Emerytura pomostowa dla marynarzy w praktyce

Pracownicy związani z branżą morską, występując do organów rentowych z wnioskiem o przyznanie wcześniejszej emerytury z uwagi na charakter wykonywanej pracy, często borykają się z wieloma problemami. Organy rentowe niejednokrotnie kwestionują dokumenty potwierdzające uprawnienie do przyznania wcześniejszego świadczenia emerytalnego, w tym przede wszystkim dotyczące stażu pracy w szczególnych warunkach. Wydawanie przez Zakłady Ubezpieczeń Społecznych decyzji odmawiających prawa do świadczenia dotyczy w dużej mierze emerytur pomostowych.

Model systemu emerytalnego w Polsce opiera się na ustawie z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ustawa ta dzieli upragnionych do emerytury na trzy podstawowe grupy: urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku, urodzonych przed 1 stycznia 1969 roku, a także urodzonych po 31 grudnia 1968 roku. W zależności od kategorii należy spełnić określone w ustawie warunki aby uzyskać prawo do świadczenia emerytalnego. Polski ustawodawca mając na względzie pełen wachlarz zawodów i prac, których wykonywanie wiąże się z narażaniem na szkodliwe czynniki, stworzył możliwość starania się przez pewne kategorie pracowników o przyznanie wcześniejszej emerytury. Ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn (art. 32 ust. 1 ustawy). Zgodnie z przepisem art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz okres składkowy i nieskładkowy - odpowiednio 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Nie każdy jednak spełnia kryteria do uzyskania wcześniejszego świadczenia emerytalnego w myśl ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Emerytura pomostowa

Osoby, które nie spełniły kryteriów uprawniających do przyznania prawa do świadczenia emerytalnego, wynikających z ustawy o emeryturach i rentach z FUS mogą zastanowić się nad wystąpieniem z wnioskiem o emeryturę pomostową. Emerytura pomostowa przysługuje osobom, które wykonywały prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Pracownikami wykonującymi prace w szczególnych warunkach są pracownicy, którzy w pełnym wymiarze czasu pracy są zatrudnieni przy pracach w szczególnych warunkach wymienionych w załączniku nr 1 ustawy. Do tej kategorii zaliczone zostały między innymi prace na statkach żeglugi morskiej, prace rybaków morskich, prace w powietrzu wykonywane na statkach powietrznych przez personel pokładowy. W rozumieniu omawianej ustawy za pracowników wykonujących prace o szczególnym charakterze uznaje się tych, którzy w pełnym wymiarze czasu pracy są zatrudnieni przy pracach o szczególnym charakterze wymienionych w załączniku nr 2 do ustawy. W załączniku nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych wymieniono prace operatorów żurawi wieżowych, do obsługi których są wymagane uprawnienia kategorii IŻ lub równorzędne, dźwigów portowych lub stoczniowych.

Zgodnie z art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1. urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.,
2. ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat – udowodniony na dzień 1 stycznia 2009 r.,
3. osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn,
4. ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn,
5. przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust 1 i 3 ustawy lub art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach FUS,
6. po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust 1 i 3,
7. nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

Wymienione w ustawie przesłanki jednoznacznie wskazują jakie kryteria należy spełnić aby ubiegać się o przyznanie emerytury pomostowej. Jednakże w praktyce często okazuje się, że praca w szczególnych warunkach nie jest kontynuowana po dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych. Powyższe rodzi zatem pytanie, czy legitymując się wymaganym 15 letnim stażem pracy w warunkach szczególnych można skutecznie ubiegać się o przyznanie emerytury pomostowej. Zgodnie z art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych prawo do emerytury przysługuje również osobie, która:

1) po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

2) spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i art. 5-12;

3) w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

Przepis ten stanowi wyjątek od zasady sformułowanej w ustawie o emeryturach pomostowych, zgodnie z którym prawo do emerytury pomostowej przysługuje wyłącznie osobom, które wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych po jej wejścia w życie, tj. po dniu 31 grudnia 2008 r. W myśl tego przepisu z prawa do emerytury pomostowej mogą skorzystać również osoby niespełniające tego warunku, które w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęły wymagany przez przepisy art. 4 i art. 5-12 ustawy o emeryturach pomostowych okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Podkreślenia wymaga fakt, że na podstawie art. 49 omawianej ustawy prawo do emerytury pomostowej przysługuje wyłącznie osobom, które przed dniem 1 stycznia 2009 r. osiągnęły wymagany okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 cytowanej ustawy. 

Na uwagę zasługuje także możliwość sumowania okresów pracy w szczególnych warunkach. Ustawa o emeryturach pomostowych uprawnia, przy ustalaniu co najmniej 15-letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze do sumowania okresów pracy przebytych przed dniem 1 stycznia 2009 r., jako okresy pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu dotychczasowych przepisów, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy oraz przebytych zarówno przed 1 stycznia 2009 r., jak i po 31 grudnia 2008 r. okresy pracy wymienione w załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych.

Praktyka stosowania przepisów dot. emerytury pomostowej

Trudności natury interpretacyjnej w procesie przyznawania świadczeń emerytalnych, budzi często nieprecyzyjna nazwa stanowiska na jakim wnioskodawca wykonywał pracę. Organy rentowe w sposób całkowicie wadliwy podnoszą, iż kluczowe dla ustalenia czy marynarz wykonywał prace w szczególnych warunkach jest to, czy nazwa przypisanego mu stanowiska pracy znajduje dosłowne odzwierciedlenie w pracach wyszczególnionych w załączniku nr 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Zakłady Ubezpieczeń Społecznych całkowicie pomijają okoliczność, iż wymienienie wszystkich stanowisk pracy w załączniku do ustawy pozostaje w sprzeczności z zasadami techniki legislacyjnej. Wadliwe decyzje organów rentowych korygowane są przez sądy powszechne, do których marynarz może się odwołać.Orzecznictwo sądów powszechnych wychodzi niejako naprzeciw osobom starającym się o emeryturę pomostową. Aktualna linia orzecznicza wskazuje bowiem, iż ustalając staż pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze należy zwracać uwagę na rodzaj pracy wykonywanej przez ubezpieczonego oraz wymiar czasu pracy, nie zaś na nazwę przypisanego mu stanowiska. Jako przykład należy wskazać Uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2015 r., III UZP 7/15, z której wynika, iż członkom załogi statku rybackiego wykonującym prace w służbie pokładowej przysługuje prawo do emerytury pomostowej na podstawie art. 8 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (jednolity tekst: Dz. U. z 2015 r., poz. 965) w związku z punktem 22 załącznika nr 1 do tej ustawy, bez względu na zajmowane przez nich stanowisko. Przywołana uchwała może stać się pomocna także przy ubieganiu się przez marynarzy o przyznanie prawa do emerytury pomostowej.