokumentów marynarskich, które utraciły ważność przed dniem 24 lutego 2022 r., ale które jednocześnie zachowały swoją moc obowiązywania z uwagi na wydane przez IMO okólniki. Opisywane rozwiązanie powinno pozwolić na realne i pełne wsparcie dla ukraińskich marynarzy pragnących kontynuować swą karierę zawodową.