Czy rząd planuje „ozusować” wszystkie umowy zlecenia i umowy o dzieło?

Od pewnego czasu w mediach powraca często kwestia planów „ozusowania” umów zlecenia, lub nawet umów zlecenia i umów o dzieło. Do Kancelarii napływa coraz więcej zapytań w tym zakresie. Z uwagi na powyższe przygotowaliśmy publikację, która ma na celu uporządkowanie dotychczasowych informacji i wiedzy na ten temat.

Na czym polega „ozusowanie” umów cywilnoprawnych?

Co do zasady zleceniodawca ma obowiązek opłacenia składek emerytalnej, rentowych, wypadkowej i zdrowotnej za zleceniobiorcę. Jeśli natomiast zleceniobiorca wykonuje więcej niż jedną umowę zlecenie – składki obowiązkowe są z tytułu wszystkich tych umów, ale tylko do chwili, gdy przychód z tych umów nie przekroczy kwoty minimalnego wynagrodzenia.

Gdy przychód przekroczy tę kwotę, przy każdej kolejnej umowie obowiązkowa jest wyłącznie składka zdrowotna. W przypadku umowy o dzieło wykonawca generalnie nie podlega ubezpieczeniom społecznym. „Ozusowanie” w stosunku do umów zlecenie oznaczałoby zatem, że każda kolejna umowa zlecenie stanowi tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń, nawet wtedy, gdy przychód z tych umów przekroczy kwotę minimalnego wynagrodzenia. W stosunku do umów o dzieło oznaczałoby to natomiast objęcie wykonawców obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym – a być może również „ozusowanie” każdej kolejnej umowy o dzieło, analogicznie jak w odniesieniu do umów zlecenie.

„Ozusowanie” wciąż w sferze planów czy toczącego się procesu legislacyjnego?

Na witrynie internetowej Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej próżno szukać informacji o projekcie ustawy zakładającym „ozusowanie” umów zlecenie czy umów o dzieło. Informacji o takim projekcie nie zawiera również witryna Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej, odpowiedzialnego, za opracowanie i przedłożenie przedmiotowego projektu Radzie Ministrów. Wykaz prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów wskazuje jednak na Projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (nr UD175), którego planowany termin przyjęcia przez Radę Ministrów określony został na I kwartał 2021 r. Zgodnie z oficjalną informację podaną w Biuletynie Informacji Publicznej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów „Celem projektu jest uporządkowanie systemu ubezpieczeń społecznych, jego racjonalizacja, w tym ujednolicenie zasad podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wprowadzenie jednolitych rozwiązań w zakresie przyznawania i wypłaty świadczeń, a także usprawnienie funkcjonowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w kontekście gospodarki finansowej, oraz rozliczeń z płatnikami składek. Na etapie stosowania obowiązujących przepisów pojawiły się również rozbieżności interpretacyjne, które projekt eliminuje”.

Odpowiedzialny za opracowanie ww. projektu Stanisław Szwed, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej komentując doniesienia prasowe o planach „ozusowania” umów cywilnoprawnych, wskazuje, że pomysł ten jest na etapie konsultacji, przy czym projekt ustawy obejmującej te zmiany nie został jednak sporządzony. Wskazuje jednak, że Ministerstwo uznaje za optymalny termin wprowadzenia zmian obejmujących te kwestie to 1 stycznia 2022 r. Zmiany miałyby dotyczyć wyłącznie umów zlecenie.

Wątpliwości ekspertów budzi jednak opisana w Wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów istota rozwiązań ujętych w projekcie nr UD175. Zgodnie z nią projekt ten przewiduje zmiany w zakresie:

I. Ujednolicenia zasad objęcia ubezpieczeniami społecznymi, ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz ich wypłaty;
II. Ustalania prawa do świadczeń;
III. Usprawnienia obsługi i uporządkowania działań płatników składek w celu stabilizacji stanów kont płatników i ubezpieczonych;
IV. Usprawnienia obsługi prowadzenia rozliczeń z płatnikami składek;
V. Prowadzonej przez Zakład gospodarki finansowej.

Należy wskazać, że przedmiotowy projekt, nie tylko dotyczy zmian ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a zatem ustawy, która wskazuje, jakie kategorie osób podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, ale również ma na celu ujednolicenie zasad objęcia ubezpieczeniami społecznym. Powstaje zatem pytanie: na czym polegać ma to ujednolicenie? Być może właśnie na „ozusowaniu” umów cywilnoprawnych.

Zagrożenia płynące z „ozusowania” umów cywilnoprawnych

Część środowisk wskazuje, że „ozusowanie” umów cywilnoprawnych może poprawić sytuację osób wykonujących pracę na podstawie takich umów, w odniesieniu do ich świadczeń emerytalnych. Niewątpliwie – kwota składek zgromadzonych w czasie kariery zawodowej wpływa na wysokość przyszłego świadczenia, co jednak może okazać się iluzoryczne z perspektywy najbliższych kilkunastu lub kilkudziesięciu lat.

Nie sposób jednak przewidzieć czy wpływ ten będzie w przyszłości ekonomicznie odczuwalny, tym bardziej, iż w przypadku „ozusowania” umów cywilnoprawnych z pewnością, w praktyce, zwiększy się „szara strefa”, a część osób pracujących w ww. modelu zostanie zmuszona do pracy na stawkach minimalnych. Nie można również wykluczyć niekorzystnych dla ubezpieczonych zmian przepisów z zakresu ubezpieczeń społecznych, w zakresie ustalania wysokości świadczeń. Często bowiem mowa jest o składkach na ubezpieczenie emerytalne osób, które o emeryturę będą mogły się ubiegać dopiero po kilkudziesięciu latach.

Z drugiej strony, nie sposób nie zwrócić uwagi, jaką rewolucję na rynku pracy – i to nie koniecznie pozytywną – wywoła wprowadzenie planowanych zmian.

W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że wprowadzenie zmian podwyższających koszty umów cywilnoprawnych w okresie kryzysu gospodarczego związanego z pandemią SARS-CoV-2 można uznać za skrajnie nieodpowiedzialne. Nietrudno wyobrazić sobie, jak destrukcyjnie wpłynie to i tak zachwianą płynność finansową przedsiębiorców, na liczbę miejsc pracy, które do tej pory bardzo często obsadzane były na podstawie umów cywilnoprawnych. Redukcja ta może znacząco wpłynąć na wzrost faktycznego bezrobocia, które, co nie jest żadną tajemnicą, utrzymywane jest na niskim poziomie również dzięki możliwości podejmowania pracy na podstawie umów cywilnoprawnych.

Próba utrzymania miejsc pracy, może natomiast przerzucić koszty zmiany na zleceniobiorcę – niższa będzie po prostu płaca „na rękę”. Zmiana taka w obecnym stanie gospodarki może również prowadzić do przejścia stron umów cywilnoprawnych do tzw. „szarej strefy”, co z pewnością obniży wpływy zarówno z tytuły składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, ale również z podatków.

Nawet eksperci jednoznacznie opowiadający się za koniecznością „ozusowania” umów cywilnoprawnych wskazują, że w obecnym momencie jest to pomysł nierozważny, który może być spowodowany nastawieniem na korzystny dla państwa efekt fiskalny, a finalnie może doprowadzić do zwiększenia się tzw. „szarej strefy”.

Co dalej?

Zgodnie z wypowiedziami polityków projekt ustawy zakładający „ozusowanie” umów zlecenia nie został jeszcze przygotowany. Czy rzeczywiście tak jest, czy może projekt nr UD175 zawiera opisywane tu rozwiązania? Obecnie, zarówno zleceniodawcom, jak i zleceniobiorcom, zarekomendować można wyłącznie regularne i szczegółowe śledzenie informacji podawanych na stronach Rady Ministrów i Sejmu Rzeczypospolitej Polski.

Dopiero bowiem przyjęcie ww. projektu przez Radę Ministrów i skierowanie go do dalszych prac legislacyjnych pozwoli na jednoznaczne ustalenie zakresu projektowanych zmian.

O dalszym rozwoju sytuacji w zakresie ewentualnych zmian w ww. regulacjach będziemy informowali Państwa na bieżąco.