Oznakowanie elektroniczne elementów wyposażenia morskiego – nowe unijne rozporządzenie 

W dniu 8 kwietnia 2018 r. weszło w życie Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2018/414 z dnia 9 stycznia 2018 r. uzupełniające dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/90/UE odnośnie do wskazania określonych elementów wyposażenia morskiego, w przypadku których można korzystać z oznakowania elektronicznego. 

Rozporządzenie delegowane zawiera wykaz wyposażenia morskiego objętego zakresem stosowania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/90/UE z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie wyposażenia statków i uchylającej dyrektywę Rady 96/98/WE, w przypadku, którego będzie można korzystać z oznakowania elektronicznego

Uprawnienie do wydania rozporządzenia delegowanego 2018/414 wynika wprost z przepisów wspomnianej powyżej dyrektywy 2014/90/UE w sprawie wyposażenia statków. Celem tej delegacji jest wskazanie określonych elementów wyposażenia morskiego, odnośnie których oznakowanie elektroniczne może być przydatne. Dyrektywa, w swoich zapisach, przewiduje, iż „Komisja dokonuje analizy korzyści z zastosowania etykiety elektronicznej jako uzupełnienia lub zamiany znaku koła.”

Dyrektywa 2014/90/UE – najważniejsze postanowienia 

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/90/UE z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie wyposażenia morskiego i uchylająca dyrektywę Rady 96/98/WE została opublikowana 28 sierpnia 2014 r. Kraje członkowskie zostały zobligowane do wdrożenia jej postanowień do swoich krajowych systemów prawnych najpóźniej do dnia 18 września 2016 r.

Celem niniejszej dyrektywy jest ustanowienie jednolitych mechanizmów dla wszystkich państw członkowskich, aby na statkach pływających pod ich banderami montowano jedynie wyposażenie zgodne z przepisami. Ponadto, aby dopełniano tego obowiązku przez wydawanie, zatwierdzanie lub wznawianie certyfikatów dla takich statków zgodnie z konwencjami międzynarodowymi, a także zgodnie z unijnymi ramami nadzoru rynku określonymi w rozdziale III rozporządzenia nr 765/2008 (tj. Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 765/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. ustanawiającego wymagania w zakresie akredytacji i nadzoru rynku odnoszące się do warunków wprowadzania produktów do obrotu i uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 339/93). 

Najbardziej istotne kwestie wynikające z postanowień dyrektywy 2014/90/UE są następujące:

1) wyposażenie statków musi być zgodne z wymogami dotyczącymi budowy i działania oraz musi być sprawdzone zgodnie z normami badań określonymi przez Międzynarodową Organizację Morską (IMO);

2) wyposażenie statków musi być zatwierdzone przez państwo bandery;

3) wyposażenie statków nie musi koniecznie być wprowadzane do obrotu na terytorium UE, zamiast tego często jest montowane bezpośrednio na pokładzie unijnych statków w czasie ich budowy, remontu lub uzupełniania zapasów. 

Wyposażenie morskie rozumiane jest jako wyposażenie, które jest umieszczane lub które ma być montowane na statkach Unii Europejskiej tam, gdzie statki są budowane, remontowane lub dostarczane, niezależnie od tego czy statek znajduje się na terytorium Unii, w czasie gdy wyposażenie jest na nim umieszczane. Chociaż wyposażenie morskie jest oczywiście również przedmiotem obrotu w obrębie granic UE, zakres stosowania dyrektywy 2014/90/UE został określony w odniesieniu do wyposażenia, które:

a) ma zostać zamontowane na pokładzie statku pływającego pod banderą państwa członkowskiego, oraz 

b) na mocy konwencji międzynarodowych wymaga zatwierdzenia przez państwo bandery. Dyrektywa 2014/90/UE wyklucza także stosowanie równoległych dyrektyw, ponieważ jedynie dyrektywa w sprawie wyposażenia morskiego może zapewnić zgodność wyposażenia morskiego montowanego na statkach UE z wymogami konwencji i instrumentów międzynarodowych. 

Wymogi dotyczące wyposażenia morskiego zostały określone w art. 4 przez odniesienie do konwencji i instrumentów międzynarodowych. Zgodnie z ich zapisami sposoby wykazania zgodności ogranicza się do stosowania konkretnych, obowiązujących norm badań. Uwzględniając konieczność zapewnienia ciągłej spójności z międzynarodowymi ramami prawnymi, przedmiotowe wymogi i normy muszą być stosowane w zaktualizowanej wersji. Taki system automatycznej aktualizacji jest zgodny z ogólną polityką UE w obszarze bezpieczeństwa morskiego.

Państwo bandery ma obowiązek dopilnować, aby na statkach pływających pod jego banderą umieszczano jedynie to wyposażenie, które zostało należycie zatwierdzone zgodnie z obowiązującymi w tym czasie wymogami instrumentów międzynarodowych. Wyposażenie to należy utrzymywać w stanie zgodności z tymi wymaganiami, chyba że wymogi przyjęte przez IMO w późniejszym terminie mają zastosowanie do wyposażenia już umieszczonego na statkach.

Aby wyróżnić wyposażenie przeznaczone do użytkowania lub montażu na pokładach statków od wyposażenia o innym przeznaczeniu, wprowadzono konkretne oznaczenie tj. znak koła sterowego. Znak koła sterowego nanoszony jest tak, aby był widoczny, czytelny i aby nie można go było usunąć z produktu lub z jego tabliczki znamionowej oraz by był, w stosownych przypadkach, wbudowany w oprogramowanie. Gdy, z uwagi na charakter produktu, nie ma takiej możliwości lub gwarancji, znak koła sterowego umieszcza się na opakowaniu i na dokumentach towarzyszących. W celu ułatwienia nadzoru nad rynkiem oraz by zapobiegać podrabianiu określonych elementów wyposażenia morskiego, producenci mogą korzystać z odpowiedniego oznakowania elektronicznego, zastępującego lub uzupełniającego znak koła sterowego. KE może przyjmować akty delegowane, aby wskazać określone elementy wyposażenia morskiego, w przypadku których oznakowanie elektroniczne może być przydatne. 

Naniesienie znaku koła sterowego na wyposażenie morskie przez producenta lub, w stosownych przypadkach, importera powinno być przede wszystkim gwarancją, że wyposażenie to jest zgodne z przepisami i może zostać wprowadzone do obrotu w celu umieszczenia na statku UE. Producent, importer lub dystrybutor powinni być zobowiązani do zapewnienia właściwym krajowym organom nadzoru rynku dostępu do aktualnych i pełnych informacji, że wyposażenie morskie, na który został naniesiony znak koła sterowego jest nadal bezpieczne. Producent powinien mieć obowiązek współpracy z organami nadzoru rynku, w tym w odniesieniu do norm, zgodnie z którymi wyprodukował on dane wyposażenie i je certyfikował. Powinien także zachowywać należytą staranność w stosunku do wyposażenia morskiego, które wprowadza do obrotu. W związku z tym, producent spoza Unii musi wyznaczyć upoważnionego przedstawiciela w celu zapewnienia współpracy z właściwymi organami krajowymi.

W rozumieniu dyrektywy 2014/90/UE, producentem jest każda osoba fizyczna lub prawna, która produkuje wyposażenie morskie lub która zleca zaprojektowanie lub wyprodukowanie wyposażenia morskiego, oraz wprowadza to wyposażenie do obrotu pod własną nazwą lub znakiem towarowym. Importerem jest natomiast każda osoba fizyczna lub prawna mająca siedzibę w Unii, która wprowadza do obrotu na rynku unijnym wyposażenie morskie pochodzące z państwa trzeciego. Upoważniony przedstawiciel rozumiany jest jako osoba fizyczna lub prawna mająca siedzibę w Unii, która otrzymała pisemne pełnomocnictwo producenta do wykonywania w jego imieniu określonych zadań. 

W dyrektywie 2014/90/UE państwom członkowskim powierza się więc zadanie dopilnowania, aby na statkach pływających pod ich banderami montowano jedynie wyposażenie zgodne z przepisami. Wynika z tego, że: 

a) w odniesieniu do importerów, akt opatrzenia wyposażenia stosownym znakiem wiąże się z przyjęciem na siebie odpowiedzialności; 

b) wyznaczenie upoważnionego przedstawiciela stało się obowiązkowe dla producentów, których siedziba znajduje się poza UE; oraz 

c) w odniesieniu do importerów i dystrybutorów, stosowne zobowiązania zostały ograniczone do tych, które są istotne dla przedmiotowego sektora, tj. do współpracy w zakresie nadzoru nad rynkiem i – w przypadku importerów – do wyraźnego oznaczania produktów.

Procedury sprawdzania zgodności, z których mogą korzystać producenci, zostały wymienione w art. 15 dyrektywy 2014/90/UE oraz szczegółowo określone w załączniku II.

Polska wdrożyła zapisy dyrektywy 2014/90/UE do następujących, krajowych aktów prawnych:

1. Ustawa z dnia 2 grudnia 2016 r. o wyposażeniu morskim,

2. Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności,

3. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku. 

By umożliwić dobrowolne stosowanie oznakowania elektronicznego przez podmioty gospodarcze, a także ułatwić nadzór rynku i zapobiec podrabianiu określonych elementów wyposażenia morskiego, w dyrektywie 2014/90/UE przyznano Komisji uprawnienia do przyjmowania aktów delegowanych, w celu wskazania określonych elementów wyposażenia morskiego, w przypadku których oznakowanie elektroniczne może być przydatne.

Rozporządzenie 2018/414 – omówienie 

Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2018/414 z dnia 9 stycznia 2018 r. uzupełniające dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/90/UE odnośnie do wskazania określonych elementów wyposażenia morskiego, w przypadku których można korzystać z oznakowania elektronicznego zostało opublikowane w dniu 19 marca 2018 r. Weszło w życie z dniem 8 kwietnia 2018 r. Wiąże adresatów – kraje członkowskie UE oraz wszystkie zainteresowane podmioty w sposób bezpośredni, tj. bez konieczności implementowania jego zapisów do krajowych systemów prawnych. 

Dyrektywa 2014/90/UE stanowi, iż „Komisja przeprowadza analizę kosztów i korzyści dotyczącą wykorzystania oznakowania elektronicznego w celu uzupełnienia lub zastąpienia znaku koła sterowego”. 

Zgodnie więc z delegacją wynikającą z dyrektywy 2014/90/UE, rozporządzenie delegowane 2018/414 wprowadza wykaz wyposażenia morskiego, w stosunku, do którego można stosować oznakowanie elektroniczne. KE wypracowując tekst tego aktu prawnego dokonała przeglądu istniejących nośników danych oraz struktur wymiany danych, a jego rezultatem jest zalecenie dotyczące wykorzystania identyfikacji radiowej (RFID) oraz etykietowania za pomocą matrycowego kodu kreskowego jako preferowanych technologii do celów oznakowania elektronicznego.

Ponieważ podmioty gospodarcze będą wprowadzać oznakowanie elektroniczne na zasadzie dobrowolności, będą miały one również możliwość określenia, czy chcą dokonać większych inwestycji w technologię, aby osiągnąć większe korzyści. 

Załącznik do rozporządzenia delegowanego 2018/414 wymienia wyposażenia morskie w stosunku, do którego może być stosowane oznakowanie elektroniczne. Dotyczy to więc następujących rodzajów wyposażenia morskiego:

1) środków ratunkowych, a w tym m.in.: kół ratunkowych, lampek pozycyjnych do środków ratunkowych, pasów ratunkowych, kombinezonów ratunkowych i kombinezonów ochronnych, środków ochrony cieplnej, rakiet spadochronowych, tratw ratunkowych, łodzi ratunkowych, urządzeń do wodowania, morskich systemów ewakuacji, materiałów odblaskowych, silników napędowych do łodzi ratunkowych, reflektorów radarowych do łodzi ratunkowych;

2) środków zapobiegania zanieczyszczaniu morza, a w tym m.in.: odolejaczy, mierników zawartości oleju, systemu kontrolno-pomiarowego zrzutu oleju do zbiornikowca olejowego, systemów oczyszczania ścieków fekalnych, spalarek okrętowych, pokładowego analizatora NOx, pokładowych systemów oczyszczania spalin;

3) środków ochrony przeciwpożarowej, a w tym m.in.: podstawowego pokrycia pokładów, gaśnic przenośnych, wyposażenia strażackiego (hełmy, rękawice, buty, odzież ochronna), aparatów oddechowych, elementów instalacji tryskaczowych do pomieszczeń mieszkalnych, pomieszczeń służbowych i stanowisk dowodzenia, urządzeń zapobiegających przedostaniu się płomieni do zbiorników ładunkowych na zbiornikowcach, materiałów niepalnych, materiałów wykończeniowych powierzchni oraz pokryć podłogowych, mebli tapicerowanych, draperii, zasłon, klap przeciwpożarowych, instalacji tryskaczowych, węży pożarniczych, drzwi przeciwpożarowych, przenośnego sprzętu gaśniczego do łodzi ratunkowych i ratowniczych, urządzeń do sygnalizacji pożaru, proszkowych instalacji gaśniczych, systemów oznaczania dróg ewakuacyjnych, węży pożarniczych;

4) środków wyposażenia nawigacyjnego, a w tym m.in.: kompasów magnetycznych, żyrokompasów, echosond, urządzeń do pomiaru prędkości i przebytej drogi (SDME),  wskaźników prędkości zwrotu, wyposażenia GPS, odbiorników światowego satelitarnego systemu nawigacyjnego (GLONASS), wskaźników kąta wychylenia steru, obrotów i skoków śruby, rejestratora przebiegu podróży (VDR), systemu kontroli drogi, sprzętu radarowego CAT 1, 2 i 3, reflektorów poszukiwawczych, drabinki pilotowej, wyposażenia systemu Galileo, systemu odbioru dźwięku, odbiornika nasłuchowego MF DSC;

5) wyposażenia wymaganego na mocy COLREG 72 (Konwencja w sprawie międzynarodowych przepisów o zapobieganiu zderzeniom na morzu), tj.: świateł nawigacyjnych;

6) środków bezpieczeństwa na masowcach – w tym rozdziale nie ma obecnie wskazanej żadnej pozycji; 

7) wyposażenia zgodnego z rozdziałem II-1 konwencji SOLAS, tj.: czujników poziomu wody.  

W następstwie wprowadzenia rozporządzenia delegowanego 2018/414 należy, zdaniem KE, oczekiwać następujących, pozytywnych skutków:

• producenci powinni odnieść korzyści z lepszego zapobiegania podróbkom;

• identyfikowalność wyposażenia i kontrola zapasów powinny stać się łatwiejsze do przeprowadzenia przez właścicieli/operatorów statków;

• organy nadzoru rynku powinny odnieść korzyści z bezpośredniego i łatwego dostępu do odpowiednich baz danych, co usprawni kontrole walidacyjne certyfikatów mimo tego, iż przemysł morski działa w złożonym środowisku, które utrudnia przewidywanie wszystkich możliwych zastosowań oznakowania elektronicznego.

Podsumowanie

W wyniku przyjęcia rozporządzenia delegowanego 2018/414, cele dyrektywy 2014/90/UE w sprawie wyposażenia morskiego, które polegają na zapobieganiu podróbkom i skutecznym nadzorze rynku, powinny zostać osiągnięte i to w sposób jednolity, we wszystkich państwach członkowskich. Zagwarantowana tym samym ma zostać pewność prawa wszystkim zainteresowanym stronom, w tym producentom wyposażenia morskiego, właściwym organom oraz stoczniom i operatorom/armatorom statków. Forma rozporządzenia zapewnia spójne ramy dla wszystkich podmiotów rynkowych i stanowi najlepszą, możliwą gwarancję równych szans i jednolitych warunków konkurowania. Ponadto, rozporządzenie 2018/414 zapewnia bezpośrednie stosowanie wykazu określonych elementów wyposażenia morskiego, w przypadku których można korzystać z oznakowania elektronicznego. Zastosowanie przez KE formy rozporządzenia delegowanego pozwala ponadto uniknąć obciążeń administracyjnych w stosunku do administracji państw członkowskich, ponieważ nie wymaga ono dalszej transpozycji na poziomie krajowym. 

Rozporządzenie delegowane 2018/414 wymienia wyposażenie morskie objęte zakresem dyrektywy 2014/90 /UE, które będzie mogło korzystać z oznakowania elektronicznego.

Rozporządzenie obowiązuje państwa członkowskie UE od dnia 8 kwietnia 2018 r.